قادر باستانی تبریزی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: در ایران امروز، سیاست از زندگی فاصله گرفته است. قدرت از معنا تهی شده و ساختارها کارکرد خود را ازدست داده اند، اما در خیابان ها، در شبکه های اجتماعی، در اقتصاد خُرد و در کنش های روزمره، نشانه های زندگی تازه ای در جریان است که از دل محدودیت ها، معنا و خلاقیت می زاید و ابتکار می آفریند. درحالی که سیاست رسمی در چنبره تکرار گرفتار است، جامعه بی صدا و پیوسته در حال بازسازی اعتماد، خلق همبستگی و تعریف آینده ای متفاوت است. تضاد میان سیاست خسته و جامعه زنده، قلب بحران امروز ماست. امروز سیاست به عرصه حفظ وضع موجود تقلیل یافته و از جوهر اصلی اش - یعنی گفت وگو، تعارض سازنده و آفرینش جمعی معنا- تهی شده است.

ایران بیش از هر زمان دیگری به سرزمینی می ماند که سیاستش نمی زید، بلکه صرفا دوام دارد. سیاستمدارانش حرف می زنند، اما گفت وگو نمی کنند. تصمیم می گیرند، اما کار پیش نمی برند. فرمان می دهند، اما نمی شنوند و این نشانه افول سیاست است.

اما درحالی که سیاست در رخوت و تکرار غوطه ور است، جامعه در لایه های زیرین خود، در خلاقیت های کوچک و پویش های خاموش، زندگی را بازسازی می کند. زنان و مردان این سرزمین، هر روز با ساز و کارهای تازه ای از کنترل، انحصار و نابرابری مواجه می شوند، اما به شیوه های خود پاسخ می دهند. جامعه، آن گونه که تجربه تاریخی ما نشان داده، از دل انسداد، راه خود را بازمی سازد. اگر سیاستمداران نمی بینند، از آن رو است که سیاست دیگر بر زمین واقعیت گام نمی زند.

نازایی مزمن سیاست در کشورمان، سه سرچشمه عمیق دارد: نخست، ساختار نهادی ای که به جای حل مساله، خود مولد مساله است. سامانه ای که روزگاری برای توازن قوا طراحی شده بود، امروز به شبکه ای از خنثی سازی متقابل، فرسایش کارآمدی و بازتولید مصلحت بدل شده است. در چنین وضعی، هیچ تصمیمی واقعا تصمیم نیست، زیرا هیچ کس مسوولیتی واقعی برعهده نمی گیرد. تصمیم ها در گریز از پاسخ گویی زاده می شوند و در چرخه تکرار و بی اثری فرو می روند.

دوم، بحران در طبقه سیاسی است. طبقه ای که امروز نه زاییده رقابت اندیشه ها و شایستگی ها، بلکه برآمده از گزینش های مصلحتی و وفاداری های شخصی است. از همین رو، سیاست به میدان افراد تبدیل شده نه جریان ها؛ به عرصه روابط نه اندیشه. هنگامی که پُست ها و جایگاه ها دراختیار کسانی است که نه نظریه دارند و نه افق، سیاست از معنا تهی می شود و تنها قالبی بی رمق بر جا می ماند که پرچم و شعار دارد، اما جهت و چشم انداز و خرد جمعی ندارد.

سوم، تداوم مرزبندی های خودی و غیرخودی است؛ ساختاری از امکان رقابت آزاد ایده ها و اندیشه ها و حضور صداهای تازه را از میان برده است. در این منطق، هر صدای تازه تهدید شمرده می شود و هر نقدی برچسب بی اعتمادی می گیرد. چنین فضایی نه تنها راه اصلاح را می بندد، بلکه جامعه را از مشارکت فعال بازمی دارد. نتیجه آن است که میدان سیاست به صحنه ای خاموش بدل شده، در حالی که جامعه در بیرون از آن با شور و خلاقیت در جوشش است.

اما مساله تنها این نیست که حکومت از جامعه عقب مانده است، بلکه این است که جامعه از سیاست عبور کرده و معنا دیگر از بالا به پایین تزریق نمی شود، بلکه از پایین به بالا، از دل تجربه های زیسته، کنش های روزمره و خلاقیت های جمعی زاده می شود. سیاست رسمی همچنان در پی مهار و مدیریت است، درحالی که جامعه در جست وجوی معنا و امکان های تازه زیستن است. همین شکاف، اگر درک و به گفت وگو بدل شود، می تواند موتور آینده را روشن کند.

نقشه راه عبور از این وضعیت، در بازسازی اندیشه سیاسی است. باید سیاست را از حصر آزاد کرد و آن را به کنش جمعی بازگرداند. ایران بیش از هر چیز به بازتعریف سیاست نیاز دارد؛ سیاست به مثابه هنر گفت وگو بر سر مسائل واقعی ، نه تکنیک اداره بر اساس حذف و ترس . پس نخستین گام، بازگشت به گفت وگوست: گفت وگوی میان نسل ها، میان حکومت و جامعه، میان جریان های فکری، میان شهر و دولت. در کنار آن، باید نهادهای میانی را دوباره زنده و پوینده کرد؛ احزاب، انجمن ها، رسانه ها و تشکل های مستقل. این نهادها ریه های جامعه اند و بدون آنها، سیاست از اکسیژن معنا تهی می شود. در سطح فرهنگی نیز باید از منطق حذف به منطق مدارا گذر کرد. جامعه ای که در آن مخالف بتواند بماند، زنده است و سیاست سالم، سیاستی است که بتواند تضاد را به تعادل تبدیل کند.

سرانجام، باید از نسل های جدید آغاز کرد. آنان که در دهه های اخیر از میدان سیاست رانده شدند، اکنون در جامعه حضور دارند، در دانشگاه ها، در رسانه های نو، در عرصه خلاقیت و کنش مدنی. این نسل، زبان تازه ای از ایران را نمایندگی می کند: زبانی بیشتر واقعی و عمیقا انسانی. آینده سیاست ایران، در بازگشت چهره های فرسوده دیروز نیست، بلکه در به رسمیت شناختن این نسل است.

سیاست تنها زمانی زنده می شود که دوباره با جامعه زندگی کند. اگر این پیوند برقرار نشود، جامعه راه خود را بدون سیاست ادامه خواهد داد، بی آنکه ضرورتی برای انتظار احساس کند. در آن لحظه، سیاست دیگر موضوعی از جنس قدرت نخواهد بود، بلکه به خاطره ای از گذشته بدل خواهد شد.

اما شاید هنوز فرصت باشد. در هر جامعه ای که هنوز می اندیشد، امید می زید. ایران، با همه رنج هایش، همچنان سرزمین اندیشه است. این خاک، بارها از دل فروبستگی زاده شده است. اگر سیاست بار دیگر به زندگی بازگردد، اگر معنا جایگزین شعار شود، اگر گفت وگو بر حذف غلبه کند، آن گاه می توان گفت موتور سیاست دوباره روشن شده است.