فرارو- آب مصرفی تهرانی ها دو برابر اروپایی ها است، 19 سد ایران در آستانه خشکی کامل قرار گرفته و جیره بندی یا قطع کامل آب در پایتخت چندان دور نیست.

به گزارش فرارو، با وجود هشدارهای کارشناسان، مسئولان و رسانه ها درباره کمبود آب، جز چند بنر آبفا در شهر، نشانه ای از مشارکت عمومی برای عبور از بحران دیده نمی شود. مردم در شبکه های اجتماعی و خیابان ها نشان می دهند که تنها می خواهند لحظاتی از اخبار منفی دور بمانند. در همین حال، چهره شهر نیز خندان نیست. در این بازه زمانی مسئولان از فرهنگ سازی مصرف آب سخن می گویند. آیا در این فرصت کوتاه تا روز صفر سدها، چنین کاری ممکن است؟ چرا مردم، مشارکت جدی ندارند؟

احمد بخارایی، جامعه شناس، عضو هیات علمی دانشگاه و عضو انجمن جامعه شناسی ایران، در گفت وگو با فرارو به بررسی این مساله پرداخت.

احمد بخارایی به فرارو گفت: سرمایه اجتماعی دو مولفه دارد: اعتماد و مشارکت. وقتی اعتماد دچار بحران شود، یعنی سرمایه اجتماعی آسیب دیده است؛ و این مسئله شوخی نیست، زیرا در تمام ابعاد جامعه خود را نشان می دهد. بحران آب امروز به صورت بی اعتمادی نسبت به گفته های کارگزاران دولتی بروز کرده است. این بی اعتمادی گسترده است.

این جامعه شناس گفت: اعتماد و مشارکت دو روی یک سکه اند. وقتی به مردم اجازه مشارکت داده شود، اعتمادشان افزایش می یابد، اما وقتی اعتماد کم باشد، مشارکت نیز کاهش می یابد. مگر در آخرین انتخابات مجلس چند درصد مردم شرکت کردند؟ حدود 7 تا 4 درصد از رای دهندگان به هر نماینده رای دادند، که در طول سال ها بی سابقه بوده است. در انتخابات ریاست جمهوری نیز کمتر از 50 درصد مشارکت کردند. کاهش مشارکت یعنی کاهش اعتماد.

او افزود: در ماجرای بحران آب نیز همین وضعیت تکرار می شود. آن چسب اجتماعی که اجزای جامعه را به هم پیوند می دهد و انسجام ایجاد می کند، امروز با بحران روبه رو است و نمود آن در مسئله آب دیده می شود. بسیاری از مردم اکنون صداوسیما را نمی بینند، چون به آن اعتماد ندارند و در نتیجه به رسانه های دیگر روی آورده اند.

این استاد دانشگاه گفت: امروز مردم تا چیزی را نبینند، حس نکنند یا لمس نکنند، باور نمی کنند. وقتی ارتباطات فرا مادی یعنی پیوندهای ذهنی، آگاهی و اعتماد گسسته می شود، دیگر کاری از دست کسی برنمی آید. جامعه به مرحله ای رسیده که گویی باید اتفاقی واقعی و دردناک رخ دهد تا مردم دریابند هشدارها جدی بوده و نظام سیاسی واقعا درست می گفته است. در مسئله آب نیز دقیقا همین وضعیت در حال تکرار است.

بخارایی گفت: اینکه فرهنگ مصرف در ایران ریشه دار است و در سال های اخیر نه تنها اصلاح نشده بلکه تقویت هم شده، بخشی از واقعیت است. ما نتوانستیم تحول فرهنگی ایجاد کنیم و مردم عملا به حال خود رها شدند. در این میان، بازار مصرف و الگوی مصرف نه تنها در میان طبقه مرفه، بلکه در میان طبقه ای نوظهور که اکنون ثروتمند شده، گسترش یافته است. این الگو نه محدود شده و نه اصلاح، بلکه توسعه یافته و حتی به نوعی ارزش تبدیل شده است.

او افزود: درست است که الگوی مصرف در ایران قابل قبول نیست، اما ریشه اصلی بحران در بی اعتمادی است. سایر عوامل در حاشیه قرار دارند. جامعه امروز دچار نوعی خنثی بودن شده؛ احساس گناه در میان مردم کمرنگ شده و نوعی بی حسی اجتماعی شکل گرفته است. احساس گناه زمانی است که شما احساس کنید هستید، حضور دارید، به بازی گرفته می شوید و نظرتان برای دیگران مهم است ولی الان جامعه رها شده است. به همین دلیل، هرچقدر هم درباره مصرف آب صحبت شود یا میزان آن با سایر کشورها مقایسه گردد، در مردم احساس گناه یا مسئولیت ایجاد نمی شود.

عضو انجمن جامعه شناسی ایران گفت: حتی در مورد بحران آب که مستقیما با زندگی مردم گره خورده با جامعه ای منفعل روبه رو هستیم. واژه کلیدی انفعال، اینکه مردم در بهینه مصرف کردن آب مشارکت نکنند. حالا مردم هم روزمره گرا شده اند. الان در مجلس حرف هایی می زنند که سال ها جامعه شناسان می گفتند. وضعیت نامطلوبی که سال ها نسبت به آن هشدار داده شده بود.

او افزود: وقتی سرمایه اجتماعی جامعه ای با تهدید مواجه شود، اولین چیزی که اتفاق می افتد ناامیدی نسبت به آینده است. تحقیقات مفصلی که انجام داده ایم نشان می دهد مردم تنها به این فکر می کنند که امروز شب شود و برای فردا خدا بزرگ است؛ این فاجعه ای است که گریبان ایران را گرفته است.

در نهایت بخارایی گفت: الان برای فرهنگ سازی مصرف آب زمان کافی نداریم. رودخانه ای خروشان قابل کنترل نیست. چیزی که در جامعه طی سال ها جنبه ساختاری پیدا کرده، در مدت زمان کوتاه تا رسیدن به روز صفر آبی که مثلا می گویند دو ماه نمی توان این ساختار فکری، ذهنی و الگوی رفتاری مردم را تغییر داد. ممکن است اطلاع رسانی و مستندسازی اندکی تاثیرگذار باشد، اما واقعا نباید انتظار داشت که جامعه ما با این مشکلات و مسائل ساختاری بتواند خود را پیدا کند.