قرص سرماخوردگی بزرگسالان با مصرف 754 میلیون عدد در صدر فهرست مصرف دارویی کشور در شش ماه اول امسال قرار گرفته است. پس از آن، داروهای آ. اس. آ، فاموتیدین، متفورمین، آموکسی سیلین و لووتیروکسین به ترتیب بیشترین میزان مصرف را داشته اند.

به گزارش ایران، تازه ترین آمارها از بازار دارویی کشور نشان می دهد در 6 ماه ابتدایی امسال، ایرانی ها مجموعاً 156 هزار میلیارد تومان دارو خریداری کرده اند. یعنی 28 میلیارد عدد دارو در کشور تأمین و توزیع شده و این ارقام بیانگر این است که میانگین مصرف ماهانه کشور حدود 4.6 میلیارد عدد داروست.

حالا اگر شهر به شهر بررسی کنیم، تهرانی ها با مصرف 5.5 میلیارد عدد در صدر جدول مصرف داروی کشور قرار دارند و جایگاه بعدی متعلق به استان‎های خراسان رضوی، اصفهان و فارس است. در حال حاضر، میزان مصرف دارو در کشور ما دو برابر حد نرمال جهانی است؛ در حالی که در استاندارد جهانی، تعداد اقلام دارویی در هر نسخه باید کمتر از دو قلم باشد، در تهران به طور میانگین 4.2 قلم دارو در هر نسخه نوشته می شود. اما فقط دارو نیست؛ مدت هاست با انجام آزمایش ها و تصویربرداری‎های غیرضروری هم روبه رو هستیم که بار مالی مضاعفی بر دوش بیمه ها گذاشته است.

او درباره هزینه ‎های اضافی که این نیازهای القایی روی دست نظام سلامت می‎گذارد، توضیح می‎دهد: بسیاری از آزمایش هایی که بدون ضرورت انجام می شود، برای بیمار و نظام سلامت بار مالی ایجاد می کند. برای مثال، در مواردی آزمایش هایی مانند ویتامین D، ویتامین B12 یا فولات ویتامین B9 به صورت غیرضروری درخواست می شود، در حالی که می توان این موارد را به شکل کلی و در قالب برنامه های پیشگیرانه مدیریت کرد.

در حوزه تصویربرداری هم اقلام تجویزی در ایران بیش از استانداردهای جهانی است. در کشورهای دیگر، انجام MRI یا دریافت دارو از داروخانه ها به این سادگی‎ها نیست، اما در ایران گاهی افراد بدون تجویز پزشک از داروخانه آنتی بیوتیک تهیه می کنند. آنتی بیوتیک ها برای عفونت های باکتریایی است، نه ویروسی و این نوع مصرف خودسرانه به منابع مالی و سلامت جامعه آسیب می زند. اگر بخواهیم منابع بیمه سلامت و نظام درمان، پایدار بماند و تاب آوری مالی داشته باشیم، باید هزینه ها را مدیریت کنیم.

مدیرکل بیمه سلامت استان تهران با بیان این موضوع به اجرای سامانه های هوشمند در سازمان بیمه سلامت ایران اشاره می‎کند و می‎گوید: در سامانه های بیمه سلامت سیستم های تشویقی و کنترلی برای پزشکان طراحی شده که به صورت ماهانه عملکرد پزشکان با هم رده هایشان مقایسه می شود تا مشخص شود چه کسانی تجویزهای منطقی تری دارند. ما در برخی از سامانه های نسخه نویسی بیمه سلامت، سامانه هوشمندی را قرار دادیم تا به پزشکان هشدار دهد مثلاً این داروهایی که در این نسخه نوشته شده با هم تداخل دارند. یا ارزیابی می کند که تعداد آنتی بیوتیک های تجویزی بیش از حد استاندارد است.

اکنون این پایش شروع شده و در آینده گسترده تر هم می شود. همچنین برای این سامانه راهنمای بالینی تعریف شده که در صورت تجویز اشتباه یا همزمان داروهای دارای عارضه، به پزشک هشدار دهد. حتی برخی داروها در صورت ناسازگاری، به شکل خودکار از نسخه حذف می شوند. حالا اگر بتوانیم خدمات ارائه شده را مدیریت کنیم، منابع مالی نظام سلامت نیز به درستی مدیریت خواهد شد. در غیر این صورت، هر چقدر منابع مالی بیشتری وارد سیستم شود، باز هم با هدررفت و کمبود منابع روبه رو خواهیم بود، چون سیستم سلامت باید پاسخگو و هوشمند عمل کند.

در حال حاضر بیش از 90 درصد نسخه ها در استان تهران به صورت الکترونیک ثبت می شود و این اقدام نقش مهمی در کنترل هزینه ها، جلوگیری از تخلفات و بهبود خدمات سلامت داشته است.

غلام نژاد با بیان این موضوع به اجرای نظام های نظارتی و هوشمندسازی فرآیندهای نسخه نویسی و خدمات درمانی اشاره می‎کند و می‎گوید: نظارت برای مچ گیری نیست، بلکه برای دستگیری است؛ یعنی کمک به سیستم هایی که ممکن است به شکل غیرعلمی یا نادرست عمل کنند. هدف ما اصلاح روندها و هدایت پزشکان و مراکز درمانی به سمت رعایت راهنماهای بالینی است تا خدمات غیرضروری به بیماران تحمیل نشود.

مدیرکل بیمه سلامت استان تهران با بیان اینکه در سازمان بیمه سلامت، هم بسته های تشویقی و هم بسته های تنبیهی برای پزشکان در نظر گرفته شده است، توضیح می‎دهد: پزشکانی که بیش از حد دارو یا خدمات پاراکلینیکی تجویز می کنند، مشمول نظارت و اقدامات اصلاحی خواهند شد. در دوران کرونا، مواردی وجود داشت که برخی پزشکان روزانه تا 100 سرم برای بیماران تجویز می کردند که نمونه ای از تجویز غیرمنطقی و غیرضروری است. این موارد از طریق سیستم های نظارتی شناسایی و مدیریت می شود. در حال حاضر راهنماهای بالینی در سیستم نسخه نویسی سازمان بیمه سلامت بارگذاری شده است تا پزشک نتواند فراتر از آن دارو یا خدمات تجویز کند. مثلاً هنگامی که در یک ماه مصرف استاندارد آسپرین 80، حدود 30 عدد است، نباید پزشک برای همان دوره 100 عدد برای یک بیمار تجویز کند. این موارد توسط سامانه های ما کنترل و در صورت تخلف، هشدار صادر می شود.

در برخی موارد مشاهده شده داروهای خاص و گران قیمت با فرکانس غیرمجاز تجویز شده اند و بار مالی سنگینی بر سیستم سلامت تحمیل کرده اند. او در مورد چنین سوءاستفاده های احتمالی از منابع دارویی کشور می‎گوید: ما با هدف دستگیری، نه مجازات ، این موارد را شناسایی و اصلاح می کنیم، اما در عین حال، کسانی که به صورت باندی و شبکه ای از این شرایط سوءاستفاده می کنند، به مراجع نظارتی و قضایی معرفی شده اند. متأسفانه برخی از این سوءاستفاده ها شامل داروهایی است که در کشورهای همسایه به فروش می رسد و این موضوع نشان دهنده لزوم نظارت دقیق تر و هماهنگی بین دستگاه های مرتبط است.

غلام نژاد با بیان اینکه سلامت یک مقوله وسیع است و فقط وزارت بهداشت یا بیمه سلامت در آن نقش ندارند، توضیح می‎دهد: سازمان های بیمه گر مثل تأمین اجتماعی و نیروهای مسلح هم در این حوزه فعال هستند و بخشی از مسئولیت سلامت جامعه را بر عهده دارند. نباید همه مسئولیت ها را فقط بر دوش وزارت بهداشت یا بیمه سلامت بگذاریم، بلکه همکاری بین همه نهادها برای ارتقای نظام سلامت ضروری است.

بیمه سلامت استان تهران با پوشش بیش از 5 میلیون نفر از جمعیت این استان و همکاری با بیش از 6800 مرکز درمانی و تشخیصی، یکی از بزرگ ترین و گسترده ترین شبکه های خدمات درمانی کشور را مدیریت می کند که معادل حداقل 10 استان کشور است.

مدیرکل بیمه سلامت استان تهران با بیان این موضوع می‎گوید: در ارزیابی عملکرد دستگاه های اجرایی استان تهران، اداره کل بیمه سلامت استان تهران موفق به کسب رتبه خوب شد و در ارزیابی سال 1403 دستگاه های اجرایی استان تهران، به جمع 12 دستگاه برتر این استان راه یافت. این موفقیت در حالی به دست آمده است که استان تهران با 73 دستگاه اجرایی و حجم گسترده خدمات درمانی، یکی از چالش برانگیزترین مناطق برای ارزیابی عملکرد دستگاه ها محسوب می شود.

طبق گزارش رسمی سازمان اداری و استخدامی کشور، دستگاه های اجرایی در این ارزیابی بر اساس شاخص های مختلفی از جمله عملکرد، پاسخگویی، شفافیت، مدیریت منابع و تحول دیجیتال در سه سطح خوب، متوسط و ضعیف مورد سنجش قرار گرفتند.

غلام نژاد از این دستاورد به عنوان نتیجه مجموعه ای از اقدامات تحولی در سال گذشته یاد می‎کند و می‎گوید: این اقدامات شامل چابک سازی ساختار مدیریتی، تقویت فرآیندهای نظارتی، گسترش خدمات دیجیتال و کاهش مراجعه حضوری، بهبود کیفیت خدمات رسانی و افزایش شفافیت اداری در سطوح مختلف اداره کل بوده است. در سال گذشته، این اداره کل توانست در حوزه های مختلف از جمله حمایت از بیماران خاص و صعب العلاج، خدمات توانبخشی و پوشش خدمات زوجین نابارور، عملکردی فراتر از متوسط کشوری داشته باشد.

محمد غلام نژاد، مدیرکل بیمه سلامت استان تهران با ارائه آماری از تجویز دارو در کشور می‎گوید: میزان مصرف دارو در کشور دو برابر میانگین جهانی است. در کشورهای دنیا، میانگین اقلام دارویی در هر نسخه کمتر از دو قلم است، اما در کشور ما 4.3 قلم و در تهران 4.2 قلم است. این آمار نگران کننده نشان می دهد، تعداد داروهایی که در نسخه ها نوشته می شود، بیش از حد معمول است. البته به دنبال مقصر نیستیم، چون در بسیاری از موارد بیماران خودشان به دریافت خدمات یا داروهای غیرضروری اصرار دارند.

برخی از خدمات غیرضروری ناشی از نیازهای القایی بیماران است. دکترغلام نژاد با بیان اینکه در بحث تجویز دارو یا انجام آزمایش و عکسبرداری‎ها بیماران اصرار بر انجام برخی موارد غیرضرور دارند، می‎گوید: در این بخش نقش فرهنگ سازی و آگاهی بخشی رسانه ها بسیار مهم است تا مردم بدانند همیشه نیازی به انجام خدمات گران قیمت یا پیچیده ندارند. مثلاً از پزشک می‎خواهند حتماً MRI برایشان بنویسد، در حالی که با یک عکس ساده از قفسه سینه بیماری تشخیص داده می شود و ممکن است اصلاً نیازی به تصویربرداری پیشرفته نباشد. در حال حاضر، میانگین تعداد آزمایش های تجویزی در کشور 13.5 قلم و در تهران 16.4 قلم است که برای پزشکان عمومی عدد بالایی محسوب می شود.