برای بسیاری از بیماران دیابتی، هر روز با تزریق انسولین آغاز می شود؛ دارویی حیاتی که نبودش، به معنای تهدید مستقیم جان بیماران است. در ایران بیش از 7.5 میلیون نفر از بزرگسالان با دیابت نوع 2 دست وپنجه نرم می کنند و مسئله دسترسی پایدار و عادلانه به انسولین همچنان یکی از دغدغه های اصلی بیماران و نظام سلامت کشور به شمار می رود،

به گزارش تسنیم، با این حال، نوسانات ارزی، کمبود مقطعی دارو و مشکلات توزیع انسولین، بیماران دیابتی را در شرایطی قرار می دهد که گاه یافتن یک قلم انسولین ساده به چالشی روزمره تبدیل می شود،

در همین راستا به مناسبت روز جهانی دیابت، میزبان آقای دکتر امیرکامران نیکوسخن، مدیرعامل انجمن دیابت ایران بودیم. مشروح بخش اول این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

آقای دکتر، عمده مشکلات بیماران دیابتی در زمان حاضر چیست؟

مشکلات دیابتی ها بسیار زیاد است و شاید در مرحله اول بتوان گفت در زمان حاضر، بزرگ ترین مشکل افراد دیابتی کشور در زمینه آموزش است. دیابت یک بیماری مزمن است که تمام ابعاد زندگی فرد را دربرمی گیرد و بر همه جنبه های آن اثر می گذارد. امروزه گفته می شود بیش از 80 درصد درمان دیابت، به عهده خود بیمار است بنابراین، بیماران باید مهارت های مراقبت از خود (Self-care) را یاد بگیرند و این امر نیازمند آموزش های مستمر و استاندارد است.

ارائه آموزش های لازم به بیماران در کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟

بر اساس پروتکل های بین المللی، هر فرد دیابتی باید حداقل 10 ساعت آموزش در سال دریافت کند و این آموزش ها باید مستمر و قابل پیگیری باشند. هزینه آموزش ها نیز باید از طرف شرکت های بیمه پرداخت شود اما متأسفانه در سیستم بهداشت و درمان کشور ما، هنوز آموزش جایگاه مشخصی ندارد؛ شرکت های بیمه هزینه ای برای آموزش پرداخت نمی کنند و استاندارد کشوری مدون و مشخصی برای آموزش بیماران دیابتی وجود ندارد.

با وجود پیگیری های مداوم انجمن های دیابت و تصویب این موضوع در شورای عالی بیمه، هنوز مصوبه مربوط به پرداخت هزینه آموزش در کمیسیون مانده است و چند سال است که بلاتکلیف است، نتیجه این تعلل آن است که آموزش دیابتی ها متولی مشخصی ندارد و معلوم نیست چه نهادی باید مسئول اجرای آن باشد.

اکنون بیشتر بیماران دیابتی آموزش های خود را از فضای مجازی می گیرند، متأسفانه بسیاری از این آموزش ها غلط و غیرعلمی هستند. صفحاتی در شبکه های اجتماعی، به ویژه در اینستاگرام، با هدف سودجویی و تبلیغات نادرست به بیماران اطلاعات اشتباه می دهند. ماه گذشته در سازمان نظام پزشکی جلسه ای در همین خصوص داشتیم. در آن جلسه تأکید شد که باید با این صفحات مجازی که اطلاعات غلط منتشر می کنند برخورد قانونی شود، از سوی دیگر، باید امکانات آموزشی واقعی در کشور توسعه یابد.

از طرف دیگر، تغذیه سالم از اصول کنترل دیابت به شمار می رود، با وجود این، در سطح شهر، بیل بوردهای زیادی وجود دارد که به جای ترویج سبک زندگی سالم، متأسفانه تبلیغ فست فود و خوراکی های ناسالم را می کنند در حالی که ما باید به اطلاع رسانی و پیشگیری از بیماری های غیرواگیر مانند دیابت، بیماری های قلبی، سرطان و بیماری های مزمن ریوی، با استفاده از تمام امکانات موجود در سطح شهرها بپردازیم، در واقع، ما در برابر سیلابی از این بیماری ها ایستاده ایم و هنوز توان کنترل آن را نداریم. سن ابتلا به این بیماری ها نیز روزبه روز پایین تر می آید و نیاز به اقدامات فوری و مؤثر داریم. به نظر می رسد چالش اصلی کشور در حوزه دیابت، آموزش است و کنار آن باید به امکانات دارویی و تجهیزاتی توجه شود.

آیا در زمان حاضر بیماران دیابتی مشکل خاصی در حوزه دسترسی به داروها و تجهیزات پزشکی موردنیاز خود دارند؟

برای کنترل قند خون، بیماران به داروها و تجهیزات خاصی نیاز دارند. بسیاری از بیماران، به ویژه کودکان دیابتی، به سنسورهای پایش مداوم قند خون احتیاج دارند. خوشبختانه با تلاش انجمن های دیابت، صندوق صعب العلاج هزینه سنسورها را برای یک سال پرداخت می کند اما با تغییر نرخ ارز، قیمت ها افزایش یافته است و پوشش بیمه ای دیگر کافی نیست. فرآیند پرداخت و دریافت این تجهیزات نیز بسیار پیچیده است، به طوری که بسیاری از بیماران باید ابتدا خودشان هزینه ها را بپردازند و توان مالی لازم را ندارند.

هزینه نوارهای تست قند خون به شدت بالا رفته است و این نیز نتیجه تغییر نرخ ارز است، در ماه های اخیر حتی نرخ ارز در برخی انواع انسولین ها نیز تغییر کرده و این وضعیت واقعاً فاجعه بار است زیرا انسولین دارویی حیاتی و نجات بخش است. وقتی فرد دیابتی به انسولین کافی دسترسی نداشته باشد، کنترل بیماری اش مختل می شود. بارها دیده ام که بیماران انسولین کافی نداشتند و مجبور شدند کمتر از دوز تجویزشده تزریق کنند تا سهمیه ماهانه شان تمام نشود زیرا تهیه قلم انسولین به صورت آزاد برای بسیاری از خانواده ها بسیار دشوار و گران است.

در مواردی هم مشاهده می شود که پزشک مقدار مشخصی انسولین را برای بیمار تجویز کرده است، اما هنگام تأیید بیمه، کارشناس بیمه آن را کاهش داده است، گویی بیشتر از پزشک متخصص از وضعیت بیمار اطلاع دارد! مشکل دیگری که درباره انسولین ها وجود دارد این است که شروع تجویز انسولین را تنها به عهده پزشکان متخصص غدد گذاشته اند در حالی که اکثر دیابتی های ما در کشور توسط پزشکان خانواده و عمومی ویزیت می شوند اما متأسفانه اجازه شروع انسولین به دست این پزشکان داده نمی شود، این ها مسائلی است که در زمان حاضر بیماران دیابتی کشور با آن دست وپنجه نرم می کنند و نیازمند توجه فوری نظام سلامت و نهادهای تصمیم گیر هستند.

سازمان غذا و دارو چندسالی است که روی استفاده از انسولین های تولید داخل تأکید دارد؛ تفاوت انسولین های تولیدشده در کشور با انواع برند آنها چیست و آیا کیفیت انسولین های ایرانی تفاوتی با انسولین خارجی دارد؟

ببینید، وقتی دارویی تولید می شود، تا چند سال دارای حق امتیاز (پتنت) است، در این مدت، هیچ شرکت دیگری در دنیا اجازه ندارد داروی مشابه آن را تولید کند. در مورد انسولین، زمانی که مشابه آن ساخته می شود، به این داروها انسولین های بایوسیمیلار (Biosimilar) گفته می شود.

این انسولین ها مشابه انسولین اصلی هستند، اما دقیقاً یکسان نیستند، دلیل آن این است که انسولین ماده ای شیمیایی نیست که بتوان آن را از ترکیب چند ماده در آزمایشگاه ساخت و همان ویژگی داروی اصلی را داشته باشد؛ بلکه انسولین دارویی زیستی (بیولوژیک) است بنابراین، شرایط خاص تولید در هر شرکت داروسازی می تواند باعث شود انسولین بایوسیمیلار کاملاً مشابه انسولین برند نباشد، به همین دلیل، در سال 2017 فدراسیون بین المللی دیابت در اروپا دستورالعمل (گایدلاین) مشخصی برای تولید انسولین های بایوسیمیلار تدوین کرد.

بر اساس این دستورالعمل، هر شرکتی که انسولین بایوسیمیلار تولید می کند باید مطالعات علمی دقیقی انجام دهد تا نشان دهد این انسولین از نظر اثرگذاری و واکنش های ایمنی بدن، کاملاً مشابه انسولین اصلی است. هدف از تولید انسولین های بایوسیمیلار این بود که دسترسی بیماران به انسولین افزایش یابد، چرا که قرار بود قیمت این انسولین ها حداقل نصف قیمت انسولین های برند اصلی باشد اما مشکل اینجاست که وقتی این انسولین ها وارد بازار شدند، قیمتشان تقریباً مشابه انسولین های اصلی بود. در کشور به جای آن که قیمت انسولین های بایوسیمیلار کاهش یابد، با حذف ارز ترجیحی، قیمت انسولین های برند نیز افزایش یافت، در نتیجه، عملاً صورت مسئله به شکلی دیگر حل شد، بدون آن که مشکل واقعی بیماران برطرف شود.

از سوی دیگر، بر اساس همان راهنمای بالینی، تغییر انسولین در سطح داروخانه مجاز نیست، به این معنا که اگر پزشک برای بیمار انسولین خاصی تجویز کند، داروخانه اجازه ندارد انسولین مشابه دیگری را جایگزین کند؛ زیرا همان طور که گفته شد، اثرات انسولین ها با هم متفاوت است، برای مثال، اگر بیمار قبلاً از انسولین مشخصی 20 واحد تزریق می کرده است، ممکن است همان مقدار از انسولین مشابه، اثر متفاوتی داشته باشد، یا کارایی کافی نداشته باشد و یا قند خون را بیش از حد کاهش دهد.

متأسفانه این تغییرات در کشور ما رخ می دهد و پزشک نمی تواند مطمئن باشد که بیمار دقیقاً همان انسولینی را دریافت کرده که تجویز شده است، از طرف دیگر برندهای مختلف انسولین در داروخانه ها باعث سردرگمی بیماران شده اند؛ بیمار امروز یک برند می گیرد و ماه بعد ممکن است برند دیگری به او داده شود، این تغییرات نه تنها کمکی نکرده، بلکه مشکلات بیماران را چند برابر کرده است.

حتی در مقطعی، تصمیم گرفته شد که پزشکان اجازه نوشتن برند انسولین در نسخه الکترونیک را نداشته باشند، به این معنا که پزشک نمی توانست مشخص کند بیمار باید کدام برند خاص انسولین را مصرف کند، این تصمیم، اعتراض شدید پزشکان و انجمن های تخصصی را در پی داشت و خوشبختانه ظرف یک روز لغو شد. باید تأکید شود که بیمار دیابتی که تحت درمان با یک نوع انسولین خاص قرار دارد، به هیچ عنوان نباید نوع انسولینش تغییر داده شود.

ما هیچ مشکلی با انسولین های ایرانی یا بایوسیمیلار نداریم اما اگر بیمار از همان ابتدا درمان خود را با انسولین بایوسیمیلار آغاز کند، قند خون او کنترل شود و دوز انسولینش تنظیم شود، ادامه مصرف همان انسولین هیچ ایرادی ندارد اما اگر بیمار با انسولین برند شروع کرده باشد و سپس در داروخانه نوع انسولینش تغییر داده شود، این تغییر ممکن است خطرناک باشد بنابراین، نکته اصلی این است که انسولینی که پزشک برای بیمار تجویز کرده است نباید در سطح داروخانه تغییر یابد، چنین تغییراتی کاری بسیار نادرست است و ممکن است به سلامت بیمار آسیب برساند.