رضا غبیشاوی در عصر ایران نوشت: انتخابات پارلمانی عراق امروز سه شنبه در حال برگزاری است. 8 نکته درباره این رویداد قابل اشاره است.

این ششمین انتخابات پارلمانی عراق بعد از سقوط حکومت صدام حسین رییس جمهوری عراق در حمله نظامی آمریکا در سال 2003 است. بعد از آن تاکنون 5 انتخابات پارلمانی برگزار شده و 5 دوره پارلمانی فعالیت داشته اند.

در دوره صدام پارلمان عراق فعال بود و انتخابات پارلمانی برگزار می شد اما تنها افرادی می توانستند کاندیدای انتخابات باشند که مورد تایید حکومت صدام باشند. همچنین از رقابت سالم انتخاباتی هم خبری نبود و با دخالت مسوولان، گزینه های مورد نظر حکومت، به پارلمان راه می یافتند. همیشه اکثریت اعضای پارلمان در اختیار اعضای حزب بعث یعنی حزب حاکم به رهبری صدام حسین بود.

از نظارت پارلمان بر کابینه یا قانون گذاری هم خبری نبود بلکه پارلمان صرفا نقش تشریفاتی و نمادین و حمایت از صدام و حکمرانی او را داشت. بعد از سقوط صدام، پارلمان هم منحل و اعضای آن فراری شدند.

آخرین انتخابات پارلمانی در زمان صدام در سال 2000 میلادی و اولین انتخابات پارلمانی بعد از سقوط صدام در سال 2005 برگزار شد.

چه کسی برنده انتخابات است؟ کسی که بیشترین رای را کسب می کند؟ فهرستی که در نتایج انتخابات، اول باشد؟ لزوما خیر.
بعد از برگزاری انتخابات، نمایندگان و ائتلاف ها و فهرست هایی که وارد پارلمان شده اند چه انهایی که در رتبه اول یا آخر بودند وارد رایزنی می شوند تا بتوانند بزرگترین فراکسیون ها و ائتلاف ها را تشکیل دهند. در نتیجه این رایزنی فراکسیون یا ائتلاف اکثریت مطق (حداقل نصف به علاوه یک) در کنار دو فراکسیون بعدی که بیشترین کرسی ها را به دست می آورند مشخص می شوند.

به عنوان مثال ممکن است یک فهرست بدون اینکه اکثریت مطلق را به دست آورد در انتخابات پیروز شود و مقام اول را کسب کند اما در رایزنی های درون پارلمانی، فهرست های شکست خورده با ائتلاف با یکدیگر بتوانند اکثریت مطلق ( نصف به علاوه یک) را تشکیل دهند و با تشکیل کابینه، فهرست پیروز انتخابات را شکست دهند و سهم نخست وزیری و تشکیل کابینه را از آن بگیرند.

این انتخابات در دو انتخابات قبل، رخ داد. فهرست سکولارها به ریاست ایاد علاوی برنده شد اما در رایزنی های بعد از انتخابات، نمایندگان دیگر توانستند ائتلاف بزرگتر و مطلق را تشکیل دهند و فهرست پیروز را شکست دهند.

سرنوشت سه سمت اصلی حکومت عراق یعنی رییس حکومت (رییس جمهوری)، رییس دولت (نخست وزیر) و رییس پارلمان در انتخابات پارلمانی و رایزنی های بعد از آن مشخص می شود.

بعد از برگزاری انتخابات و مشخص شدن نمایندگان، آنها وارد رایزنی می شوند تا ائتلاف های پارلمانی را تشکیل دهند.

سه ائتلاف بزرگتر شامل بزرگترین ائتلاف - اکثریت مطلق ( حداقل نصف به علاوه یک کرسی پارلمان) و دو ائتلاف بزرگتر پس از آن به ترتیب، سمت های نخست وزیر (فرد اجرایی اول)، رییس جمهوری و رییس پارلمان را انتخاب می کنند و این سمت ها به ترتیب سهم این سه ائتلاف می شود.

با اینکه رییس جمهوری، عالی ترین مقام کشور است اما چون اختیارات اجرایی ندارد و نخست وزیر، مقام اول اجرایی است و ریاست کابینه و هیات وزیران را برعهده دارد در نتیجه نخست وزیری معمولا انتخاب بزرگترین ائتلاف (اکثریت مطلق در پارلمان) می شود.
مسوولیت ارتش (وزارت دفاع)، سرویس اطلاعاتی امنیتی، پلیس (زیرمجموعه وزارت کشور)، رادیو و تلویزیون، سازمان امنیت داخلی، در اختیار نخست وزیر و دولت است.

قانون اساسی عراق به گونه ای است که سه ائتلاف بزرگتر باید درباره افرادی که این سه سمت را برعهده می گیرند به توافق کامل برسند و از گزینه های یکدیگر حمایت کنند. به نوعی هر ائتلاف، گروگان دو ائتلاف دیگر است.

در نتیجه تا زمانی که سه ائتلاف بزرگتر در این باره به توافق نرسند هیچ کدام از سه سمت رییس جمهوری ، نخست وزیر و رییس پارلمان انتخاب نمی شوند. این یعنی پارلمان در حالت تعلیق قرار می گیرد.

بلافاصله بعد از توافق، ابتدا پارلمان به جای رییس سِنی، رییس دائم انتخاب می کند (گزینه از قبل توافق شده).
بعد از آن پارلمان، به گزینه ریاست جمهوری رای می دهد (گزینه ای که از قبل مورد توافق قرار گرفته) و رییس جمهوری هم همان روز ، گزینه مورد توافق را به عنوان نخست وزیر جدید، مامور تشکیل کابینه می کند.

بزرگترین ائتلاف (اکثریت مطلق) در پارلمان نمی تواند هر سه سمت رییس جمهوری، نخست وزیر و رییس پارلمان را از آن خود کند.

در عراق تاکید می شود اداره کشور به صورت توافقی و اجماعی انجام می شود.

در نتیجه در انتخابات عراق، به معنی مصطلح در دموکراسی های پارلمانی، احزاب در قدرت و مخالف نداریم چرا که کابینه تنها توسط بزرگترین ائتلاف شکل گرفته در پارلمان تشکیل نمی شود بلکه علاوه بر فراکسیون اکثریت مطلق، دو فراکسیون بزرگتر (رتبه 2 و 3) که سهم ریاست جمهوری و ریاست پارلمان را کسب می کنند همزمان در کابینه هم سهم می گیرند و برخی وزارتخانه ها را از آن خود می کنند اما سهم کیفی و کمی آنها کمتر از فراکسیون های بزرگتر است.

بعد از سقوط صدام در سال 2003 تاکنون در همه انتخابات پارلمانی که براساس قانون جدید برگزار شد همیشه ائتلاف هایی متشکل از نمایندگان شیعه، کرد و عرب سنی به ترتیب توانسته اند بزرگترین ائتلاف و ائتلاف های بزرگتر دوم و سوم را تشکیل دهند. در نتیجه در همه این سال ها رییس جمهوری یک کرد، نخست وزیر یک شیعه و رییس پارلمان یک عرب سنی بوده است.

عراق دارای دو پارلمان است. پارلمان سراسری یا فدرال یا کشوری که در بغداد است و 329 کرسی دارد. نمایندگان آن از همه استان های عراق انتخاب می شوند.

پارلمان دوم، پارلمان منطقه ای و تنها محدود به کردستان عراق است. کردستان عراق، منطقه فدرالی است و دارای پارلمان، کابینه و هیات دولت منطقه ای، پلیس، نیروی نظامی و سیستم قضایی ویژه خود است.

پارلمان کردستان عراق برای این منطقه قانون گذاری می کند و بر کابینه / دولت این منطقه، نظارت می کند.

پارلمان کردستان عراق 100 کرسی دارد. اعضای آن در نتیجه رای گیری در منطقه کردستان انتخاب می شوند. منطقه کردستان شامل 4 استان حلبچه، سلیمانیه، اربیل و دهوک است.
ساختمان پارلمان کردستان عراق در شهر اربیل مرکز استانی به همین نام و مرکز منطقه کردستان است.
دوره انتخابات پارلمان کردستان عراق هم 4 ساله است و انتخابات قبلی سال گذشته برگزار شد.

5 کرسی پارلمان کردستان عراق سهمیه اقلیت های ساکن در این منطقه است.

پارلمان عراق 329 کرسی دارد. 9 کرسی برای اقلیت های دینی و نژادی در نظر گرفته شده که برای نمایندگان مسیحیان، ایزدی ها، شبک، منداییان (صابیین) و کردهای فیلی اختصاص می یابد.

در این انتخابات، بیش از 7768 کاندیدا شامل 5520 مرد و 2248 زن باهم رقابت می کنند.
بیش از 20 میلیون نفر می توانند در انتخابات شرکت کنند. جمعیت عراق 46 میلیون نفر است.

در انتخابات، فهرست ها باهم رقابت می کنند. رای دهندگان در برگ رای، نام فهرست مورد نظر خود را ثبت می کنند.

افراد برای رای دادن باید حداقل 18 سال سن داشته باشند. برخلاف انتخابات قبلی، به جای آغشته کردن انگشت اشاره در مرکب، قرنیه چشم افراد ثبت می شود.
در این انتخابات، 31 ائتلاف، 38 حزب و 75 فهرست انفرادی باهم رقابت می کنند.
هر استان یک حوزه انتخابیه است البته سه استان از این شکل حوزه بندی مستثنا هستند.

هر فهرست انتخاباتی به نسبتی که از کل آرا، رای کسب می کند می تواند کرسی های پارلمان را از آن خود کند. به همین دلیل افراد در فهرست های انتخاباتی به ترتیب قرار می گیرند. به عنوان مثال در صورتی که یک فهرست انتخاباتی 4 کرسی کسب کند 4 نفر اول فهرست به ترتیب به پارلمان راه می یابند.

انتخابات پارلمانی عراق توسط کمیته مستقل برگزار می شود. اعضای این کمیته توسط پارلمان انتخاب می شوند. کمیته موظف است براساس معیارهای جهانی و بین المللی، به صورت مستقل و بی طرفانه، انتخابات را برگزار کند. اعضای کمیته هیچ سمتی در هیچ سازمان دولتی و حکومتی دیگر ندارند.

انتخابات عراق تحت نظارت ناظران داخلی و خارجی از جمله ناظران اعزامی کشورها و سازمان ملل متحد برگزار می شود. انتخابات پارلمانی عراق براساس معیارها و شاخص های بین المللی برگزار می شود و تاکنون مورد تایید ناظران خارجی، بین المللی و سازمان ملل متحد قرار گرفته است.

قبل از روز برگزاری انتخابات پارلمانی عراق، 3 روز برای سکوت تبلیغاتی در نظر گرفته شده است. در روزهای سکوت، تبلیغات انتخابات به پایان می رسد و هر گونه فعالیت تبلیغاتی به هر شکلی ممنوع می شود. روزهای سکوت تبلیغات در ایران تنها یک روز است.

روزهای سکوت تبلیغات در عراق از روز شنبه گذشته شروع شد و در روز دوشنبه به پایان رسید تا سه شنبه، انتخابات در حال برگزاری است. در روزهای سکوت، نیروهای امنیتی و نظامی و دست اندرکاران برگزاری انتخابات، رای خود را به صندوق می اندازند تا در روز رای گیری به طور کامل، بر مسوولیت و وظایف خود متمرکز باشند. در روزهای سکوت حدود یک میلیون و 800 هزار نفر رای دادند.

در انتخابات عراق، افرادی که قصد دارند رای دهند باید از قبل با حضور در حوزه رای گیری ، ثبت نام کنند و کارت شرکت در رای گیری دریافت کنند. به همین دلیل افراد در حوزه رای گیری که از قبل ثبت نام کرده اند تنها در همان حوزه حق دارند رای دهند.

آنها برای رای دادن نیاز به داشتن کارت رای گیری است. این اقدام با هدف جلوگیری از تقلب صورت می گیرد. در نتیجه قبل از روز رای گیری تعداد افراد شرکت کننده در انتخابات به صورت حدودی مشخص است. در این انتخابات عراق، از 46 میلیون نفر جمعیت عراق، حدود 21 میلیون نفر کارت رای دادن دریافت کرده اند.