فرارو- اف-14 تامکت یکی از افسانه ای ترین جنگنده های تاریخ هوانوردی نظامی است. ایران تنها کشور خارجی بود که پیش از انقلاب اسلامی 79 فروند از این هواپیمای فوق پیشرفته را از آمریکا دریافت کرد.

به گزارش فرارو، پس از انقلاب و قطع کامل روابط با ایالات متحده، این ناوگان بدون هیچ گونه پشتیبانی رسمی ماند، اما برخلاف انتظار بسیاری، نه تنها از بین نرفت، بلکه بیش از 45 سال همچنان پرواز می کند. با این حال، پرسش مهمی که همیشه مطرح بوده این است: چرا ایران با وجود نیاز شدید و توانایی های فنی قابل توجه، هرگز اف-14 را به طور کامل مهندسی معکوس نکرد؟ این جنگنده با توجه به مشخصات منحصربفرد با به روزرسانی های جدید می توانست نیازی اساسی نیروی هوایی کشور به یک جنگنده تمام عیار را برطرف کند اما چرا چنین پروژه ای به طور جدی دنبال نشد؟

اولین و مهم ترین دلیل، پیچیدگی بی نظیر خود هواپیما است. اف-14 در زمان ساخت (دهه 1970) پیشرفته ترین جنگنده جهان بود. بال های با زاویه متغیر، سیستم کنترل پرواز فلای بای وایر آنالوگ، رادار قدرتمند AWG-9 قادر به ردیابی 24 هدف و شلیک همزمان به 6 هدف با موشک فینیکس، بدنه گسترده از تیتانیوم و موتورهای توربوفن پرقدرت، همه و همه این هواپیما را به یک شاهکار مهندسی تبدیل کرده بودند که حتی امروز هم برای بسیاری از کشورها غیرقابل تکرار است.

دومین مانع بزرگ، موتور بود. اف-14 ابتدا با موتور پرات اند ویتنی TF30 کار می کرد که مشکلات زیادی داشت. ایران بعدها توانست تعداد محدودی موتور جنرال الکتریک F110 (موتور اف-16) را از راه های غیررسمی به دست آورد و روی برخی تامکت ها نصب کند. اما تولید موتورهای توربوفن پیشرفته نیازمند فناوری های بسیار حساسی مانند پره های تک کریستال، آلیاژهای مقاوم به دمای بالای 1600 درجه و پوشش های سرامیکی حرارتی است؛ فناوری هایی که حتی در سال 2025 فقط در اختیار کمتر از 7 کشور جهان است.

سومین چالش، سیستم های اویونیک و رادار بود. رادار AWG-9 یکی از بزرگ ترین و پیچیده ترین رادارهای مکانیکی تاریخ است. ایران موفق شد این رادار را تعمیر، نگهداری و حتی تا حدی بومی سازی کند (نسخه های ارتقایافته داخلی با نام هایی مانند نجما )، اما تولید کامل آن از صفر ممکن نبود. موشک دوربرد AIM-54 فینیکس نیز دیگر تولید نمی شود و نسخه ایرانی فکور-90 با وجود پیشرفت چشمگیر، هنوز به عملکرد اصلی فینیکس نمی رسد.

عامل چهارم، تحریم های بی رحمانه و هدفمند آمریکا بود. در دهه 1980، سیا پروژه ای مخفی به نام Persian Freedom را اجرا کرد که هدفش دقیقاً جلوگیری از رسیدن حتی یک پیچ اف-14 به ایران بود. آمریکا قطعات یدکی را از سراسر جهان جمع آوری می کرد تا ایران به آن ها دسترسی پیدا نکند.

در نهایت، مهم ترین دلیل شاید اقتصادی-استراتژیک باشد. مهندسی معکوس کامل یک جنگنده نسل چهارم ++ در حالی که فقط چند ده فروند از آن دارید، هزینه ای نجومی و زمان بر دارد. ایران در همان دهه های 60 و 70 شمسی تصمیم هوشمندانه ای گرفت: به جای صرف میلیاردها دلار برای تولید تعداد محدودی تامکت جدید، منابع را به سمت تسلیحات نامتقارن (موشک های بالستیک، کروز و پهپادها) هدایت کرد که امروز ستون اصلی قدرت بازدارندگی اش هستند.

نتیجه این که ایران به جای مهندسی معکوس کامل، استراتژی زنده نگه داشتن و ارتقای محدود را انتخاب کرد. امروز هنوز حدود 12 تا 20 فروند اف-14 عملیاتی در نیروی هوایی ایران پرواز می کنند؛ با اویونیک ایرانی، رادار بومی، موتورهای ارتقایافته و حتی توانایی حمل بمب های هوشمند و موشک های کروز. این خود یک دستاورد بزرگ مهندسی است، اما تولید انبوه تامکت جدید هرگز در دستور کار نبود؛ چون نه ممکن بود، نه به صرفه.