در عصر پیشرفته کنونی، هنوز برخی از مردم در دهکده های صعب العبور زندگی می کنند و آب لوله کشی یا برق دائمی ندارند. بااین حال، کافی است این افراد به اینترنت دسترسی داشته باشند تا بتوانند با یکی از حاذق ترین و خوش صحبت ترین موجودات جهان صحبت کنند: ChatGPT یا انوع واقسام چت بات های هوش مصنوعی دیگر. همین دسترسی به یکی از پیشرفته ترین فناوری های بشر می تواند تأثیرات عظیمی روی زندگی این افراد بگذارد. در این مطلب به این موضوع می پردازیم که آیا هوش مصنوعی می تواند فقر را در جهان کاهش دهد؟ آیا این فناوری فرصتی طلایی در اختیار ما می گذارد یا فقط یک سراب است؟

کمتر از سه سال پس از راه اندازی ChatGPT، حدود 800 میلیون نفر (معادل یک هفتم جمعیت بزرگسال جهان) هر هفته از آن استفاده می کنند. بسیاری از این کاربران در کشورهای درحال توسعه زندگی می کنند؛ جایی که جمعیت جوان و آشنا به فناوری است. پس از آمریکا، هند و برزیل، این کشورها بزرگ ترین بازارهای این فناوری هستند.

یک نظرسنجی نشان می دهد که اعتماد به هوش مصنوعی در کشورهایی با شاخص توسعه انسانی پایین تر، بیشتر است. همچنین، براساس گزارش شرکت تحقیقاتی GWI، شهروندان غنا و نیجریه از مشتاق ترین کاربران این فناوری به شمار می روند. اینجاست که این سؤال را باید مطرح کنیم: آیا هوش مصنوعی می تواند دانش را دموکراتیزه کند و یک معلم، پزشک یا مشاور را در جیب هر فردی قرار دهد؟ مطالعات اولیه به این امید دامن می زنند.

در نایروبی، شرکت OpenAI و Penda Health (کلینیک های زنجیره ای مراقبت های اولیه) ابزاری را آزمایش کردند که به پزشکان مشاوره می داد. نتایج امیدوارکننده بود. در یک کارآزمایی تصادفی که نزدیک به 40 هزار مراجعه بیمار در 15 کلینیک را پوشش می داد، پزشکانی که از این دستیار هوشمند استفاده می کردند، خطاهای تشخیصی خود را 16 درصد و خطاهای درمانی را 13 درصد کاهش دادند.

همچنین در نیجریه، یک طرح شش هفته ای فوق برنامه مدرسه با استفاده از کوپایلوت مایکروسافت برگزار شد. در این طرح، دانش آموزان دو بار در هفته با این چت بات گفتگو می کردند. نتایج نشان داد که نمرات زبان انگلیسی آنها به اندازه تقریباً دو سال تحصیل اضافی بهبود یافت.

امید این است که هوش مصنوعی، مانند موبایل های هوشمند، بتواند از تنگناهای قدیمی عبور کند. در دهه 1990 اکثر کشورهای آفریقایی به ازای هر 100 نفر کمتر از یک خط تلفن ثابت داشتند. آنها با نادیده گرفتن مرحله سیم کشی و رفتن مستقیم به سراغ موبایل، ظرف دو دهه به دسترسی تقریباً همگانی به موبایل رسیدند. هوش مصنوعی نیز می تواند از طریق گوشی های هوشمند ارزان قیمت و مدل های بومی سازی شده گسترش یابد.

اما برای تحقق این امر، باید سه مانع اصلی برطرف شود.

هوش مصنوعی نیازمند دسترسی به اینترنت است. اگرچه در سال 2024، از هر 10 نفر در کشورهای ثروتمند 9 نفر آنلاین بودند، این آمار در کشورهای فقیر فقط 1 نفر از هر 4 نفر بود. نزدیک به 85 درصد آفریقایی ها در محدوده سیگنال باند پهن موبایل زندگی می کنند؛ اما هزینه اینترنت، حتی به صورت اعتباری و پس پرداخت، اغلب بسیار گران است.

خبر خوب این است که هوش مصنوعی برای کاربر نسبتاً ارزان تمام می شود. یک صفحه نتایج جستجوی گوگل که مملو از تصاویر و تبلیغات است، 3 هزار برابر بیشتر از یک پرسش متنی از هوش مصنوعی داده مصرف می کند. به دلیل کاهش هزینه های پردازش، ارسال یک فرمان به ChatGPT در سال 2024 حدود 90 درصد ارزان تر از بارگذاری نتایج جستجو بود. این امر می تواند دسترسی به اطلاعات را مقرون به صرفه تر کند.

بااین حال، کاربران باید در قدم اول آنلاین باشند. تلاش ها برای ارائه خدمات هوش مصنوعی از طریق پیامک (SMS) نیز به دلیل تعرفه های سنگینی که اپراتورهای موبایل اعمال می کنند، همچنان بسیار گران است. تا زمانی که هزینه اینترنت ارزان تر نشود و اتصال گسترش نیابد، هوش مصنوعی همچنان به دست فقیرترین افراد جامعه نمی رسد.

حتی در جایی که افراد آنلاین هستند، بسیاری از آنها فاقد مهارت های لازم برای استفاده درست از هوش مصنوعی هستند. بانک جهانی تخمین می زند که 70 درصد از کودکان 10 ساله در کشورهای با درآمد کم و متوسط، توانایی خواندن یک متن ساده را ندارند. درکل برای کاربران جدید نیز بازکردن یک چت بات، تایپ کردن یک پرامپت یا تفسیر پاسخ آن می تواند دلهره آور باشد.

حتی اگر کاربران به این چت بات ها دسترسی داشته باشند و بتوانند با آن ها کار کنند، در کشورهای فقیر عمدتاً برای سرگرمی (مانند ساختن پرتره هایی از خود به سبک استودیو جیبلی برای انتشار در شبکه های اجتماعی) از این چت بات ها استفاده می کنند، نه برای مطالعه یا کار.

زبان نیز این مشکل را تشدید می کند. اکثر سیستم های هوش مصنوعی عمدتاً روی زبان انگلیسی و زبان کشورهای ثروتمند آموزش دیده اند و صدها زبان آفریقایی و آسیایی به ندرت در آنها پوشش داده شده اند. نتیجه، شکافی عمیق بین آن چیزی است که هوش مصنوعی می تواند بگوید و آن چیزی که بسیاری از مردم می توانند بفهمند.

بلندترین مانع، دسترسی به فناوری نیست. کارشناسان می گویند مشکل این است که این فناوری هنوز با نهادهای فعلی ادغام نشده است. پیش تر فناوری های دیگری نیز قصد سوادآموزی و افزایش دانش جوامع فقیر را داشته اند، اما همین مانع جلوی آنها را گرفته است.

برای مثال دوره های آنلاین آموزشی MOOC که زمانی به عنوان آینده آموزش ستایش می شدند، به ندرت سطح دانش را در کشورهای فقیر بهبود دادند؛ زیرا فعالیت آنها در مدرسه یا نهادهای آموزشی نبود و محتوا بدون حضور معلمان یا برگزاری امتحانات ارائه می شد. هوش مصنوعی نیز ممکن است به همین مسیر دچار شود.

مثالی دیگر: مدلی از هوش مصنوعی در یکی از ایالت های هند برای شناسایی شرکت های جعلی استفاده شد. اگرچه این الگوریتم با موفقیت هزاران شرکت غیرواقعی را شناسایی کرد، اما اجرای قانون بهبود نیافت، زیرا مقامات انگیزه ای برای اقدام براساس یافته های آن نداشتند. درکل اگر هوش مصنوعی نتواند راه خود را به نهادهای یک جامعه باز کند، نمی توان انتظار داشت کاری از پیش ببرد.

فناوری ها فقط در صورتی بهره وری را افزایش می دهند که کسب وکارها برای بهره برداری از آنها خود را بازآرایی کنند. زمانی که کارخانه ها برای اولین بار لامپ های برقی را جایگزین لامپ های گازی کردند، تغییر چندانی رخ نداد؛ اما زمانی که تولید را براساس ماشین آلات برقی بازطراحی کردند، بازدهی به شدت افزایش یافت.

تحقیقات نشان می دهد که اختراعات جدیدتر مانند کامپیوترهای شخصی و اینترنت سریع تر به کشورهای فقیر رسیدند، اما استفاده از آنها عمیق نشد. پذیرش هوش مصنوعی ممکن است حتی مسئله سازتر باشد. حتی در کشورهای ثروتمند، شرکت ها درگیر این مسئله هستند: در آمریکا تنها حدود 1 شرکت از هر 10 شرکت گزارش می دهد که از این فناوری در خط تولید خود استفاده می کند. برای اقتصادهای فقیرتر، این مسئله به مراتب شدیدتر است.