تقی آزادارمکی، استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران، درباره مفهوم وفاق ملی می گوید: آقای پزشکیان وفاقی که مطرح می کند، فقط وفاق حکومتی و با رقیب خودش است. ایشان تلاش کرده اند کمتر رقیبشان را نقد کنند، دولت پیشین را نقد نکنند و حتی از نیروهای نرم تر آنان در کابینه خود استفاده کنند. وفاق در حد حکومتی اتفاق افتاده است.

به گزارش خبرآنلاین، مشروح گفت وگو با تقی آزادارمکی، استاد دانشگاه، می خوانید؛

آقای پزشکیان با گفتمان وفاق ملی روی کار آمدند و دولت خودشان را تشکیل دادند. اما برخی از تحلیل ها با توجه به اقدامات و انتصابات اخیر دولت، حکایت از آن دارد که وفاق ملی تبدیل به یک پاشنه آشیل برای دولت چهاردهم شده است. تحلیل شما در این باره چیست؟

آقای پزشکیان با شعار وفاق ملی نیامدند؛ ایشان با نقد اصول گرایی آمدند و در مقابل اصول گرایی قرار داشتند. اتفاقاً به میزانی که اصول گرایی نقد می شد یعنی هنگامی که رقیب مورد نقد قرار می گرفت جامعه به ایشان استقبال نشان داده و رأی مثبت داد. اما پس از پیروزی، مفهوم گفتمان وفاق را پیش گرفتند و تصورشان این بود که چون وحدت میان نیروها وجود ندارد، باید وحدت ایجاد کنیم و همه باید با ایشان همراه شوند تا بتوان مشکلات را مرتفع کرد. پس از وحدت به وفاق رسیدند. تصورشان این بود که چون تفرقه داریم، مشکل داریم و باید با هم وحدت داشته باشیم؛ از پسِ وحدت به وفاق برسیم.

اما در ادامه، آنچه در عمل رخ داد این بود که وفاق در حد وفاق بین سران باقی ماند و به سطح اجتماعی نیامد. وفاق شاید چهار ضلع داشته باشد؛ یک ضلع کسی که صاحب قدرت است، ضلع دیگر گروه رقیب و کسی است که صاحب قدرت نیست. ضلع سوم جامعه و ضلع چهارم جهان بیرونی و جهان منطقه است.

آقای پزشکیان وفاقی که مطرح می کند، فقط وفاق حکومتی و با رقیب خودش است. ایشان تلاش کرده اند کمتر رقیبشان را نقد کنند، دولت پیشین را نقد نکنند و حتی از نیروهای نرم تر آنان در کابینه خود استفاده کنند. وفاق در حد حکومتی اتفاق افتاده است. آقای پزشکیان با سران قوا وحدت دارند؛ هر سه قوه با رهبری در یک راستا قرار گرفته اند و تمام نیروها به یک نیرو برای اداره کشور تبدیل شده اند. اما وفاق به معنای وفاق ملی، اجتماعی یا منطقه ای اتفاق نیفتاده است. آقای پزشکیان نه آمده و نه قدرتش را داشته و نه می توانسته وفاق منطقه ای را با بعضی از گروه ها مطرح کند یا وفاق اجتماعی را در جامعه پیش ببرد.

یکی از مشکلاتی که الان آقای پزشکیان دارد این است که در مقابل جامعه قرار گرفته است. او نمی خواسته در مقابل جامعه قرار بگیرد، بلکه اساساً به دلیل شرایطی که پیش آمده، تنگناها و مشکلاتی که وجود دارد، پاسخگوی نیازهایی که در جامعه هست نشده است… مثلاً فرض کنید آب تهران، انرژی، آب و برق و گاز تهران. ایشان به این رسیده که اگر کمک نکنید و نتوانیم تأمین کنیم باید تهران را ترک کنیم. این سخن بسیار عجیبی است که یک رییس جمهور بیان می کند. یعنی شما باید سرمایه ملی که تهران است را از دستور کار خارج کنید؛ به خاطر اینکه به جای آنکه به سراغ مردم، نیروهای اجتماعی و جهان بیرونی بروند و یاری طلب کنند برای اینکه مشکل را مرتفع کنند، می گویند باید تهران را ترک کنیم.

این یک پاسخ بسیار ساده به یک شعار و یک مشکل بنیادی است. در مشکلات دیگر هم آقای پزشکیان همین شیوه را ادامه می دهد. مثلاً در مورد مشکلات حوزه تکنولوژی، علم و فناوری. یا مثلاً در مورد مشارکت؛ می گوید مشارکت کنید، نخبگان بیایید کار کنید. اما سازه ای که طراحی کرده سازه ای ضدنخبه است. یعنی الآن وزارتخانه هایی که می توانند نخبه ها را جذب کنند اقتصاد، وزارت خارجه، وزارت فرهنگ و ارشاد، وزارت علوم، وزارت گردشگری و… کنش هایشان ضدنخبگانه است.

هرگز از نخبه ها درخواست نکرده اند که از آنان درون خود این سازمان ها استفاده کنند و در عین حال سازماندهی نشده اند که بتوانند کار جامعه شان را مرتفع کنند. یک گرفتاری عجیب و غریب است و ایشان با صدای بلند می گوید: ای نخبگان، ای دانشمندان بیایید حل کنید. چه چیزی را حل کنند؟ قدرت دست شماست و هیچ راهی برای مشارکت نگذاشته اید. بنابراین، ما در حد وفاق حاکمیتی باقی مانده ایم و وفاق سیاسی، اجتماعی و اندیشه ای نداشته ایم.

با توجه به اینکه شما هم اشاره کردید که این وفاق بیشتر با سیاسیون بوده تا با سرمایه اجتماعی، چقدر ممکن است که همین موضوع بخواهد مردمی را که به آقای پزشکیان رأی دادند سرخورده کند؟

آن ها سرخورده شدند. نه، فقط آن ها سرخورده شدند؛ بلکه افرادی که به آقای پزشکیان رأی نداده بودند هم سرخورده شدند و آن هایی هم که به رقیب ایشان رأی دادند سرخورده شدند. شما یک جامعه کاملاً کاملاً مستأصل دارید، یک نظام سیاسی کاملاً مستأصل که هیچ تصمیمی نمی گیرد؛ نه اینکه نتواند بگیرد، هیچ تصمیمی نمی گیرد. منتظر بارش باران هستیم که مشکل هوا را حل کند، منتظر وزیدن باد هستیم تا مشکل آلودگی را مرتفع کند، منتظر فلان اتفاق هستیم که ترامپ تغییر مسیر بدهد تا تحریم ها کمتر شود. این ها مسائل خیلی عجیبی در این کشور است.

پس در این صورت ببینید مجموعه مشکلات مردم بیشتر شده. نگاه کنید نرخ ارز را، کاهش ارزش پول ملی را، افزایش قیمت ها را، کمبود کالاها را… این ها نارضایتی مردم را ایجاد کرده است. یعنی مردم ناراضی هستند؛ هم مدافعان آقای پزشکیان که رأی دادند و هم مخالفانش، و آن کسانی که رأی نداده بودند. همه کسانی اند که به نظر من دفعه بعد رأی نخواهند داد.

آقای آزادارمکی! آیا می توان این طور تحلیل کرد که آقای پزشکیان رییس جمهور تک دوره ای می شوند؟

امیدوارم که چنین اتفاقی بیفتد، آقای پزشکیان این دوره بماند و دوره بعد برای ایشان وجود نداشته باشد. به این دلیل که تکلیف نیروهایی که این فیمابین میان حمایت می کنند مشخص شود و آنان دیگر نیایند و اجازه بدهند حاکمیت تصمیم بگیرد. این مشکل در حاکمیت است، در رییس جمهور نیست؛ آنان هستند که باید دستور بدهند کشور را نجات دهند.

حاکمیت مسئولان اصلی کشور هستند. رییس جمهور خیلی تعیین کننده نیست. اینکه رییس جمهور رأی نیاورد و رییس جمهور بعدی رأی بیاورد و روی کار بیاید، به نظرم این اتفاق، اتفاق خوبی است که حاکمیت تصمیم بگیرد و نهایتاً یکسره کند انتخابات را. انتخابات را حذف کند، رهبری و حاکمیت یک رییس جمهوری را انتخاب کنند. یک کودتایی در کشور شود و مردم از این وضعیت بیرون بیایند. بس است دیگر، این مردم گناه دارند، این کشور گناه دارد.

این سرزمین چه گناهی کرده که باید ما در این سرزمین دولتی داشته باشیم که نتواند حداقل کارها را برطرف کند؟ مردم گناه دارند. تا کی می شود مهاجرت کرد؟ تا کی می شود به دزدی و چپاول گوش داد و نظاره کرد؟ تا کی می شود سرمایه های ملی از بین برود و سکوت کرد؟ خیلی گناه دارد این سرزمین. این چاه های نفت گناه دارند، درختانش گناه دارند، خانه هایش گناه دارند، مردمانش گناه دارند… زنان گناه دارند. ما داریم بی رحمی می کنیم به مردم. جامعه برای امروز نیست. ایران مال نسل های متعدد است، مال آیندگان. آیندگان هم باید از این نفت استفاده کنند. ما نفت خودمان را به صورت گدایی می فروشیم به آب های دنیا.

خیلی عجیب است که جنسمان را با ده برابر قیمت می خریم. خدا کند که آخرین دوره آقای پزشکیان باشد و خدا کند که حاکمیت تصمیم بگیرد و با یک تصمیم جانانه، دموکراسی قراضه را بریزد دور و از آن طرف بتواند حکومتی تشکیل بدهد که حکومت مسئولیتش را به عهده بگیرد و کارهای ممکن را حل کند.

یک سؤالی که ایجاد می شود این است که اگر برخی از مخالفان دولت مطرح می کنند که اگر آقای جلیلی روی کار می آمد چه اتفاقی می افتاد؟

اگر آقای جلیلی روی کار می آمد، همان روز اول جنگ می شد، همان روز اول مردم را به صلابه می کشیدند و خیلی اتفاقات دیگر می افتاد. ادامه همان سنت آقای رییسی. رییسی چه کار کرد؟ رییس کلی فرهنگ را فروپاشید، دانشگاه را منفعل کرد، روشن فکری را تحقیر کرد و آن را نابود کرد. این شیوه ادامه پیدا می کرد و جامعه زودتر منفعل می شد. اگر می خواستید جامعه منفعل شود، باید کلی آدم مرتجع، بنیادگرا و بی سؤال حاکم می شد.

تازه کار را سپرده ایم دست کسی که پزشک متخصص بوده و سواد دارد، و این بلا سرمان آمده. اگر آدمی که سواد ندارد و یک ایدئولوژی عجیب و غریب دارد روی کار می آمد، ببینید چه بلایی سرمان می آمد.

آقای پزشکیان چند بار عنوان کرده اند که از دعواهای داخلی می ترسند. فکر می کنید به خاطر همین است که این استراتژی وفاق ملی را برگزیده اند و در واقع به نوعی مخالف…

آقای پزشکیان تصورش نشان می دهد که اشتباه فکر می کرد همه گرفتاری ما دعوای داخلی است، در حالی که این طور نیست. گرفتاری ماعدم تنظیم روابط با جهان است. ما دیگر در جهان نیستیم. ما در جهان زندگی نمی کنیم. ما تحریم شده ایم. همه دنیا ما را از سرزمین خودمان، از جهان مان بیرون انداخته اند. آن مشکل است. آقای پزشکیان چون نمی خواست آن را بپذیرد، همه چیز را انداخت گردن اختلافات داخلی.

مگر دولت های دیگر دعوا ندارند؟ در آمریکا دموکرات ها و جمهوری خواهان می خواهند سر همدیگر را ببرند، اما برای منافع ملی شان جان می دهند، کار می کنند، زحمت می کشند. ما تعبیر غلط آقای پزشکیان را قبول کردیم. آقای پزشکیان هنوز هم دارد همان حرف ها را می زند و هیچ اقدامی برای برون رفت از وضعیت این کشور نکرده است. جسارت اینکه بتواند وارد مذاکره و یک گفت وگو با جهان شود ندارد. وزیر خارجه او از همه ضعیف تر و ناتوان تر است.