امیر نیک رویان در شرق نوشت: انتخاب زهران ممدانی، جوان شیعه تبار ساکن نیویورک، به عنوان شهردار این شهر، در سپهر رسانه ای ایران، بازتاب هایی دوگانه و عمیقا متناقض داشت؛ تناقض هایی شاید برخاسته از تناقضات درونی خودمان.

از یک سو تحلیلگران مستقل، آن را نشانه ای از پویایی دموکراسی در آمریکا و ظرفیت های اغلب نامکشوف نظام های باز (اگرچه در ساختاری پرنقص) دانستند؛ درحالی که از سوی دیگر، بخش هایی از جریان محافظه کار با شور و شعفی آشکار، از پیروزی یک شیعه در قلب امپراتوری غرب سخن گفتند؛ گویی این رویداد تأییدی بر حقانیت گفتمان سیاسی این طیف سیاسی است.

واقعیت آن است که انتخاب زهران ممدانی، نه محصول پیام های ایدئولوژیک از شرق، بلکه خروجی طبیعی یک نظام دموکراتیک در غرب است؛ نظامی که با وجود همه انتقادات توانسته فرصت برابر برای اقلیت های دینی، نژادی و جنسیتی فراهم کند؛ امری که متأسفانه در ساختارهای بسته تر سیاسی جهان کمتر دیده می شود.

کیفیت دموکراسی در هر جامعه ای را باید از مرزهای امکان مشارکت اقلیت ها سنجید. وقتی در کشوری مانند آمریکا، یک جوان مسلمان شیعه تبار با گرایش های آشکار سوسیالیستی و چپ گرایانه می تواند در رقابتی آزاد، رأی میلیون ها شهروند را با وجود مخالفت های عیان و گسترده رییس جمهوری مانند ترامپ و مانع تراشی های بافتار سیاسی مسلط تندرو و افراطی، به دست بیاورد و بر صندلی شهرداری نیویورک بنشیند،

درواقع نشان از ظرفیت نهادی دارد، نه نفوذ ایدئولوژیک خارج از مرز. تناقض دقیقا در آنجاست که همان جریان سیاسی در ایران که امروز از پیروزی ممدانی شادمان است، در سال های گذشته، حتی با استناد به تفسیر به رأی از آموزه های دینی، در برابر عضویت سپنتا نیکنام، شهروند زرتشتی یزد، در شورای شهر ایستاد…

یعنی همان جا که یک نظام انتخاباتی محلی می خواست تنوع دینی را بپذیرد، یک قرائت غریب ایدئولوژیک، سد راه دموکراسی شد.

این رویکرد حذفی البته به اقلیت های دینی محدود نمانده است؛ همین جریان در سال های متمادی با استفاده از ابزارهای نظارتی، حتی چهره های مذهبی، روحانیون مشهور و شخصیت های شناخته شده درون نظام را به بهانه های مختلف از دایره رقابت خارج کرده است. در چنین زمینه ای، شادی از انتخاب ممدانی بیش از آنکه از ایمان به برابری انسان ها ناشی شود، نشانه تعارض درونی گفتمان محافظه کار ایرانی -به ویژه در لایه های تندرو آن- است؛ گفتمانی که از اسلام گرایی سخن می گوید اما در عمل، بر انحصار قدرت اصرار دارد.

برای درک بهتر جایگاه زهران، باید به زمینه فکری و تباری او هم نگاهی انداخت. پدرش، محمود ممدانی، از چهره های برجسته اندیشه پسااستعماری است. اما نکته ای که در این ذوق زدگی داخلی نادیده گرفته می شود، پیشینه مادر او، یعنی میرا نایر (کارگردان شهیر هندی) است که تباری هندو دارد.

زهران، در چنین زمینه ای، فراتر از مرزهای قومی یا مذهبی رشد کرده است. او مدافع سرسخت حقوق زنان، رنگین پوستان و اقلیت های دیگر بوده و در سخنرانی هایش از ضرورت برابری دستمزد، حق انتخاب در سبک زندگی و مبارزه با تبعیض نژادی سخن گفته است (مفاهیمی که در گفتمان رسمی لایه های تندرو محافظه کار ایرانی، اغلب با برچسب غرب زدگی ، فمینیسم افراطی و حتی کمونیسم کنار گذاشته می شوند).

جالب آنکه اگر ممدانی در فضای سیاسی ایران فعالیت می کرد، احتمالا همین جریان منتقد امروزِ غرب، نه تنها او را به وابستگی فرهنگی متهم می کردند، بلکه شاید به واسطه ریشه مادری نطفه او را محل اشکال می دانستند. با این حساب، کسانی که از پیروزی ممدانی ذوق زده هستند، درواقع از شکست ایده های خودشان خوشحال هستند: او نماد سیاستی است که بر گفت وگو، برابری و حقوق مدنی تأکید دارد، نه بر تبعیض، حذف و کنترل اجتماعی.

واقعیت این است که پدیده ای مانند زهران ممدانی، بیش از آنکه مایه افتخار جریان داعیه دار ارزش ها باشد، آینه ای برای بازاندیشی در مفهوم دموکراسی و نمایندگی در جوامع مسلمان است. در محیطی که هنوز درباره حضور نیمی از جمعیت جامعه یعنی زنان در ورزشگاه یا انتخاب شهردار زن و وزیر اهل سنت، مناقشاتی وجود دارد، انتخاب یک فرد شیعه در نیویورک، باید که نه صرفا مایه شادی ، بلکه فرصتی برای تأمل باشد، در اینکه چرا نظام های سکولار غربی، با وجود همه نقصان ها و خطاهای شان، در پذیرش دیگری موفق ترند؟

از این منظر، ذوق زدگی برخی تحلیلگران محافظه کار، به ویژه در طیف تندرو، بیش از هر چیز یادآور نوعی بحران معنا در گفتمان اقتدارگرا است؛ جریانی که چون درون خود از الگوی مشارکت برابر تهی شده، به دنبال نمونه های بیرونی می گردد تا در پرتو آن مقبولیت بگیرد. این نوع تحلیل ها نشان می دهد که بخش هایی از جریان محافظه کار، در بحران مزمن فقدان دستاورد داخلی قابل افتخار گرفتارند و ناگزیرند برای بازسازی اعتمادبه نفس سیاسی خود، به موفقیت های دیگران چنگ بزنند.

به این واقعیت، می توان از منظر نشانه شناسی فرهنگی نیز نگریست؛ آنجا که ذوق زدگی از پیروزی ممدانی در رسانه های محافظه کار، درواقع نوعی جابه جایی معنایی است؛ زیرا که جهان غرب، که در گفتار رسمی همواره با مفاهیمی مانند انحطاط و فساد پیوند خورده، حالا ناگهان به عرصه تحقق آرمان های اسلامی بدل می شود، فقط چون یک چهره شیعه در آن موفق شده است! .

این تغییر لحن، نه حاصل نوعی تحول فکری ، بلکه نشانه استیصال گفتمان بسته در مواجهه با واقعیت های جهان آزاد است: جهانی که در آن، مسلمان بودن یا نبودن کسی، مانع مشارکت مدنی او نمی شود.

در نهایت، زهران ممدانی، نه نشانه نفوذ تشیع در غرب است و نه سندی بر پیروزی گفتمان های شرقی ؛ او محصول یک نوع محمل دموکراتیک است که -با همه کاستی هایش- هنوز به اصول نمایندگی، مشارکت و حقوق برابر پایبند است.

اگر پیام 13 آبان و انتخاب شیعه ای به شهرداری نیویورک قرار باشد به جایی برسد، شاید نه به نیویورک، بلکه به تهران بازگردد تا یادآوری کند که قدرت واقعی از رأی، گفت وگو و تحمل دیگری می آید، نه از مصادره دستاورد دیگران به نام خود.

پرهیزی از این تذکار نیست که این جریان، کار را به جایی رسانده است که چهره هایی بنیادین مانند هاشمی رفسنجانی، سیدحسن خمینی و ناطق نوری را از دایره تنگ برداشت خود از انقلاب اسلامی بیرون می دانند.

پایان سخن آنکه در جهانی که مرزها هر روز نمادین تر می شوند، موفقیت ممدانی را باید نه فتح نیویورک ، بلکه پیروزی عقلانیت مدنی بر ایدئولوژی انحصار دانست؛ نوعی پیروزی که اگر درسی برای ما دارد، آن است که هیچ ملتی از مسیر حذف ، به عزت نمی رسد.