فرارو دنیس سیترینویج، تحلیلگر ارشد برنامه خاورمیانه شورای آتلانتیک و عضو ارشد موسسه مطالعات امنیت ملی اسراییل

به نقل از اندیشکده شورای آتلانتیک، در آستانه سفر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی به واشنگتن، فضای گفت وگوها آرام آرام شکل مشخص تری پیدا می کند؛ مجموعه ای از پرونده های داغ که از احتمال عادی سازی روابط ریاض و تل آویو و نوع پشتیبانی نظامی آمریکا از عربستان گرفته تا سرنوشت برنامه هسته ای سعودی و سایر دغدغه های امنیتی را دربر می گیرد. با این حال، در لایه های زیرین این مذاکرات، یک محور بیش از همه خودنمایی می کند؛ محوری که عملاً جهت گیری کل سفر را تعیین کرده است: ضرورت احیای توافق هسته ای با ایران

دولت ترامپ می گوید ضرورتی برای شتاب در رسیدن به توافق وجود ندارد. اما برای ریاض، معادله پیچیده تر از آن است که واشنگتن تصور می کند.

محمد بن سلمان با انگیزه ای پررنگ راهی پایتخت آمریکا می شود تا بار دیگر ضرورت بازگشت به مسیر مذاکرات هسته ای را یادآوری کند؛ ضرورتی که ریشه در نگرانی عمیق او از تبعات هرگونه تشدید رویارویی میان ایران و اسراییل دارد. چنین تقابلی می تواند بار دیگر خاورمیانه را در گرداب بی ثباتی فرو ببرد و عربستان سعودی را در معرض مخاطراتی قرار دهد که این کشور طی سال های اخیر تلاش کرده از آن فاصله بگیرد.

از منظر عربستان، جلوگیری از شعله ور شدن بحرانی تازه تنها زمانی ممکن است که توافقی شکل بگیرد؛ توافقی که هم راه ایران را به سوی سلاح هسته ای ببندد و هم خطر آغاز جنگی دیگر در خلیج فارس را به پایین ترین سطح برساند. این نگاه تازه سعودی ها بی ارتباط با وقایع داغ تابستان امسال نیست. پایان جنگ دوازده روزه ژوئن میان ایران و اسراییل، در غیاب هرگونه توافق هسته ای میان تهران و واشنگتن، با تلاش فوری ایران برای بازسازی توان نظامی اش همراه شد؛ اقدامی که زنگ هشدار را در پایتخت های منطقه به صدا درآورد.

از سوی دیگر، همین جنگ، امیدها به احیای توافق را تضعیف کرد و شکاف بی اعتمادی میان دو طرف را عمیق تر ساخت. در چنین فضایی، ریاض متقاعد شده است که قرار دادن پرونده هسته ای ایران در کانون گفت وگو با ترامپ نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی اجتناب ناپذیر است؛ ضرورتی که آینده امنیت منطقه و حتی ثبات داخلی عربستان را به نتیجه این تلاش ها پیوند می دهد.

تحولات پس از پایان حملات نظامی اسراییل و آمریکا به ایران، روایتی خلاف روایت غرب را ترویج می کند. ایران نه تنها از میدان خارج نشده، بلکه با سرعتی چشمگیر وارد مرحله بازسازی شده است. احیای شتاب زده سایت های هسته ای، تقویت توان متعارف و گزارش های پی درپی درباره رشد ظرفیت نظامی، همگی نشان می دهد تهران خود را برای فصل تازه ای از رویارویی آماده می کند؛ فصلی که می تواند معادلات امنیتی منطقه را بار دیگر دستخوش تغییر کند.

این واقعیت، زنگ خطری جدی برای کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی به صدا درآورده است. حتی اگر رهبران این کشورها امیدوار باشند که گسترش تماس های دیپلماتیک با تهران بتواند نقش سپری محافظ در برابر پیامدهای یک جنگ احتمالی میان ایران و اسراییل ایفا کند، ممکن است با واقعیتی بسیار سخت تر روبه رو شوند. برآوردها حاکی از آن است که احتمال شعله ور شدن دور تازه ای از درگیری میان ایران و اسراییل جدی است؛ درگیری ای که کارشناسان پیش بینی می کنند شدیدتر از نبرد اخیر باشد و این بار دامنه آن به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز کشیده شود.

اظهارات صریح مقام های ایرانی درباره استفاده گسترده از نیروی دریایی و دیگر ابزارهای نظامی در جنگ آینده، همراه با مباحث علنی درباره احتمال بستن تنگه هرمز، بر نگرانی ها افزوده است. هم زمان، اگر تهران به این نتیجه برسد که ایالات متحده درگیر جنگ خواهد شد، به احتمال فراوان تلاش می کند پایگاه های نظامی آمریکا در سراسر خاورمیانه از جمله در منطقه خلیج فارس را در تیررس خود قرار دهد. در چنین چشم اندازی متلاطم، منطقه با پرسشی روبه روست که پاسخ به آن می تواند مسیر امنیت خلیج فارس را تعیین کند: آیا هنوز زمانی برای جلوگیری از بحرانی گسترده باقی مانده است؟

در این میان، رابطه شخصی و مثبت دونالد ترامپ با محمد بن سلمان می تواند به اهرمی مؤثر برای ولیعهد سعودی تبدیل شود؛ البته به این شرط که او تصمیم بگیرد نکات کلیدی زیر را در دیدار با رییس جمهوری آمریکا به روشنی برجسته کند:

الف- یادآوری این واقعیت به واشنگتن که وضعیت کنونی نه تنها ناپایدار است، بلکه با منافع ایالات متحده نیز همخوانی ندارد؛ به ویژه با توجه به خطر جدی که شعله ور شدن یک جنگ تازه میان ایران و اسراییل می تواند متوجه اقتصاد جهانی کند.

ب- تأکید بر ضرورت آغاز فوری مذاکرات هسته ای؛ گفت وگوهایی که عربستان آمادگی دارد در آن نقش میانجی ایفا کند، هرچند به احتمال زیاد عمان میزبان اصلی این روند خواهد بود.

ج- اعلام حمایت ریاض از تشکیل یک کنسرسیوم هسته ای منطقه ای؛ ابتکاری که علاوه بر کمک به پیشبرد مسیر توافق، بلندپروازی های هسته ای عربستان از جمله ایجاد یک بانک منطقه ای سوخت هسته ای را نیز یک گام به جلو می برد.

د - تشریح این موضوع برای ترامپ که عربستان با اصل غنی سازی نمادین در ایران موافق است و آن را گامی لازم برای باز کردن مسیر توافق می داند؛ البته به شرط آنکه واشنگتن با انجام غنی سازی در خاک عربستان نیز همراهی نشان دهد.

و- ارائه یک تصویر واقع بینانه از ظرفیت ها و محدودیت های مذاکره با ایران؛ زیرا از نگاه تهران، مجموعه خواسته های فعلی دولت ترامپ نه به منزله مصالحه ، بلکه معادل تسلیم کامل تلقی می شود.

جمع بندی اینکه نادیده گرفتن پرونده ایران در گفت وگوی میان ترامپ و ولیعهد می تواند پیامدهای سنگینی برای عربستان داشته باشد؛ به ویژه در شرایطی که احتمال آغاز دوباره جنگ در خلیج فارس رو به افزایش است. بن سلمان باید برای کاهش شکاف میان تهران و واشنگتن سرمایه گذاری کند؛ در غیر این صورت، ممکن است هزینه های جنگ آینده مستقیماً بر دوش او و کشورش سنگینی کند.