فرارو- معدل دوازدهمی ها پایین آمد، از 10.60 به 10.15. هم زمان آمارها می گویند 40.3 درصد بیکاران ایران فارغ التحصیلان آموزش عالی اند. این اعداد در کنار هم شاید علت درس نخواندن بچه ها را توضیح دهد. اما قصه به همین مورد ختم نمی شود.

به گزارش فرارو، گوشی رو بذار کنار، درست رو بخون! جمله ای است که این روزها از زبان بسیاری از والدین شنیده می شود. در همسایگی، مادری که فریاد می زند: اگر نمراتت خوب نشود از گوشی خبری نیست. یا اقوامی که حین درددل مدام از درس نخواندن بچه هایشان گلایه دارند نیز پرتکرار هستند. حالا انگار درکی میان رفتار بچه ها و خواست والدین وجود ندارد. برخی از بچه ها که کمی بیشتر دل به دل خانواده می دهند در نهایت می گویند: فقط می خواهم لیسانس بگیرم تا دل مادرم شاد شود. این جمله یکی از ترم اولی های دانشگاه شریف است که ترجیح می داد سینما بخواند. اما دلیل این مساله چیست؟ چرا بچه ها از درس خواندن بریده اند و چه چیزی به جای درس خواندن نشسته؟

محمدرضا نیک نژاد، کارشناس آموزش و دبیر بازنشسته و دریافت کننده جایزه، درگفت وگو با فرارو به بررسی این مساله پرداخته است:

محمدرضا نیک نژاد به فرارو گفت: درس نخواندن بچه ها چندین عامل دارد؛ یک عامل درون سازمانی است و دیگری مجموعه ای از عوامل برون سازمانی. در سطح درون سازمانی، باید گفت آموزش رسمی در سطح جهانِ امروز دچار بحران است. بحرانی که برآمده از منابع اطلاعات، آگاهی ها و مهارت هایی است که فضای مجازی، شبکه های اجتماعی و دستاورد تازه ی هوش مصنوعی در اختیار بچه ها قرار داده اند؛ امکاناتی که به آنان اجازه می دهد به راحتی و به صورت انتخابی و دموکراتیک، آن چیزی را که می خواهند بخوانند، یاد بگیرند و از آن در زندگی استفاده کنند.

او افزود: در کنار این، آموزش رسمی در جهان و از جمله در ایران چنین آزادی ندارد و آکادمیک است؛ بچه ها مجبور می شوند برای یادگیری یک موضوع، ده موضوع بی ربط به زندگی کنونی شان را بخوانند و یاد بگیرند. ممکن است این موضوعات به دردشان بخورد، اما احساس نیاز به آن ها پیدا نکرده اند. از طرفی، محتوای آموزشی بسیار مهم است و امروز بچه ها را اقناع نمی کند، چه دوست داشته باشیم و چه نه. این بحث، برون سازمانی است اما پیامدهای آن گریبان آموزش وپرورش رسمی را گرفته است.

این کارشناس آموزش گفت: غیر از این، به هرحال آموزش وپرورش در کلیت جامعه ی ما آن طور که باید و شاید ارزش واقعی اش را ندارد. بسیاری می گویند دولت هزینه نمی کند؛ در حالی که دولت وظیفه ی ذاتی دارد برای آموزش وپرورش هزینه کند. برخی می گویند بودجه ندارد، ولی برای جاهای دیگر هزینه می شود، اما به آموزش وپرورش که می رسد، دستش خشک می شود و بار را بر دوش خانواده ها می اندازد.

او افزود: دولت بودجه ی درخور را به آموزش وپرورش اختصاص نمی دهد و وقتی بودجه درخور نباشد، اهداف آموزشی به حداقل ها یا کمینه ها می رسد. یعنی آموزش وپرورش چون بودجه ندارد، به سمت استخدام کمترِ معلم و افزایش تراکم کلاس ها می رود یا هزینه هایش را صرف امور کاملا ضروری می کند؛ مثل حفظ کلاس، معلم و دانش آموز در وضعیتی نسبی و حداقلی که فقط به کف اهداف نزدیک می شود.

او یادآور شد: ساختار اجتماعی هم در این وضعیت نقش دارد. مثلا دانشگاه ها که باید از دولت مستقل باشند، نسبت به آموزش وپرورش کم مهر و بی تفاوت اند. در ساختار اجتماعی نیز خانواده ها ترجیح می دهند گلیم خود و بچه هایشان را از آب بیرون بکشند تا اینکه بر بهبود وضعیت آموزش وپرورش متمرکز شوند. بنابراین، سیاست گذاری دقیقی روی آموزش وپرورش انجام نمی شود.

نیک نژاد گفت: بچه ها منابع اطلاعات را از کتاب درسی، معلم، کلاس و حتی پدر و مادر به فضای خارج از آموزش منتقل کرده اند، چون هیچ یک از این منابع چیزی قانع کننده برایشان ارائه نمی دهند. وقتی منابع یادگیری به درد زندگی ات نخورد، دیگر آن ها را نمی خوانی. در گذشته، معدل و رتبه ی خوب برای ما اهمیت داشت، اما امروز بچه ها چنین انگیزه ای ندارند؛ چون منابع اطلاعاتی تغییر کرده و آنان در جامعه و خانواده ای زندگی می کنند که می بینند 70 تا 80 درصد از تحصیل کرده ها یا بیکارند یا در شغلی غیرمرتبط کار می کنند.

او افزود: نسل زد متفاوت و واقع بین است؛ وقتی این واقعیت را می بیند، از خود می پرسد: چرا باید درس بخوانم؟ در عین حال، اطرافشان پر از بلاگرها و اینفلوئنسرهایی است که گاهی تا صد برابر یک کارمند عادی درآمد دارند. در چنین فضایی، راه های کسب درآمد برایشان بسیار متنوع شده و با گسترش اینترنت جهانی، طبیعی است که فکر کنند چرا باید این همه زحمت بکشند و درس بخوانند تا در نهایت به یک شغل بخور و نمیر برسند. نتیجه روشن است: درس نمی خوانند.

این دبیر نمونه گفت: در مجموع، اقتدار آکادمیک و آموزش های رسمی در جهان امروز، به دلایل درون سازمانی و برون سازمانی، دیگر اولویت نخست نیست و جایگاه گذشته را از دست داده است. بسیاری از معلمان با وجود علاقه و تعهد، در شرایط اقتصادی دشوار سر کلاس می روند و متاسفانه طبق هرم نیازهای مازلو، حتی نیازهای اولیه ی فیزیولوژیکی شان مانند خوراک و خواب تامین نمی شود. درآمد معلمان پاسخ گوی نیازهای زندگی نیست؛ نه اینکه نخواهند انرژی بگذارند، بلکه نمی توانند.

او افزود: بسیاری از معلمان مرد، تقریبا به طور کامل، بلافاصله پس از پایان ساعت درس باید برای تامین معاش به کار دوم بروند؛ رانندگی در اسنپ، کار در بنگاه های معاملات ملکی یا فعالیت در شغل های دیگر. این عوامل دست به دست هم داده اند تا آموزش از اولویت بیفتد؛ و وقتی آموزش از اولویت بیفتد، طبیعی است که همان مقادیر کمی آموزش، یعنی نمره و معدل، هم تحت تاثیر قرار گیرد.

نیک نژاد گفت: بسیاری از مدارس با پدیده ای هشداردهنده روبه رو هستند؛ بچه ها می خواهند در مدارس بزرگسالان درس بخوانند، در حالی که هنوز به 18 سال نرسیده اند. خود آن ها و خانواده هایشان چنین خواستی دارند و عملا در حال خروج از ساختار رسمی آموزش هستند. هرچه گفته می شود روش شما به ناکجاآباد می رسد ، کسی گوش نمی دهد. مساله در دوره ی متوسطه ی دوم فقط آموزش نیست، پرورش است. اکنون حتی دبیرستان ها که اهداف اولیه ی آموزش، یعنی خواندن و نوشتن را دنبال می کنند، باید به بحث پرورش نیز توجه جدی تری نشان دهند.

او افزود: نکته اینجاست که بحث بر سر مناطق نابرخوردار مثل سیستان و بلوچستان نیست؛ بلکه درباره ی پایتخت و حتی مناطق برخوردار و متوسط رو به بالاست. این خروج از ساختار رسمی آموزش بسیار عجیب و نگران کننده است. در حالی که دانش آموزان باید در چرخه ی رسمی باقی بمانند، می خواهند فقط امتحان بدهند و مهارتی بیاموزند که به درد زندگی شان بخورد. این ها بازمانده از تحصیل نیستند؛ بلکه خودشان داوطلبانه و غیرقانونی می خواهند به مدارس بزرگسالان بروند. والدین نیز می گویند اگر به بزرگسالان نرود، ترک تحصیل می کند.

این کارشناس آموزش گفت: فضای مجازی، با وجود فرصت های بسیار، می تواند آسیب زا نیز باشد. با این حال، رویکرد والدین نباید این باشد که گوشی را از فرزندانشان بگیرند؛ بلکه باید فضا را کنترل و هدایت کنند. دانش آموز دبستانی نباید پنج سال پیاپی با گوشی بازی کند، زیرا از دویدن، تعامل، و یادگیری مهارت های اولیه ی زندگی بازمی ماند. این فضا در عین حال که می تواند آسیب زا باشد، اگر درست مدیریت شود، استعدادهای پنهان کودکان را نیز شکوفا می کند. بچه ها امروز به دنبال یادگیری از کانال های مجازی اند؛ این موضوع نگرش آنان به معدل و نمره را تغییر داده، اما بر انسانیت شان تاثیر منفی نگذاشته است.

او افزود: در مدرسه، اما او در محدودیت پادگانی قرار دارد. کارهایی می کند که نمی خواهد و رفتارهایی می بیند که برایش آزاردهنده است. از یک شکل بودن خسته شده؛ از لباس های متحدالشکل و فضایی رسمی و خشک که در آن شادی و آزادی وجود ندارد. او از صف کشیدن خسته است، در حالی که جهان به سوی تنوع و آزادی حرکت می کند تا کودکان بتوانند خود را با آن تطبیق دهند. کلاس های نظری باید کاهش یابد و آموزش های مهارتی افزایش پیدا کند؛ همان گونه که روند جهانی آموزش نیز به همین سمت در حرکت است.