فرارو- در دنیایی که هر روز ما را به بهتر شدن و موفق تر بودن فرا می خواند، مرز میان رشد سالم و وسواس سمی برای کمال به سادگی محو می شود.

به نقل از اینک، کارشناسان هشدار می دهند دنیای خودیاری و خودبهبودی، چهره ای تاریک نیز دارد. اگر این نشانه ها را در مسیر رشد فردی خود می بینید، ممکن است جست وجوی شما برای بهتر شدن در واقع به مسیری سمی تبدیل شده باشد.

امیلی گادارد، روزنامه نگار بریتانیایی، در یادداشتی در روزنامه گاردین نوشت: در میانه دهه بیست زندگی ام، وارد یکی از سمی ترین روابط زندگی ام شدم. اما این رابطه سمی نه با یک شریک عاطفی خشن بود، نه با رییس زورگو. بلکه با خودبهبودی بود. او توضیح می دهد که در طول بیش از پانزده سال، صدها کتاب، دوره آموزشی و محصولات مختلف خرید تا زندگی اش را بهینه کند.

هدف او، ظاهراً، کاملاً منطقی و حتی قابل تحسین به نظر می رسید. کدام یک از ما تا به حال در جست وجوی آن نکته جادویی نبوده ایم که قرار است ما را به نسخه ای سالم تر، شادتر و کارآمدتر از خودمان تبدیل کند؟ اما در نهایت، گادارد دریافت که این سیل مداوم توصیه ها، که اغلب فقط تا حدی موفق بودند، به جای اینکه او را توانمند کنند، باعث شدند باور کند اگر نتیجه ای نمی گیرد، تقصیر خودش است.

او در پایان می نویسد: در نهایت مجبور شدم از خودیاری دست بکشم تا بتوانم یاد بگیرم واقعاً چه کسی هستم و خودم را همان گونه که هستم بپذیرم.

شاید در نگاه اول این تجربه، فقط داستان شخصی یک نویسنده حساس به نظر برسد، اما کارشناسان می گویند پدیده خودبهبودی سمی بسیار شایع تر از آن است که تصور می کنیم. آنان نشانه هایی را برمی شمارند که باید مراقبشان باشیم و راهکارهایی ارائه می دهند تا در صورتی که احساس می کنیم وسواس ما نسبت به رشد فردی دیگر به سودمان نیست، مسیر سالم تری را در پیش بگیریم.

صنعت جهانی خودبهبود در سال گذشته بیش از 45 میلیارد دلار ارزش داشت. عددی که نشان می دهد میل انسان ها به بهبود خود، تا چه اندازه وسوسه انگیز و گسترده است. این موضوع بی دلیل هم نیست؛ بخشی از این توصیه ها واقعاً می توانند مفید باشند. اگر یک برنامه ریزی جدید، یک رژیم صبحگاهی یا روشی تازه برای تصمیم گیری زندگی تان را بهبود می دهد، قطعاً ادامه اش دهید.

اما همان طور که رینا رافائل، روزنامه نگار حوزه سلامت و نویسنده کتاب انجیل تندرستی توضیح می دهد، پیام پنهان و خطرناک بسیاری از جنبش های خودبهبودی این است که تو باید کنترل همه چیز را در دست داشته باشی . فقط کمی تلاش بیشتر، فقط یک ترفند دیگر، می تواند همه چیز را تغییر دهد. پیامی که در ظاهر الهام بخش است اما در واقعیت اغلب گمراه کننده.

واقعیت این است که بسیاری از مشکلات ما، ریشه ای اجتماعی و ساختاری دارند و حل آن ها تنها با تلاش فردی ممکن نیست. برخی مسائل نیز اساساً خارج از کنترل انسان اند. جاش گزِل، روان شناس بالینی، در نشریه سایکولوژی تودی هشدار می دهد که نگاه افراطی به تلاش فردی، گرچه ممکن است در ابتدا احساس قدرت ایجاد کند، اما در نهایت منجر به فرسودگی و احساس شرم می شود.

به گفته او، مداخلاتی که از سوی صنعت خودبهبودی ترویج می شود، می توانند به نوعی تردمیل بی پایان برای بهتر شدن تبدیل شود؛ مسیری که در ظاهر رشد است، اما در واقع راهی است برای اینکه همیشه احساس کنیم به اندازه کافی خوب نیستیم. گزِل اضافه می کند: به سادگی می توان هر کاری را به راهی جدید برای سرزنش خود بدل کرد. شاید ساده تر بتوان گفت: خیلی آسان است که هر چیز را به بهانه ای دیگر برای احساس بد نسبت به خودمان تبدیل کنیم.

وقتی توصیه های خودیاری باعث می شوند احساس کنیم همیشه در حال شکست خوردن هستیم، یا هر ناکامی را فقط نتیجه بی کفایتی خود بدانیم، آن وقت این خودبهبودی به پدیده ای سمی بدل شده است. و وقتی این وسواس ما را به رفتارهای افراطی، وسواس گونه یا حتی بی توجهی به روابط و اولویت های مهم زندگی سوق می دهد، باید زنگ خطر را جدی بگیریم.

خودبهبودی سمی فقط سلامت روان را تهدید نمی کند؛ گاهی حتی می تواند به بدن آسیب برساند. به ویژه زنان، که اغلب هدف اصلی تبلیغات مربوط به پودرها، مکمل ها، رژیم های سخت گیرانه و برنامه های تمرینی شدید هستند. در حالی که بسیاری از این محصولات نه تنها به سلامتی کمکی نمی کنند، بلکه آن را تضعیف نیز می کنند.

نیکول بندایان، متخصص تغذیه، در گفت وگو با وب سایت اِوری گرل هشدار می دهد: اگر در زندگی روزمره با کوچک ترین استرس ها از پا درمی آیید یا احساس می کنید چیزهایی که قبلاً بی اهمیت بودند حالا شما را از کوره درمی برند، این نشانه بزرگی است. او اضافه می کند: در میان مراجعانم افزایش مشکلات هورمونی، از جمله سندروم پیش از قاعدگی، بی نظمی در چرخه ها، گاهی خیلی کوتاه، گاهی خیلی بلند یا حتی قطع کامل تخمک گذاری، را زیاد می بینم. اغلب این مشکلات ناشی از الگوی "بیش بهینه سازی" است.

اگر برنامه خودبهبودی شما باعث بدخلقی، اضطراب یا حتی بیماری شده است، وقت بازنگری در آن رسیده. اما این نشانه ها همیشه آشکار نیستند. امی لینا لوماس، نویسنده حوزه سلامت، هشت علامت ظریف اما مهم را معرفی می کند که می تواند زنگ هشدار باشد:

لوماس می نویسد: انضباط عالی است، بدون آن موفقیت ممکن نیست، اما تفاوت بزرگی میان انضباط و نفرت به خود وجود دارد. اگر در مسیر رشد، مدام خود را سرزنش یا تحقیر می کنید، این رفتار سمی است. برنه براون، پژوهشگر موفق، نیز می گوید چنین رویکردی نه تنها بی فایده بلکه ضدتولید است.

یکی از روشن ترین نشانه های ورود به قلمرو خودبهبود سمی، احساس اضطراب هنگام استراحت است. اگر نتوانید بدون احساس گناه استراحت کنید، به احتمال زیاد بیش از حد درگیر چرخه بهینه سازی شده اید.

لوماس پیشنهاد می کند آزمایش ساده ای انجام دهید: آیا کسانی که نزدیک ترین افراد زندگی تان هستند، از تغییرات شما سود برده اند یا آسیب دیده اند؟ پژوهش های طولانی مدت دانشگاه هاروارد نشان می دهد کیفیت روابط انسانی مهم ترین عامل شکوفایی و رضایت از زندگی است. اگر رشد فردی تان باعث تخریب روابط شده، احتمالاً در مسیر درستی نیستید.

به گفته لوماس: افرادی که ارزش خود را با میزان موفقیت و بهره وری می سنجند، بیشتر در معرض اضطراب، فرسودگی شغلی و افسردگی قرار دارند و رضایت کلی زندگی شان پایین تر است.

رشد واقعی، نیازمند استمرار است، نه نمایش. اگر تمام تلاش های شما نمایشی، شدید یا افراطی اند، باید نگران باشید. مسیر رشد پایدار، به گام های کوچک و آرام وابسته است.

بازی، خودانگیختگی و شادی بخش های فرعی زندگی نیستند؛ آن ها سرچشمه معنا، خلاقیت و انرژی اند. خودبهبودی که لذت را از زندگی حذف می کند، در واقع ضدبهبود است.

اگر بعد از هر دستاورد فوراً به دنبال هدف بعدی می روید. مثلاً می گویید بیست کتاب خواندم، باید سی تا می خواندم! یا ارتقا گرفتم، حالا مرحله بعدی چیست؟ در واقع در چرخه بی پایان ناکامی گرفتار شده اید. در این حالت هر موفقیت فقط تیک دیگری روی فهرست بی پایان شماست، بی آنکه حس رضایتی به همراه داشته باشد.

اگر مدام از یک برنامه رشد به برنامه دیگر می پرید، اما هیچ کدام را تا پایان ادامه نمی دهید، شاید وقت آن رسیده که از تردمیل خودبهبود پیاده شوید و به جای شروع های تازه، به تداوم فکر کنید.

نخستین گام، تأمل صادقانه درباره این است که آیا تلاش های شما واقعاً زندگی تان را بهتر کرده اند یا نه. گاهی نیز بد نیست از خود بپرسید چه چیزی شما را به این افراط کشانده است. در برخی موارد، گفت وگو با یک درمانگر می تواند کمک کننده باشد.

اسراء ناصر، نویسنده کتاب بهره وری سمی: بازپس گیری زمان و انرژی عاطفی در جهانی که همیشه بیشتر می خواهد، می گوید: رفتارهای ناسالم بهره وری از احساسات نادیده گرفته شده نشئت می گیرد. ما مدام درباره چگونگی بهینه سازی برای بهره وری می شنویم، اما درباره چرایی این تمایل و احساسات پنهان پشت آن، آگاهی چندانی نداریم.

آنچه درباره بهره وری سمی یا همان اعتیاد به کار صادق است، درباره خودبهبودی سمی نیز صدق می کند. هر دو ناشی از خلایی درونی اند. شاید این تلاش بی پایان برای بهتر شدن، راهی باشد برای کنترل اضطراب در جهانی نامطمئن. یا شاید از ترس قضاوت و طرد شدن دیگران ناشی شود. حتی ممکن است ابزاری برای فرار از احساسات ناخوشایندی باشد که نمی خواهیم با آن ها روبه رو شویم.

اگر بفهمید چرا در این چرخه گرفتار شده اید، بهتر می توانید از آن خارج شوید. تلاش برای رشد و پیشرفت، به خودی خود ارزشمند است. اما همان طور که گزِل یادآور می شود، نباید فراموش کنیم که در اعماق وجودمان، ما همین حالا هم کافی هستیم. وقتی خودبهبود را به ابزاری برای پر کردن خلأ درونی تبدیل کنیم، همان چیزی که قرار بود ما را نجات دهد، ممکن است سمی و ویرانگر شود.