سفر به ماه و سکونت روی آن یک هدف بزرگ است، اما می تواند امکان بروز مشکلات و درگیری های احتمالی را بین کشورها افزایش دهد.

به گزارش ایسنا، ماه در سال های اخیر به مقصدی محبوب برای بسیاری از کشورها و آژانس های فضایی آنها تبدیل شده است، اما رسیدن به این مقصد خالی از چالش نخواهد بود.

به نقل از فوربس، در دهه 1960 آهنگ من را به ماه ببر اثر فرانک سیناترا (Frank Sinatra) با ماموریت های آپولو (Apollo) پیوند نزدیکی پیدا کرد. این آهنگ خوش بینانه در سال 1964 ضبط شد؛ یعنی زمانی که موفقیت آمریکا در برابر اتحاد جماهیر شوروی در رقابت سفر به ماه تضمین شده نبود. وقتی خدمه ماموریت آپولو 11 در سال 1969 برای اولین بار روی سطح ماه فرود آمدند، آهنگ سیناترا به آهنگی مناسب برای دورانی تبدیل شد که هر چیزی در غرب ممکن به نظر می رسید.

اکتشاف ماه در قرن 21 شکل متفاوتی به خود گرفت. در حال حاضر چندین کشور می خواهند به ماه بروند و در آنجا بمانند. آمریکا، چین و شرکای بین المللی در هر دو طرف برنامه هایی را برای ایجاد پایگاه های دائمی روی سطح ماه دارند و این امر، احتمال درگیری را افزایش می دهد.

این پایگاه ها در قطب جنوب ماه ساخته خواهند شد و منابع ارزشمندی را مانند آب فراوان به شکل یخ خواهند داشت. این یخ که در دهانه های همیشه سایه دار محبوس شده است، می تواند به آب مورد نیاز برای پایگاه های قمری و همچنین به سوخت موشک برای پشتیبانی از اکتشافات جاری و زندگی مردم در آنجا تبدیل شود. ماه ممکن است دارای مواد معدنی ارزشمندی مانند فلزات خاکی کمیاب نیز باشد که کشورها بخواهند آنها را استخراج کنند اما چنین منابعی محدود خواهند بود؛ همان طور که مکان های مناسب برای فرود و ساخت پایگاه های قمری نیز محدود هستند. بدین ترتیب، احتمال درگیری بین ملت ها در فضا فراتر از حد امکان نیست.

پیمان ماورای جو می گوید که فضا مشمول تصاحب ملی با ادعای حاکمیت یا از طریق استفاده و اشغال نیست.با وجود این، می توان اقداماتی را برای اطمینان از همکاری در آینده انجام داد. بنابراین، آهنگی به خوش بینی Fly Me To The Moon می تواند به عنوان موسیقی متن اکتشافات در این عصر جدید نیز عمل کند؛ همان طور که در دهه های 1960 و 1970 میلادی بود.

معاهدات بین المللی همراه با تمایل کشورها برای عملکرد مسئولانه می توانند راهبردی برای حل مشکلات احتمالی باشند. پیمان ماورای جو (Outer Space Treaty) سال 1967 می گوید که فضا مشمول تصاحب ملی با ادعای حاکمیت یا از طریق استفاده و اشغال نیست. در عین حال، ماده اول این معاهده، فضا را به عنوان یک امر مشترک جهانی در نظر می گیرد و بیان می کند که اکتشاف در فضا و استفاده از آن -از جمله منابع آن- برای همه ملت هاست.

یک پرسش حیاتی این است که آیا می توان از یخ آب ماه بدون هیچ گونه تخصیصی استفاده کرد یا خیر.

توافق نامه آرتمیس (Artemis accords) یک مجموعه از دستورالعمل هاست که توسط آمریکا آغاز شده و تلاشی از پایین به بالا برای ایجاد یک رفتار مشترک است. بخش 10 توافق نامه آرتمیس می گوید که استخراج منابع فضایی ذاتاً به منزله تصاحب ملی طبق ماده دوم پیمان ماورای جو نیست.

توافق نامه آرتمیس، پیشنهاد استفاده از مناطق امن موقت در اطراف محل عملیات استخراج منابع را نیز مطرح می کند. امضاکنندگان توافق نامه آرتمیس باید فعالیت های خود را به سایر کشورها اطلاع دهند و متعهد به هماهنگی برای جلوگیری از تداخل مضر شوند. در هر حال، این مناطق ایمنی بسیار بحث برانگیز هستند زیرا می توانند به عنوان نقض اصول عدم تخصیص منابع در پیمان ماورای جو تلقی شوند. از نظر برخی، این مناطق می توانند حقوق مالکیت بالفعل بر منابع فضایی را ایجاد کنند.

بخش 10 توافق نامه آرتمیس می گوید که استخراج منابع فضایی ذاتاً به منزله تصاحب ملی طبق ماده دوم پیمان ماورای جو نیست.تاکنون 56 کشور توافق نامه آرتمیس را امضا کرده اند. تایلند و سنگال توافق نامه تحت رهبری آمریکا را امضا کرده اند و در پروژه پایگاه قمری چین نیز مشارکت دارند. بدین ترتیب، این کشورها پلی را بین این دو برنامه ایجاد می کنند و به همکاری امیدوارند.

توافق نامه ماه (Moon agreement) که در سال 1979 توسط سازمان ملل متحد تصویب شد نیز نحوه استفاده از قمر طبیعی زمین را تعیین می کند. ویژگی های جالب زیادی در این توافق نامه وجود دارد که از جمله آنها می توان به درخواست شفافیت، الزام کشورها به انتشار اطلاعات درباره فعالیت های قمری خود و تلاش بین المللی برای مدیریت منابع قمری اشاره کرد.

هدف توافق نامه ماه، ایجاد اعتماد بین امضاکنندگان آن است. این توافق نامه مانند پیمان ماورای جو، هرگونه تصرف ملی در منابع فضایی را اکیداً ممنوع می کند.

مانع اصلی این است که نه چین، نه آمریکا و نه روسیه توافق نامه ماه را امضا نکرده اند. با وجود این، توافق نامه ماه می تواند بهترین چارچوب را برای آینده بدون معاهدات یا توافق های بیشتر فراهم کند. ملت ها باید از آن استفاده کنند و اگر یک یا دو ماده نیاز به تغییر دارند، باید آنها را تغییر داد.

جهان در آستانه دوره جدیدی از اکتشافات ماه ایستاده است. خواه آمریکا و خواه چین اولین کشورهایی باشند که به آنجا می رسند، اراده جدیدی برای ایجاد حضور دائمی در قمر طبیعی زمین وجود دارد.

چین به همراه حدود 10 کشور دیگر در حال برنامه ریزی برای ایجاد پایگاهی به نام ایستگاه بین المللی تحقیقات ماه (ILRS) است. در همین حال، ناسا به توسعه یک ایستگاه قمری به نام کمپ پایگاه آرتمیس (Artemis Base Camp) مشغول است.

به نقل از گلوبال تایمز، وو ویرن (Wu Weiren)، طراح ارشد برنامه اکتشاف ماه چین (CLEP) در اوایل سال جاری میلادی طی یک سمینار به خبرنگاران گفت: ILRS برنامه ابتکاری چین است و یک مرکز تحقیقات علمی جامع و چندملیتی را شامل می شود که هم روی سطح ماه و هم در مدار ماه ساخته خواهد شد و برای عملیات خودکار بلندمدت با مشارکت کوتاه مدت انسان طراحی شده است.

انتظار می رود ILRS قابل توسعه و نگهداری باشد و قابلیت هایی را از جمله حمل ونقل بین زمین و ماه، تامین برق، کنترل مرکزی، ارتباطات و مسیریابی، اکتشافات علمی سطح ماه و پشتیبانی زمینی ارائه دهد. به گفته ویرن، ILRS از طریق فعالیت های علمی و فناوری های چندرشته ای، با چند هدف و به صورت یکپارچه از اکتشافات علمی پایدار، استفاده از منابع و تأیید فناوری پیشرفته پشتیبانی خواهد کرد.

ساخت این ایستگاه ها مدتی طول خواهد کشید اما کشورها از همین حالا شروع کرده اند. ماموریت آرتمیس 2 ناسا که چهار فضانورد را در نزدیکی ماه به پرواز در خواهد آورد، قرار است در فوریه 2026 آغاز شود. در 24 سپتامبر امسال، آژانس فضایی آمریکا گروه جدیدی از فضانوردان را معرفی کرد که احتمالاً در ماموریت های آینده به سطح ماه پرواز خواهند کرد.

این تحولات نشان می دهند که پتانسیلی برای یک آینده عادلانه تر در فضا نسبت به آنچه در گذشته تجربه کرده ایم، وجود دارد. برای مثال، از 10 فضانورد تازه انتخاب شده، 60 درصد زن هستند که برای اولین بار شاهد آن هستیم.

چین اخیراً آزمایش فرودگر قمری سرنشین دار لانیو (Lanyue) خود را در یک مرکز منحصربه فرد واقع در شمال کشور به پایان رساند. لانیو که به معنای در آغوش گرفتن ماه است، یک وسیله نقلیه حامل خدمه برای صعود به ماه و فرود آمدن روی آن است و برای اولین مأموریت اکتشافی سرنشین دار چین به ماه که قرار است پیش از سال 2030 انجام شود، در دست توسعه قرار دارد.

به نقل از ساوت چاینا مورنینگ پست، این آزمایش با استفاده از دکل های مهار غول پیکر برای شبیه سازی گرانش ماه و یک میدان دهانه مانند برای شبیه سازی زمین ناهموار ماه انجام گرفت و به گونه ای طراحی شده بود که میزان هماهنگی سیستم های لانیو از طراحی فرود و صعود گرفته تا سیستم کنترل، خاموش شدن موتور هنگام فرود و هماهنگی بین سیستم های هدایت، مسیریابی و پیش رانش بررسی شود.

مقامات آژانس فضایی سرنشین دار چین (CMSA) پس از آزمایش اعلام کردند: این یک نقطه عطف مهم در تلاش چین برای توسعه یک ماموریت فرود سرنشین دار روی ماه است. همچنین، این اولین آزمایش کامل این کشور روی توانایی بالقوه یک فضاپیمای سرنشین دار برای فرود آمدن روی یک جرم فرازمینی و برخاستن از آن است.

پروژه پایگاه قمری ILRS این کشور، کشورهایی را که سابقه طولانی در اکتشافات فضایی انسانی ندارند نیز به خود جذب کرده است.

با این اوصاف، کشورها چگونه می توانند اطمینان حاصل کنند که از نوید آینده مبتنی بر همکاری در فضا بهره مند می شوند و از انتقال رقابت ها و نابرابری های کنونی به فراتر از مرزهای زمین جلوگیری می کنند؟

تکرار ماجرای غرب وحشی روی ماه، جایی که اولین کسی که به آن برسد ادعای مالکیت می کند، در قرن 21 امکان پذیر نیست. انسان ها صرف نظر از پرچم های ملی، هنگام فرود روی ماه همگی زمینی خواهند بود.

فضا می تواند بستری برای هم دیپلماسی و هم منازعه باشد. همچنین، فضا می تواند نقش مهمی را در توسعه اجتماعی-اقتصادی ایفا کند. این موارد، انگیزه های قدرتمندی برای بشریت هستند تا به عنوان شریک در مرز نهایی عمل کنند.

گسترش ردپای بشریت فراتر از زمین، بزرگترین چالش این قرن و قرن های آینده است. بنابراین، تلاش جهانی برای کاوش در فضای بیرونی به صورت مشارکتی و مسالمت آمیز نه تنها ممکن، بلکه الزامی است.