صادق زنگنه در یادداشتی در روزنامه هم میهن نوشت: پزشکان آن را آنوریسم می نامند؛ وضعیتی که در آن، دیواره ی یک شریان حیاتی بر اثر فشار مداوم، نازک و کشیده می شود. بیمار در ظاهر سالم است؛ راه می رود، سخن می گوید و به حیات روزمره اش ادامه می دهد. اما در سکوتِ درون، فاجعه ای در آستانه وقوع است. دیواره ی رگ، هر لحظه ممکن است تاب نیاورد، پاره شود و بیمار را با یک خون ریزی داخلی مهلک، به کام مرگی آنی بکشاند. در این نقطه، بیمار بر سر یک دوراهی وجودی قرار می گیرد. انتخابی میان دو ترس بزرگ: ترس از مرگ ناگهانی و ترس از تیغ جراحی.

راه نخست، توکل بر تقدیر است. بیمار می تواند با نادیده گرفتن توصیه های علمی، عمل جراحی را رها کند و به زندگی پرمخاطره ی خود ادامه دهد؛ حیاتی که در آن، سایه ی سنگین ِ فروپاشی هر لحظه بر سر اوست. این مسیر، سپردن خود به دست شانس و اقبال است؛ امروز نه، شاید فردا.

راه دوم، پذیرش تیغ است. تیغی که هم نماد درد است و هم شفا. عمل جراحی، ریسک دارد. ممکن است بیمار از اتاق عمل زنده بیرون نیاید. اما این یک ریسک محاسبه شده است؛ تلاشی فعالانه، مبتنی بر علم و تخصص برای دفع خطری بزرگ تر و قطعی تر. این راه، انتخاب تدبیر بر تقدیر است. این تمثیل، روایتی تلخ و آشنا از وضعیت امروز کشورمان، ایران است. کالبد ایران، سال هاست که زیر فشارهای مزمن سیاسی، اقتصادی و اجتماعی قرار دارد. شریان های حیاتی کشور (از اقتصاد و معیشت مردم گرفته تا سرمایه اجتماعی و امید به آینده) دچار کشیدگی و فرسایش شده اند. در ظاهر امورات روزمره کشور در جریان است، اما در درون، علائم حیاتی، هشدارهای جدی می دهند.

راه اول: ادامه مسیر کج دار و مریز و تکیه بر تقدیرگرایی . یعنی مدیریت روزمره بحران به جای حل ریشه ای آن. امید بستن به یک اتفاق غیرمنتظره در صحنه جهانی، تغییر یک دولت در آن سوی آب ها، دل خوش شدن از شهردار شدن یک مسلمان یا افزایش قیمت نفت. این مسیر، به معنای نادیده گرفتن توصیه های علمی کارشناسان اقتصادی و اجتماعی در داخل و ادامه دادن به همان سیاست هایی است که کشور را به این نقطه رسانده اند. هزینه ی این انتخاب، زندگی دائمی با ترس از فروپاشی است؛ فرسایش روزافزون امید ملی، خروج نخبگان و تعمیق شکاف های اجتماعی. این مسیر، شاید زمان بخرد، اما آینده را می فروشد.

راه دوم: تن دادن به جراحی های بزرگ و ضروری. این یک جراحی دوگانه است که باید همزمان انجام شود:

تیغ دیپلماسی در عرصه بین الملل: این به معنای پذیرش واقع گرایی در سیاست خارجی است. مذاکره، نه به مثابه تسلیم، که به مثابه یک ابزار عقلانی و فنی برای کاهش فشارهای خردکننده خارجی و برداشتن تحریم هاست. دیپلماسی فعال و هوشمند، تیغ جراحی است که می تواند تومور انزوای بین المللی را بردارد و امکان تنفس را برای اقتصاد کشور فراهم کند. نادیده گرفتن این ابزار به بهانه های ایدئولوژیک، مانند بیماری است که داروی شفا بخش را پس می زند، چون طعم آن تلخ است.

تیغ اصلاحات اساسی در داخل: فشار خارجی تنها یک وجه ماجراست. فشار داخلی ناشی از سیاست های فرهنگی و اجتماعی سخت گیرانه، محدودیت های سبک زندگی و نادیده گرفتن مطالبات نسل جدید، بخش دیگری از آنوریسم ملی ماست. برداشتن فشارهای متحجرانه از روی زندگی مردم و حرکت به سمت آشتی ملی، جراحی داخلی است که می تواند انرژی و سرمایه اجتماعی آزاد کند، امید را بازگرداند و به کالبد کشور، جانی دوباره ببخشد. این جراحی برای ساختارهای سنتی قدرت، دردناک است، اما برای بقای کل سیستم حیاتی است.

اکنون، پرسش بنیادین این است: جهان بینی حاکم بر اتاق فرمان کشور چیست؟ آیا تصمیم گیران ما تقدیرگرا هستند یا واقع گرا؟ آیا برای حل مشکلات، دست به آسمان می برند و بر معجزه و تقدیر توکل می کنند، یا چشم به زمین دارند و به توصیه های علمی متخصصان و داده های واقعی عمل می کنند؟ ادامه دادن مسیر فعلی، قماری خطرناک بر سر تقدیر یک ملت است. اما انتخاب راه دوم، یعنی پذیرش ریسک حساب شده ی جراحی؛ نشان از شجاعت، عقلانیت و مسئولیت پذیری تاریخی دارد. تاریخ، جراحان شجاع را از نظاره گران منفعلی که منتظر تقدیر می مانند، به نیکی تشخیص خواهد داد.