تالاب ها، خانه پرندگان مهاجر، ماهی ها و گیاهان آب دوست، یکی یکی در حال خشک شدن هستند، با هر ترک در بسترشان، صدای خاموشی طبیعت بلندتر می شود، صدایی که اگر نشنویم، شاید دیگر چیزی برای شنیدن باقی نماند، سرزمین ایران از تنوع بالایی در چشم اندازهای کوهستانی کوهپایه ای دشتی کویری و تالابی برخوردار است این کشور در کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد و تنوع اقلیمی آن از خیلی سرد تا خیلی گرم و از خیلی مرطوب تا خیلی خشک مشهود است.

به گزارش ایرنا، تنوع اقلیم تنوع توپوگرافی وجود دو دریای وسیع در شمال و جنوب و گستره زمین شناسی آن باعث شده که انواع مختلفی از تالاب ها از جنگل های مانگرو و صخره های مرجانی گرفته تا دریاچه های کوهستانی و دشت های شور کویری در آن شکل گیرد، از 42 نوع تالاب مشخص شده توسط کنوانسیون رامسر در سطح جهان به جز یک نوع تالاب توندرا بقیه در کشور ایران یافت می شوند که بیانگر تنوع بسیار بالای زیست بوم های تالابی در ایران است.

تالاب ها نقش حیاتی در حفظ تنوع زیستی دارند، اما تخریب آن ها یکی از عوامل مهم در انقراض گونه های گیاهی و جانوری است، تالاب ها محیط هایی هستند که ویژگی هایی میان خشکی و آب دارند، ممکن است به صورت دائمی یا به صورت فصلی دارای آب باشند، آب آن ها می تواند شیرین یا شور باشد، این اکوسیستم ها به دلیل پوشش گیاهی خاص، منابع غذایی غنی و شرایط زیستی متنوع، زیستگاه بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی هستند که با خشک شدن زندگی این موجودات نیز به خطر می افتد.

تالاب ها علاوه بر اینکه زیستگاه مهمی برای انواع گونه های گیاهی و جانوری هستند، در تنظیم چرخه آب و جلوگیری از سیلاب ها، تصفیه طبیعی آب و جذب آلاینده ها، زیستگاه پرندگان مهاجر، ماهی ها، دوزیستان و گیاهان خاص و منبع درآمد برای جوامع محلی از طریق گردشگری و ماهیگیر نیز نقش بسزایی دارد اما در چند دهه اخیر عوامل مختلفی موجب خشک شدن و کم آب شدن تعداد زیادی از تالاب ها در دنیا از جمله ایران شده است.

یک تحقیق جهانی نشان می دهد که حدود 87 درصد از تالاب های جهان در 300 سال گذشته از بین رفته اند و دلیل اصلی این پدیده بهره برداری ناپایدار از منابع آب و خاک تالاب ها به ویژه در بخش کشاورزی بوده است، در ایران نیز حدود همین میزان درصد تالاب ها از بین رفته اند که از میان رفتن تالاب ها خطرات جدی برای گونه های گیاهی و حیوانی و در نهایت انقراض برای آنها را به دنبال دارد.

به عنوان مثال تالاب گاوخونی زمانی میزبان انواع گونه های پرنده آبزی و کنار آبزی بود اما در چند سال گذشته به علت از دست دادن وسعت زیادی از تالاب به علت خشکسالی و نرسیدن حقابه به بستر آن، با کاهش شدید پوشش گیاهی و جانوری روبرو شده است، یا تالاب هامون که زمانی یکی از بزرگ ترین تالاب های آب شیرین ایران بود، با خشک شدن گسترده اش باعث مهاجرت یا نابودی بسیاری از گونه های پرندگان و ماهی ها شد، برخی گزارش ها از کاهش بیش از 70 درصدی تنوع پرندگان در این منطقه حکایت دارند.

گرچه آمار جهانی یا ملی دقیقی از درصد گونه های منقرض شده به دلیل خشک شدن تالاب ها وجود ندارد، اما کارشناسان محیط زیست هشدار می دهند که ادامه روند خشکیدگی تالاب ها می تواند به موج جدیدی از انقراض گونه ها منجر شود. این موضوع نیازمند اقدام فوری در سطح ملی و بین المللی است.

در واقع سال های زیادی طبیعت بر انسان تسلط داشته اما حدود 10 هزار سال پیش با انقلاب کشاورزی اولین رفتار سلطه جویانه انسان بر طبیعت آغاز شد و این رفتار با انقلاب صنعتی یعنی حدود 300 سال اخیر شدت یافت و همراه با آن بهره برداری از منابع طبیعی افسارگسیخته ادامه یافت اما به مرور انسان به این نتیجه رسید که با نابود شدن طبیعت خودش نیز نابود خواهد شد.

صندوق جهانی طبیعت در گزارشی که سال 2016 منتشر کرد دلایل انقراض 449 گونه مختلف را ارائه کرد که از بین رفتن زیستگاه ها و بهره برداری بی رویه بیشترین سهم را در این زمینه داشته اند، البته تغییر اقلیم ، حضور گونه های مهاجم، انواع بیماری ها و آلودگی از دیگر عوامل اعلام شده است.

بر این اساس با توجه به اهمیتی که زیست بوم های تالابی دارند حفاظت از آنها به نوعی حفاظت از حیات گونه های زیستی و به دنبال آن تضمین کننده ادامه حیات در سیاره زمین است از این رو ضرورت اقدامات و فعالیت هایی که پشتیبان یا تسهیل کننده حفاظت از تالاب ها باشد بیشتر از پیش مطرح شد و تغییر روند حفاظت از تالاب ها از شیوه سنتی به رویکرد زیست بومی مشارکتی جوامع محلی مورد توجه قرار گرفت که در این راستا طرح حفاظت از تالاب های ایران با همین هدف در سال 2005 شروع به فعالیت کرد.

با شروع طرح حفاظت از تالاب های ایران، حفاظت با رویکرد زیست بومی از سال 1384 در تالاب های پریشان، شادگان و ارومیه آغاز شد و در ادامه به سایر تالاب های با اهمیت تسری یافت، طی 2 دهه فعالیت طرح تدوین و تصویب برنامه مدیریت جامع تالاب ها با همکاری ذینفعان کلیدی برای 46 زیست بوم تالابی در سطح کشور عملیاتی شد و با همکاری دستگاه های ذیربط 29 مورد از آنها تصویب و 17 مورد دیگر در مرحله نهایی شدن و تصویب است.

علی ارواحی متخصص مدیریت زیست بوم های تالابی چندی پیش به خبرنگار ایرنا گفته بود: اکنون بیشتر تالاب هایی که در فلات مرکزی کشور واقع شده اند به اضافه تالاب های ساحلی شمال کشور، بعضا یا با خشکیدگی دائم یا خشکیدگی فصلی یا مقطعی روبرو هستند که این شرایط شاید تا 70 درصد تالاب های کشور را شامل شود و آنها را مستعد تبدیل شدن به کانون های گرد و غبار می کند.