فرارو با جدی تر شدن موضوع آب در کشور، تماس ها و ملاقات های دیپلماتیک اعلام شده میان تهران و کابل نیز افزایش پیدا کرده است.

به گزارش فرارو، موضوع حقابه ایران از دو رودخانه هیرمند و هریرود با توجه با اهمیتی که در اکوسیستم ایران، خشکسالی و تامین آب شرب در شرق کشور دارند، همچنان در مرکز توجه است. مرور اخبار نشان می دهد که با توجه به جدی تر شدن موضوع آب در ایران و به صفر رسیدن بارش ها، از ابتدای پاییز رایزنی های طرف ایرانی با طالبان در افغانستان فشرده تر و بیشتر شده است. در حالی که اخبار این حوزه نیز چندان امیدوارکننده نیست. سال هاست که ایران و افغانستان بر سر سدسازی های آن کشور و تضییع حقابه ایران از رودخانه های هیرمند و هریرود با یکدیگر اختلاف و درگیری سیاسی - حقوقی دارند. با توجه به سابقه طولانی این اختلافات و به رغم رایزنی های مختلف در سال های گذشته، موضوع حقابه ایران هنوز گشایشی ندیده است.

سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه روز 26 آبان با امیرخان متقی تماسی تلفنی داشت. اگر چه در اخبار رسمی جزییات خاصی منتشر نمی شود اما در حال حاضر موضوع آب، در صدر اولویت های رایزنی تهران و کابل است. مسائل قضایی، مرزی و مهاجران در اولویت های بعدی قرار می گیرند. تماس روز 26 آبان میان تهران و افغانستان، سومین تماس عراقچی با همتای خود در حکومت سرپرست کابل از 16 مهر تا کنون بود. او بهمن 1403 هم به کابل سفر کرده بود.

موضوع از آن جهت اهمیت بیشتری پیدا می کند که کاظم غریب آبادی، معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه روز 4 آبان به کابل سفر کرد و روز 24 آبان هم ملاقاتی میان او و مولوی فضل محمد حقانی، سرپرست سفارت افغانستان در تهران انجام شد. او در توییتر نوشت: در این دیدار درخصوص پیگیری تفاهمات در جریان سفر اخیر به کابل و موضوع حقابه هیرمند گفت وگو شد. همچنین بر ضرورت رهاسازی آب سد سلما برای تامین بخشی از آب شرب شهر مشهد مقدس (که میزبان تعداد قابل توجهی از اتباع افغانستانی نیز می باشد) از طریق سد دوستی تاکید ویژه کردم.

در خصوص موضوع حقابه ایران، این موضوع مورد توجه قرار دارد که سیلاب هیرمند در افغانستان منحرف می شود اما به ایران نمی رسد. اخیراً فرشید عابدی روزنامه نگار سیستانی در روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت افغانستان که برای توافق پیرامون احداث مسیر دوم مرز میلک، افزایش مراودات مرزی و بهره برداری بیشتر از بندر چابهار به سیستان سفر کرده بود در مواجهه با مطالبه تأمین حقابه ایران از رودخانه هیرمند، خشکسالی افغانستان را عامل عدم پرداخت حقابه سیستان دانست و گفت خدای ناخواسته دشمنی و انگیزه ای برای انحراف مسیر آب نداریم. آنچه جریان دارد، یک وضعیت طبیعی ناشی از خشکسالی شدید است! تناقض گویی وزیر طالبان نشان از شیادی طالبان در خصوص رویکرد سیاسی افغانستان دارد. علت اصلی عدم تأمین حقابه رودخانه هیرمند از جانب حکام افغانستان، انحراف آب این رودخانه به سمت شوره زار گودزره است اما وزیر طالبان در وهله نخست خشکسالی حاکم بر افغانستان را عامل عدم پرداخت حقابه ذکر کرده سپس به موضوع انحراف آب اشاره کرده و مدعی شده که حکومت خودگردان طالبان انگیزه ای برای انحراف آب ندارد.

تصاویر ماهواره ای از انحراف آب هیرمند به شوره زار گودزره افغانستان - همشهری / 4 اردیبهشت 1403

در ادامه این گزارش آمده است: بعضی سال ها دو میلیارد و بعضی سال ها مانند سال آبی گذشته تا چهار میلیارد متر مکعب آب به سمت شوره زار گودزره منحرف شده است. علی رغم ادعای وزیر صنعت و تجارت طالبان، همزمان با افتتاح بند کمال خان، وزارت آب و انرژی و شرکت انکشاف ملی افغانستان در دوره جمهوریت رسما اعلام کردند که بند مذکور برای احیای 49 هزار هکتار از اراضی گودزره و اسکان 49 هزار خانواده پشتون احداث و به بهره برداری رسیده است. بر اساس گزارش ها، آنچه گاهی به عنوان حقابه ایران مورد توجه قرار می گیرد، سرریز سیلاب هیرمند است نه حقابه.

در چنین شرایطی و پس از گستردگی خشکسالی در سیستان و بلوچستان، نگاه به هشدارهای آبی برای مشهد با حدود 4 میلیون جمعیت نیز توجه ها را به خود جلب می کند. موضوع آب شرب و کشاورزی در خراسان رضوی با محوریت مشهد و همچنین ترکمنستان، به هریرود، سد سلمای افغانستان و سد دوستی ایران و ترکمنستان مربوط می شود.

روز 26 آبان این مصاحبه از نصرالله پژمانفر، نماینده مشهد در مجلس منتشر شد که گفت: با توجه به چالش های آبی موجود در سد دوستی به عنوان اصلی ترین تامین کننده آب شرب مشهد از معاون اول رییس جمهوری خواسته شده است تا هماهنگی لازم با کشور افغانستان صورت گیرد و حداقل 200 میلیون متر مکعب آب از سدهای بالادست هریرود در فصل یخبندان، به سمت سد دوستی رها شود.

وضعیت سد کادره در شمال مشهد - خرداد 1404

او ادامه داد: هم اکنون ذخیره سد دوستی که مهمترین سد تامین کننده آب شرب مشهد است فقط 34 میلیون متر مکعب است و کمتر از سه درصد حجم آن آب دارد. این بارش ها بدترین وضعیت در دوره 20 ساله بهره برداری از سد دوستی بوده است و پیش بینی می شود با شرایط کنونی در آذرماه سال جاری وضعیت آبی سد دوستی به مرحله غیر قابل برداشت برسد. با توجه به این که آب دیگر سدهای اطراف مشهد نیز هم اکنون در محدوده حجم مرده و غیر قابل برداشت قرار دارد لذا شهر مشهد با این شرایط با کمبود شدید آب شرب در ماه های پیش رو حتی در فصل زمستان مواجه خواهد بود.

با توجه به کارشکنی طولانی افغانستان در پرداخت حقابه ایران، نگاه ها به این سمت نیز رفته است که کابل با برنامه ریزی دست به این کار می زند. حامد یزدیان، دبیر کمیسیون انرژی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس در این باره گفته است: تصور من این است که پشت پرده برنامه ریزی های آب در افغانستان غربی ها قرار دارند. یعنی مسیر توسعه که تعریف می شود و بحث حکمرانی آب به دست طالبان صورت نمی گیرد.

آیت الله مصطفی محامی، نماینده ولی فقیه در سیستان و بلوچستان هم گفته است: کمال خان، کجکی و دیگر سدهای افغانستان با برنامه و نقشه آمریکا و کارگزاری ترکیه ساخته شدند، با این هدف که جلوی ورود آب به ایران گرفته شود و حتی سیمان این پروژه ها را خود ما فرستادیم و می توان گفت نه طالبان می خواهد به ما آب بدهد و نه آمریکا این اجازه را می دهد. از سوی دیگر، عده ای نگاه ملایم و منعطفی نسبت به طالبان دارند و فکر می کنند جزو جبهه مقاومت است، در حالی که به نظر من این نگاه اشتباه و ساده لوحانه است و من در جلسات کشوری هم گفتم که این نگاه نادرست است و نباید بر اساس آن از موضع ضعف با طالبان برخورد کرد.