محمد درویش، کنشگر و فعال محیط زیست، درباره بحران کم آبی که این روزها بیشتر از هر زمان دیگری در ایران تشدید شده است، به گفتگو پرداخت.

به گزارش خبرآنلاین، محمد درویش می گوید: راه حل فوری عبور از بحران آب اجرای مفاد همین سند ملی امنیت غذایی است؛ این سند پیش بینی کرده است سالی 10 درصد مصرف آب کم شود؛ مصرف آب در بخش کشاورزی 80 میلیارد مترمکعب است و 10 درصد آن 8 میلیارد مترمکعب می شود و این 8 میلیارد یعنی نیاز آب شرب 80 میلیون ایرانی در یکسال و این رقم خیلی قابل توجه است و در صورت اجرا ما با آب مازاد روبرو می شویم که می توانیم این آب را برای احیای دوباره تالاب ها و رودخانه هایمان استفاده کنیم و اصلا نیازی نیست که سد بزنیم و طرح های انتقال آب را اجرا کنیم و شیرین سازی آب از دریای عمان و خلیج فارس را با اینهمه هزینه ها انجام دهیم؛ فقط کافی است سند ملی امنیت غذایی را اجرا کنیم.

مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید:

آیا دوره های خشکسالی مشابه یا مشخصی در ایران داشته ایم؟

اگر به آمارهای شرکت مدیریت منابع آب ایران نگاه کنید، در طول 20 سال اخیر، دست کم 3 سال را داشتیم که شدت خشکسالی آن ها حتی از امسال هم بیشتر و یا در حد امسال بوده است؛ اگر در طول 60 سالی که ما آمار داریم را بررسی کنیم، می بینیم که برخی از سال ها در کشور ما شدت خشکسالی بیشتر از امسال هم بوده است و شواهدی هم که در کشور ما وجود دارد، نشان می دهد که کشور ما همیشه با خشکسالی سر و کار داشته است.

آن جمله مشهور پادشاه هخامنشی را اگر به یاد بیاوریم که 2500 سال پیش گفته بود خداوند این کشور را از دشمن، از دروغ و از خشکسالی در امان نگه دارد نشان می دهد که خشکسالی سرنوشت کشور ما است و مطالعاتی هم که علی خلیلی اقلیم شناس مشهور کشور انجام داده است، می گوید 89/7 درصد از خاک ایران، در قلمرو اقلیم های فراخشک و نیمه خشک واقع شده است؛ بنابراین خشکسالی طبیعی ترین اتفاقی است که در ایران می افتد؛ اتفاقا چیزی که غیرطبیعی است، ترسالی است و ما همیشه باید خودمان را برای خشکسالی آماده نگه داریم.

ایران دیرینه ترین تمدن ثبت شده در جهان است و نشان می دهد که زنان و مردان هوشمندی در این سرزمین زندگی می کردند که با درک شرایط ادافیکی کشور توانستند با استفاده از شگردهایی مثل قنات ها، کاریزها، بادگیرها، آب انبارها، کشت خوشابی و آبخوان داری زندگی کنند و ما متاسفانه در قرن گذشته بود که با رفتن به سمت استفاده از موتورپمپ ها، حفر چاه ها، حفاری و احداث سدها و افزایش جمعیت مان به طرز غیرعادی چنین بلایی را سر خودمان آوردیم و بعد هم با دنیا قهر کردیم، دچار تحریم شدیم.

از مزیت های واقعی کشور مثل توسعه گردشگری، طبیعی، تاریخی، فرهنگی، توریسم سلامت، استحصال انرژی خورشیدی، انرژی بادی، زمین گرمایی، جزر و مدی نتوانستیم تولید پول کنیم و سراغ توسعه کشاورزی نابخردانه، احمقانه، غیربازده، صادرات محصولات کشاورزی و استقرار صنایع آب بر و انرژی بر رفتیم و بدین ترتیب منابع آبی مان به تاراج رفت.

مهم ترین و فوری ترین راه حل های عبور از کم آبی که باید دولت و حاکمیت انجام دهند، چیست؟ اساسا راه حل فوری دارد؟

حاکمیت به راه حل رسیده است؛ حاکمیت دو سال پیش در دولت ابراهیم رییسی سند ملی امنیت غذایی را تصویب کرده و در تیرماه و در حضور سران قوا در ساختمان مشروطه، سند را ابلاغ کرده است؛ به نظر من این امیدبخش ترین، منطقی ترین، خردمندانه ترین و راهبردی ترین سندی بوده است که جمهوری اسلامی بعد از سالهای پیروزی انقلاب آن را تصویب کرده است؛ رییس جمهور به عنوان یک مقام مسئول، آقای خیام نکویی را معرفی کرده است که گزارش عملکرد این سند را ارائه کند.

مطابق این سند ما باید تا افق 1411 مصرف آب در بخش کشاورزی را 30 میلیارد مترمکعب کم کنیم و به 51 میلیارد مترمکعب برسانیم و ناترازی را 45 میلیارد مترمکعب کاهش داده و نرخ فرسایش خاک را از 16 تن به 13 تن کاهش بدهیم.

بیش از 600 کارشناس و کارشناس ارشدعالی رتبه کشوری سند فوق را تنظیم کردند و الان موقع اجرای سند است؛ 2 سال و نیم از اجرای این سند می گذرد؛ مطابق سند ملی امنیت غذایی ما باید 10 درصد در مصرف بخش آب کشاورزی کاهش بدهیم؛ اگر فکر کنیم همین کار را در مورد تهران انجام داده بودیم، استان تهران 1/8 میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می کند و اگر این 10 درصد صرفه جویی شده بود الان ما 560 میلیون مترمکعب آب داشتیم که می توانست نیاز بیش از 5 میلیون تهرانی به آب شرب و بهداشتی را تامین کند و اصلا چنین بحرانی را نداشته باشیم.

نیاز نیست ما قانونی را از آن طرف دنیا بیاوریم؛ این قانون وجود دارد، تصویب شده است، ابلاغ و اجرا شده است و الان سوال این است که چرا پیگیری نمی شود و باید این سوال را از وزیر جهاد و کشاورزی، از وزیر نیرو، از رییس سازمان محیط زیست بپرسیم که چرا سند ملی امنیت غذایی را به عنوان سرلوحه و عامل نجات این کشور در دستور کار قرار نمی دهند.

راه حل فوری عبور از بحران آب اجرای مفاد همین سند ملی امنیت غذایی است؛ این سند پیش بینی کرده است سالی 10 درصد مصرف آب کم شود؛ مصرف آب در بخش کشاورزی 80 میلیارد مترمکعب است و 10 درصد آن 8 میلیارد مترمکعب می شود و این 8 میلیارد یعنی نیاز آب شرب 80 میلیون ایرانی در یکسال و این رقم خیلی قابل توجه است و در صورت اجرا ما با آب مازاد روبرو می شویم که می توانیم این آب را برای احیای دوباره تالاب ها و رودخانه هایمان استفاده کنیم و اصلا نیازی نیست که سد بزنیم و طرح های انتقال آب را اجرا کنیم و شیرین سازی آب از دریای عمان و خلیج فارس را با اینهمه هزینه ها انجام دهیم؛ فقط کافی است سند ملی امنیت غذایی را اجرا کنیم.

وضعیت ایران در بحران بی آبی در مقایسه با کشورهای همسایه و خاورمیانه چگونه است؟ آیا این بحران در ایران متفاوت تر از سایر کشورهای منطقه است؟

الان مردم در آنتالیا، از دولت شکایت کردند که وقتی ما آب نداریم چرا گردشگر وارد کشور می کنید؛ در حال حاضر بحران خشکسالی کل منطقه را فرا گرفته است؛ من یک ماهی عراق بودم؛ خشکسالی در عراق بسیار شدید است و تمام جمهوری های آسیای میانه، افغانستان و همه کشورهای منطقه درگیر خشکسالی هستند.

اصلا این حرفی که می زنند که ابرهای ما را دزدیدند و نمی گذارند ابر به کشور ما بیاید و ما فقط درگیر خشکسالی هستیم، درست نیست و اصلا اینگونه نیست و کل منطقه الان با خشکسالی روبرو است.

پدیده هایی مثل گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در همه جا وجود دارد؛ ولی مشولی که ما در ایران داریم این است که ما مثل آن خانواده ثروتمندی داریم رفتار می کنیم که یک پنت هاوس و خانه لوکس در نیاوران دارد و درخواست کمک کرده است که ما غذا نداریم بخوریم و وقتی به آنجا می روی می بینی که تمام تراول هایش را در شومینه ریخته و دارد خودش را گرم می کند و توجهی نمی کند که با پوشیدن لباس گرمتر می تواند بدون آتش زدن تراول ها خود را گرم کند. ما در این کشور داریم اینکار را می کنیم.

ما 100 برابر عربستان آب در اختیار داریم و شما می بینید که مردم عربستان نگران تشنگی و جیره بندی آب نیستند؛ ما چه کردیم که این بلا سرمان آمده است. ما دقیقا مثل آن جمله معروف اقتصاددان آمریکایی عمل کردیم که می گوید اگر اختیار شن و ماسه های بیابان را به یک دولت ناکارآمد بدهیم، آین دولت در کمتر از 5 سال به کمبود شن و ماسه روبرو می شود .

الان نگاه کنید ما در استان گیلان هم با جیره بندی و کمبود آب روبرو هستیم؛ گیلانی که ریزش های آسمانی اش 4 برابر متوسط نیاز مردمش است؛ وقتی هم در گیلان و هم در چهارمحال و بختیاری و هم در خوزستان که پرآب ترین مناطق ما هستند ما با کمبود آب روبرو هستیم یعنی باران چه ببارد و چه نبارد مشکل ما حل نمی شود؛ تا موقعی که پخمه ها صندلی های قدرت را در این کشور تصرف کردند؛ تا موقعی که مدیران اشتباهی هستند و تا موقعی که انتخاب مدیران ما بر اساس رفاقت ها است نه بر اساس صلاحیت و تخصص ها، مشکلات مدیریت آب ما حل نمی شود.

منابع آبی ما در ایران به مراتب از همه کشورهای اطراف به جز ترکیه و پاکستان بیشتر است ولی شدت بحران کم آبی در ایران از همه کشورهای منطقه بیشتر است؛ وقتی ما منابع آبی بیشتری از افغانستان، عراق، عربستان، بحرین، یمن، کویت و امارات داریم، چرا باید مشکل کم آبی بیشتری داشته باشیم؟ جز اینکه ما آب را درست مصرف نمی کنیم؟ ما همه تخم مرغ هایمان را در سبدی گذاشته ایم که چشمش به آسمان است؛ با صادرات یونجه به امارات، با صادرات پنیر به جمهوری های آسیای میانه و با صادرات سیب به ترکیه می خواهیم ثروت و پول کنیم؛ خب معلوم است که با بحران آب مواجه می شویم.

در صورتی که شما نگاه کنید مگر امارات متحده عربی جز شن و ماسه چیزی دارد؟ بارندگی امارات به اندازه یزد هم نیست و گرما و دمای هوای امارات از اهواز هم بیشتر است ولی درآمدش از تجارت غیرنفتی 953 میلیارد دلار در سال است؛ اقتصاد امارات چه باران ببارد چه نبارد چون درآمدش به آب وابسته نیست اما اقتصاد ما در ایران به شدت به آب وابسته است و این مشکل اصلی کشور ما است که بحران ایجاد کرده است.

در دنیا چه کشورهایی مشکلات مشابه با ایران در بحث بی آبی و خشکسالی داشتند و توانسته اند مسئله را کنترل کنند؟

در نقاطی ایالت کالیفرنیای آمریکا و در بخشی از بریتانیا وقتی خشکسالی می شود، دستور می دهند چمن ها را خشک کنند و دیگر به آن ها آب ندهند و در واقع مقررات سختگیرانه ای وضع می کنند تا مردم بتوانند این شرایط کم آبی را بگذرانند. چندسال پیش در کیپ تاون پایتخت آفریقای جنوبی مگر به نقطه صفر آبی نرسیدند، چطوری توانستند از این مسئله عبور کنند؟

شما نگاه کنید ما هر چه فریاد می زنیم که آقا جان چرا باید 30 درصد منابع آبی هدر رود یا در اختیار مشترکان قلدری باشد که آب بها را نمی دهند، چرا این مسئله را حل نمی کنند.

شما می گویید کولرهای آبی مشکل دارد؛ خب الان کولرهای پلیمری آمده است که 40 درصد مصرف آب و برق را کم می کند؛ چرا وزارت نیرو از شهروندانی که کولرهای پلیمری استفاده می کنند، حمایت نمی کند؟ به آن ها تسهیلات نمی دهد و انگیزه ایجاد نمی کند؟ چرا از شهروندانی که از شیرهای هوشمند استفاده می کنند، حمایت نمی کنند.

مسئله اینجاست که خود دولت و حاکمیت به راحتی می توانند برای شهروندان انگیزه ایجاد کرده و در نهایت در مصرف آب صرفه جویی کند؛ کاری که در همه دنیا دارند انجام می دهند.

ما شرط پایان کار ساختمان را این گذاشته ایم که ساختمان باید کنتور برق و کنتور گاز داشته باشد، چرا نباید داشتن کنتور آب هم جزو شروط پایان کار باشد؟ چرا بنده باید ببینم که همسایه ام شیر آب حمامش باز است و آواز می خواند و بعد آب بها را باید به طور مشترک پرداخت کنیم؟ معلوم است که انگیزه ای برای من نوعی ایجاد نمی شود.

همه ساختمان ها باید کنتور آب مستقل داشته باشند و این کاری است که در همه دنیا انجام شده است؛ در بسیاری از نقاط دنیا آب شرب را از آب بهداشتی جدا کرده و آب شرب را به شدت گران می کنند تا صرفه جویی شود. در کدام کشور دنیا با آب شرب حیاط و ماشین می شویند، عملیات ساختمانی انجام می دهند؟