تاریخ دریانوردی به آغاز تمدن بشر بازمی گردد. برخی از محققان بر این باورند که انسان ها از اواخر دوره پلیستوسن اولیه، یعنی حدود 900 هزار سال پیش، سفرهای دریایی خود را آغاز کرده اند. با این حال، باور به اینکه کاپیتان باید همراه با کشتی در حال غرق شدنش از بین برود، سنتی است که به نظر می رسد در قرن نوزدهم شکل گرفته باشد . این باور بازتابی از ارزش های شرافتمندانه و جوانمردی در دوران ویکتوریایی بود؛ زمانی که حس مسئولیت و وفاداری به وظیفه خود را با تعهد اخلاقی نسبت به حفظ جان تمام سرنشینان کشتی در هم آمیختند.

نکته جالب این است که هیچ قانون رسمی وجود ندارد که کاپیتان را موظف کند تا همراه با کشتی خود بمیرد . با این حال، قوانین بین المللی دریایی تأکید دارند که کاپیتان باید اصول دریانوردی محتاطانه را رعایت کرده و امنیت مسافران و خدمه را تضمین کند.

برای نخستین بار، پس از فاجعه غرق شدن کشتی تایتانیک در سال 1912، وظایف قانونی کاپیتان ها در قالب کنوانسیون ایمنی جان اشخاص در دریا (SOLAS) در سال 1914 تدوین شد. به واسطه این کنوانسیون بعدها سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) را تاسیس کردند؛ نهادی وابسته به سازمان ملل که وظیفه تدوین قوانین جهانی حمل ونقل دریایی و نظارت بر ایمنی و امنیت کشتیرانی را بر عهده دارد. در حال حاضر، 176 کشور عضو این سازمان هستند.

برخی کشورها که از پیشینه طولانی تری در دریانوردی برخوردارند، مانند اسپانیا، یونان، ایتالیا و فنلاند، قوانینی وجود دارد که بر اساس آن، کاپیتان باید آخرین فردی باشد که کشتی را ترک می کند؛ به این معنا که ابتدا باید از خروج ایمن تمام سرنشینان و خدمه مطمئن شده و هر تلاشی را برای نجات کشتی انجام دهد. با اینکه هیچ قانونی کاپیتان را مجبور به فدا کردن جان خود نمی کند، اما بسیاری از آن ها در طول تاریخ چنین کرده اند؛ موضوعی که الهام بخش بسیاری از افسانه های کشتی ارواح شده است؛ کشتی هایی که گفته می شود هنوز هم در اقیانوس ها سرگردان هستند.

در قرن های گذشته، معمولاً کاپیتان ها مالک کشتی های خود بودند؛ بنابراین نه تنها اختیار کامل بر آن داشتند، بلکه مسئولیت نهایی نیز بر عهده آنها بود. کشتی برای بسیاری از آن ها حکم خانه و تمام دارایی شان را داشت. در چنین شرایطی، اگر فاجعه ای رخ می داد، مبارزه تا آخرین نفس گزینه ای شرافتمندانه تر از ورشکستگی حتمی یا حتی پیگرد قانونی بود. از همین رو، کاپیتان ها مدت ها پیش از قرن نوزدهم نیز همراه کشتی های خود غرق می شدند.

با این حال، مفهوم کاپیتان باید همراه کشتی خود بمیرد برای همیشه در ذهن مردم دنیا در شب 14 آوریل 1912 نقش بست؛ زمانی که تایتانیک با کوه یخی برخورد کرد و غرق شد ، حادثه ای که هنوز هم می تواند در دنیای امروز تکرار شود. این فاجعه جان حدود 1٬500 نفر را گرفت، از جمله کاپیتان ادوارد اسمیت. گزارش ها حاکی از آن است که او نیز همراه با کشتی غرق شد و به دلیل رسیدگی به وضعیت مسافران، به ویژه زنان و کودکان، و همچنین به خاطر آمادگی برای مرگ مورد تحسین قرار گرفت.

منشأ عبارت معروف اول زنان و کودکان به یک فاجعه دریایی در سال 1852 بازمی گردد . در آن زمان، کشتی بریتانیایی HMS Birkenhead در حال عبور از دماغه امید نیک در آفریقای جنوبی بود که با صخره ها برخورد کرد و غرق شد. از میان حدود 640 افسر و سرباز به همراه تعداد زیادی از همسران و فرزندانشان (آمار دقیق متفاوت است)، تنها 193 نفر نجات یافتند.

کاپیتان سالموند همراه کشتی غرق شد، اما همه زنان و کودکان زنده ماندند، چراکه مردان جان خود را فدای امنیت آن ها کردند. این اقدام قهرمانانه به سرعت در سراسر انگلستان و جهان آن روزگار پخش شد و بعدها الهام بخش اصطلاح و قانون نانوشته ای گشت که هنوز هم شناخته می شود: قانون برکن هد (Birkenhead Drill)؛ قانونی نانوشته که می گوید در زمان بحران، ابتدا باید زنان و کودکان از کشتی خارج شوند؛ قانونی که کاپیتان اسمیت در تایتانیک نیز دقیقاً از آن پیروی کرد.

یکی دیگر از جنبه های سنت آخرین مردی که می ماند به قوانین نجات دریایی مربوط می شود. پروفسور راد سالیوان، استاد حقوق دریایی در دانشکده حقوق فلوریدا، در گفت وگویی با NPR توضیح می دهد:

هرگز این طور نبوده که تصور شود کاپیتان آن قدر به کشتی خود وابسته است که اگر کشتی غرق شود، او هم باید بمیرد.

به گفته او، مسئله بیشتر به این برمی گردد که به محض ترک کشتی توسط کاپیتان، هر فرد دیگری می تواند وارد آن شود و طبق قانون، لاشه کشتی و هر گنجینه ای که در آن باقی مانده را برای خود تصاحب کند.

نمونه بارز این موضوع در 12 سپتامبر 1857 رخ داد؛ زمانی که کاپیتان هرندون همراه با کشتی SS Central America در نزدیکی دماغه هترِس، در میان طوفانی سهمگین، غرق شد. این کشتی 575 سرنشین داشت که بسیاری از آن ها زن و کودک بودند و همچنین حدود دو میلیون دلار طلا را حمل می کرد. طبق گزارش ها، تمام زنان و کودکان پیش از غرق شدن کشتی نجات یافتند؛ احتمالاً با پیروی از همان دستورالعمل برکن هد که پنج سال پیش از آن در انگلستان مرسوم شده بود.

متأسفانه کاپیتان هرندون زنده نماند، اما رفتار او در واپسین لحظات زندگی به افسانه ای دریایی بدل شد. گفته می شود او ساعت خود را به یکی از مسافران داد تا پس از مرگش آن را به همسرش برساند. سپس به کابین خود بازگشت، لباس رسمی اش را پوشید و به سکان خانه رفت. در حالی که کشتی آرام آرام در امواج فرو می رفت، به قایق نجاتی که نزدیک می شد هشدار داد جلوتر نیاید تا زیر آب کشیده نشود؛ کلاهش را به نشانه خداحافظی بالا برد و همراه کشتی در دریا ناپدید شد.

در سال 1893، دو ناو جنگی بریتانیایی به نام های HMS Victoria و HMS Camperdown در نزدیکی سواحل طرابلس لبنان مشغول انجام مانورهای تاکتیکی بودند. دریاسالار سر جورج ترایون برای نمایش توانایی ناوگانش در انجام مانورهای معکوس، دستور داد دو ستون کشتی که پشت سر ویکتوریا و کمپرداون حرکت می کردند، هم زمان به سمت یکدیگر گردش کنند؛ فارغ از اینکه فاصله لازم برای چنین چرخشی در نظر گرفته شده باشد.

در آن دوران هنوز بی سیم اختراع نشده بود و کشتی ها از طریق علائم دیداری، مانند پرچم یا چراغ، با هم ارتباط برقرار می کردند. نتیجه فاجعه بار بود: HMS Camperdown مستقیماً به پهلوی HMS Victoria برخورد کرد و باعث غرق شدن آن شد. بیش از 350 ملوان، از جمله خود دریاسالار ترایون، جان باختند. شاهدان آخرین بار او را روی پل فرماندهی کشتی دیدند، درست پیش از آن که ویکتوریا در آب فرو رود. گفته می شود آخرین جمله اش این بود: تقصیر من است.

بیش از یک قرن بعد، در ژانویه 2012، ماجرایی کاملاً متفاوت رقم خورد. کشتی تفریحی Costa Concordia به فرمان کاپیتان فرانچسکو شتینو در نزدیکی جزیره ژولیو در ایتالیا به صخره ای به نام Scole Rocks برخورد کرد. پیش از آن که تمام 4٬229 سرنشین کشتی تخلیه شوند، شتینو خودش سوار قایق نجات شد و ادعا کرد که از آنجا عملیات تخلیه را هدایت می کند! اما دادگاه این ادعا را نپذیرفت، زیرا طبق ماده 1097 قانون دریایی ایتالیا، کاپیتان باید آخرین کسی باشد که از کشتی خارج می شود.

تحقیقات بعدی نشان داد که کشتی با سرعتی بسیار بالا (حدود 15٫5 گره دریایی) بیش از حد به ساحل نزدیک شده بود. در این حادثه 32 نفر جان خود را از دست دادند و شتینو به 16 سال زندان محکوم شد؛ که یک سال از آن به دلیل ترک زودهنگام کشتی بود.

در نتیجه، همه کاپیتان ها شجاع نیستند!