اعلام رسمی آغاز عملیات نیزه جنوبی از سوی وزیر جنگ آمریکا، بار دیگر آمریکای لاتین را در کانون یک بحران تازه قرار داده است؛ بحرانی که واشنگتن آن را با زبان مبارزه با تروریسم مواد مخدر توجیه می کند، اما بخش بزرگی از منطقه آن را ادامه ای از سیاست های قدیمی مداخله گری می داند.

به گزارش مهر، در ظاهر هدف از این عملیات مقابله با قاچاقچیانی است که ادعا می شود از سواحل ونزوئلا راهی آمریکا می شوند؛ اما وقتی به حجم نیروهای اعزامی، نوع تجهیزات و همزمانی این تحرکات با تهدیدهای آشکار علیه دولت مادورو نگاه کنیم، داستان شکل دیگری پیدا می کند. واشنگتن بار دیگر کارزار تبلیغاتی آشنای خود را فعال کرده: بحران مواد مخدر، تهدید امنیت ملی، لزوم دفاع پیش دستانه.

اما تجربه چند دهه اخیر نشان داده است که هرگاه آمریکا روی واژه هایی چون تروریسم ، حمایت از آزادی یا مداخله بشردوستانه دست می گذارد، معمولاً هدفی فراتر از آنچه به مردمش می گوید دنبال می کند. اکنون نیز عملیات نیزه جنوبی بیش از آنکه اقدامی امنیتی باشد، نوعی فشار ژئوپلیتیک و مقدمه چینی برای مهار نفوذ رقبای آمریکا در منطقه است؛ منطقه ای که واشنگتن هنوز آن را حیاط خلوت خود می داند.

عنوان نیزه جنوبی در واقع یک مفهوم نمادین است: نیزه ای که نوکش به سمت جنوب نشانه رفته و قرار است به قول مقامات پنتاگون، تهدید را در مبدا نابود کند . اما وقتی ساختار عملیات را بررسی کنیم، ماهیت واقعی آن آشکار می شود. این عملیات تحت فرماندهی نیروهای مشترک جنوبی و با استقرار گسترده شناورهای جنگی، هواپیماهای گشت زنی، یگان های ویژه و حتی ناو هواپیمابر جرالد فورد اجرا می شود؛ یعنی سطحی از نیرو که برای رهگیری چند قایق حامل مواد مخدر، به هیچ وجه قابل توجیه نیست.

طی ماه های اخیر، آمریکا دست کم 20 حمله دریایی در کاراییب و اقیانوس آرام انجام داده که به کشته شدن بیش از 80 نفر انجامیده است؛ حملاتی که واشنگتن مدعی است علیه تروریست های مواد مخدر بوده اما هیچ گونه سند قابل استنادی درباره ارتباط این اشخاص یا قایق ها با کارتل ها منتشر نکرده است. در واقع، آنچه آمریکا تروریسم مواد می خواند، برای بسیاری از دولت های منطقه صرفاا یک واژه سازی سیاسی برای مشروعیت بخشی به اقدام نظامی است.

همزمانی آغاز عملیات نیزه جنوبی با حرکت بزرگ ترین ناو جنگی آمریکا به سوی سواحل ونزوئلا، انتشار گزارش هایی درباره ارائه گزینه های حمله به خاک این کشور به ترامپ و بسیج نیروهای ونزوئلا، همگی تصویر روشنی می دهد: آمریکا یک رشته عملیات محدود و کم هزینه را آغاز کرده تا در صورت نیاز آن را به مداخله ای گسترده تر تبدیل کند. حتی برخی منابع آمریکایی اعتراف کرده اند که این عملیات می تواند دروازه فشار مستقیم بر کاراکاس باشد.

شاید آمریکا بخواهد این تحولات را یک موضوع ساده امنیتی جلوه دهد، اما هیچ تحلیلگری آن را چنین نمی بیند. تنش میان واشنگتن و کاراکاس ریشه های عمیقی دارد که به قرن بیستم و کنترل شرکت های نفتی آمریکایی بر اقتصاد ونزوئلا بازمی گردد. ملی سازی صنعت نفت و ظهور جمهوری بولیواری، چرخشی اساسی ایجاد کرد، ونزوئلا تصمیم گرفت مسیر مستقل خود را دنبال کرده و روابطش را با روسیه، چین و بعدها ایران گسترش دهد. برای سیاست گذاران آمریکایی، کشوری در نیمکره غربی که با رقبای استراتژیک واشنگتن همکاری می کند، قابل تحمل نیست.

در سال های اخیر این همکاری ها ابعاد امنیتی نیز یافته است. در نتیجه عملیات نیزه جنوبی را باید بخشی از تلاش آمریکا برای عقب راندن نفوذ این قدرت ها در آمریکای لاتین و نه اقدامی برای نجات جوانان آمریکایی از اعتیاد دانست.

جالب اینکه آمارهای رسمی خود آمریکا نشان می دهد بیش از 90 درصد فنتانیل از مسیر مکزیک و عمدتاً توسط شبکه های داخلی آمریکا توزیع می شود، نه از طریق قایق هایی که از سواحل ونزوئلا حرکت می کنند. با وجود این، دولت ترامپ ترجیح می دهد تهدید را در خارج از مرزها تصویر کند؛ زیرا کنترل آن ساده تر است و از نظر سیاسی سود بیشتری دارد.

سیاست آمریکا علیه ونزوئلا طی دو دهه اخیر همیشه ترکیبی از تحریم، فشار سیاسی، تبلیغات رسانه ای و تهدید نظامی بوده است. تحریم های دوره اول ترامپ، اقتصاد ونزوئلا را به لرزه انداخت و درآمدهای نفتی آن کشور را تا 70 درصد کاهش داد. اتهام زنی علیه مادورو و تعیین جایزه 15 میلیون دلاری برای بازداشت او (که اکنون به 50 میلیون رسیده) نیز بخشی از همین فشار بود.

بازگشت ترامپ در سال 2025 عملاً به معنای احیای همان سیاست فشار حداکثری است. او بحران مواد مخدر را بهانه قرار داده تا مسیر دخالت نظامی را باز کند. وقتی واشنگتن یک کشور را از نظر تبلیغاتی تبدیل به پایگاه تروریسم می کند، معمولاً مرحله بعد اقدام نظامی مستقیم یا غیرمستقیم است. اما فراتر از جنبه نظامی، باید به انگیزه های داخلی نیز توجه کرد. در آستانه انتخابات میان دوره ای آمریکا، هرگونه نمایش قدرت خارجی که بتواند تصویر رهبر قاطع را برای ترامپ بازسازی کند، برای کاخ سفید جذاب است. عملیات نیزه جنوبی دقیقاً چنین کارکردی دارد: نمایشی پرسر و صدا، کم هزینه و در ظاهر مشروع.

ونزوئلا در مقابل این فشارها ساکت ننشسته است. مادورو اعلام کرده که کشورش آماده دفاع همه جانبه است و همزمان چهار و نیم میلیون نفر از نیروهای مردمی و یگان های ویژه ارتش را بسیج کرده است. استقرار جنگنده ها، سامانه های موشکی و مانورهای مشترک با روسیه و نیکاراگوئه نیز پیام آشکاری به واشنگتن دارد.

در سطح منطقه ای، واکنش دولت ها یک دست نیست اما وزن کشورهای مخالف مداخله آمریکا قابل توجه است. برزیل و مکزیک هر دو حملات آمریکا را ناقض قوانین بین المللی دانسته اند. آمریکای لاتین دیگر مانند دهه 90 میلادی نیست؛ امروز این منطقه به سمت چندقطبی سازی پیش می رود که در آن نفوذ واشنگتن دیگر بلامنازع نیست.

از منظر حقوق بین الملل، عملیات نیزه جنوبی با چالش جدی مشروعیت روبه رو است. نه شورای امنیت چنین مجوزی داده، نه حملات آمریکا در پاسخ به حمله مسلحانه بوده و نه واشنگتن ثابت کرده که قایق های هدف قرار گرفته واقعاً حامل مواد مخدر بوده اند. کارشناسان سازمان ملل این عملیات را نقض صریح منشور ملل متحد می دانند. حتی در داخل آمریکا نیز برخی اعضای کنگره خواستار توقف آن شده اند، زیرا دولت هیچ مجوز قانونی برای این اقدامات نگرفته است.

این واقعیت که واشنگتن حاضر نیست دلایل خود را به صورت علنی منتشر کند، پرسش ها را بیشتر می کند: اگر واقعاً این قایق ها حامل مواد مخدر بوده اند، چرا اسناد ارائه نمی شود؟ چرا چنین حجم سنگینی از قدرت نظامی صرف مقابله با قایق های کوچک شده است؟ و چرا همزمان گزینه حمله به خاک ونزوئلا روی میز ترامپ قرار گرفته است؟

در کل باید تاکید کرد که عملیات نیزه جنوبی ادامه همان الگویی است که آمریکا طی یک قرن اخیر دنبال کرده است: هرگاه کشوری در آمریکای لاتین تصمیم گرفته از مدار واشنگتن خارج شود و با دیگر قدرت ها همکاری کند، آمریکا آن را تهدیدی علیه هژمونی خود دانسته و با ابزارهای مختلف سعی کرده مهارش کند.

آنچه واشنگتن دفاع از امنیت ملی می نامد، برای بسیاری از ساکنان منطقه چیزی بیش از یک نمایش قدرت نیست. مواد مخدر تنها بهانه ای برای توجیه عملیات است؛ زیرا اگر آمریکا واقعاً دغدغه مبارزه با مواد داشت، ابتدا باید با شبکه های داخلی خود مقابله می کرد، نه اینکه ناو هواپیمابر به کاراییب بفرستد.

عملیات نیزه جنوبی ممکن است در کوتاه مدت جایگاه سیاسی ترامپ را تقویت کند و پیامی بازدارنده به رقبا بدهد، اما در بلندمدت احتمال دارد منطقه کاراییب را به سوی درگیری گسترده سوق دهد. پشت نقاب مبارزه با مواد مخدر ، همان سیاست دیرینه سلطه جویی در نیمکره غربی در حال بازتولید است؛ سیاستی که همیشه بی ثباتی و شکاف میان شمال و جنوب را تشدید کرده است.