ششمین دوره انتخابات پارلمان عراق قرار است در تاریخ 11 نوامبر (20 آبان) برگزار شود؛ انتخاباتی که ناظران سیاسی از هم اکنون آن را نقطه عطفی در توازن قدرت داخلی و منطقه ای بغداد می دانند. کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق اعلام کرده است 21 میلیون نفر واجد شرایط رأی دادن هستند و از میان بیش از هفت هزار نامزد از 31 ائتلاف سیاسی، قرار است 329 کرسی پارلمان را پر کنند؛ پارلمانی که وظیفه دارد رییس جمهور، نخست وزیر و وزیران کلیدی کابینه آینده را تعیین کند. در همین حال، دولت عراق برای برگزاری امن انتخابات، نخستین مانور شبیه سازی تأمین امنیت حوزه های رأی گیری را برگزار کرده و بیش از یک میلیون و 250 هزار کارت بیومتریک میان رأی دهندگان توزیع شده است.

به گزارش شرق، این انتخابات در شرایطی برگزار می شود که عراق هم زمان با بحران های اقتصادی ناشی از نوسان قیمت نفت، چالش بیکاری و روند کُند بازسازی زیرساخت ها روبه رو است. با این حال، در کنار مسائل داخلی، فضای سیاسی بغداد در هفته های اخیر بیش از هر زمان دیگری تحت تأثیر تحرکات و مواضع تند مقامات آمریکایی قرار گرفته است؛ مواضعی که نشان می دهد واشنگتن به انتخابات 20 آبان نه صرفا به چشم یک رخداد سیاسی داخلی، بلکه به مثابه فرصتی برای بازتعریف مهندسی قدرت در عراق و کل منطقه می نگرد.

سایه سنگین واشنگتن بر بغداد

در آستانه انتخابات، فضای عراق با مجموعه ای از اظهارات و اقدامات مداخله جویانه از سوی مقامات آمریکایی روبه رو شده است. در رأس این تحرکات، حضور و فعالیت مارک ساوایا ، فرستاده ویژه رییس جمهور آمریکا در امور خاورمیانه، قرار دارد که با لحنی بی سابقه از خلع سلاح نیروهای بسیج مردمی عراق (الحشد الشعبی) سخن گفته و مدعی شده است انتخاب مسئولان پست های کلیدی دولت آینده، از جمله ریاست جمهوری، نخست وزیری، وزارتخانه های کشور، دفاع، نفت، دارایی و ریاست بانک مرکزی در حیطه تصمیم واشنگتن قرار دارد. هم زمان، پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، به تازگی در تماس تلفنی با همتای عراقی خود از عملیات نظامی قریب الوقوع در منطقه خبر داده و به بغداد هشدار داده است از هرگونه دخالت در این عملیات خودداری کند. تهدید علنی آمریکا در این تماس تلفنی، از دید ناظران، نشانه ای از بازگشت زبان تهدید و فشار به سیاست خاورمیانه ای واشنگتن است؛ زبانی که در دوره های پیشین انتخابات عراق نیز سابقه داشته است. تحلیلگران در بغداد می گویند هدف اصلی این فشارها، تعیین مرز جدیدی میان دولت و گروه های مقاومت عراق است. به باور آنان، آمریکا در پی آن است که با استفاده از فضای انتخابات، معادله امنیتی و سیاسی عراق را بازتعریف کند؛ به گونه ای که نقش نیروهای حشد الشعبی و جریان های سیاسی نزدیک به آنها کاهش یابد و جای خود را به نیروهای نزدیک تر به محور غربی بدهند.

بی طرفی بغداد در میانه تنش تهران-واشنگتن

در مقابل فشارهای دولت ترامپ درباره تعیین تکلیف حشد الشعبی و دیگری گروه های عراقی که ادعا شده نزدیک به ایران هستند، مقامات دولت تلاش کرده اند در مواضع عمومی خود نوعی بی طرفی و توازن دیپلماتیک را حفظ کنند. در همین زمینه فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق، در گفت وگو با شبکه العربیه با تأکید بر روابط تاریخی و جغرافیایی کشورش با ایران گفته بود: ما هم زمان علاقه مندیم روابط خود با ایالات متحده را ادامه دهیم و این دو رابطه را در چارچوب منافع عراق تنظیم کنیم . او تأکید کرد: بغداد در قبال اختلافات تهران و واشنگتن، موضع میانجیگرانه دارد، نه جانب دارانه . با وجود این مواضع رسمی، بسیاری از ناظران بر این باورند که فشار واشنگتن برای مهندسی سیاسی پس از انتخابات پارلمانی عراق به شکلی محسوس در حال افزایش است. از دید آنان، آمریکا قصد دارد از طریق شبکه های دیپلماتیک، امنیتی و رسانه ای خود، ترکیب دولت آینده عراق را به گونه ای هدایت کند که با اهداف ایالات متحده در منطقه همسو باشد.

تلاش برای مهندسی جدید منطقه ای علیه محور مقاومت

به گفته منابع سیاسی و امنیتی عراق، ایالات متحده در این مرحله نه تنها به دنبال تثبیت نفوذ خود در بغداد، بلکه در پی مهندسی مجدد نظم منطقه ای با محوریت تضعیف روابط عراق و ایران است. در این چارچوب، مأموریت مارک ساوایا، فرستاده ویژه آمریکا در امور عراق را می توان بخشی از پروژه بزرگ تری دانست که هدف آن بازتعریف ائتلاف های منطقه ای، تغییر موازنه امنیتی در مرزهای شرقی سوریه و عراق و بازگشایی مسیرهایی برای حضور مستقیم تر واشنگتن در این کشور است.

در این میان، حشد الشعبی به عنوان نیرویی رسمی و قانونی در ساختار دفاعی عراق، به یکی از محورهای اصلی فشار واشنگتن تبدیل شده است. مقامات آمریکایی بارها این نیرو را هدف اتهاماتی قرار داده اند، اما منابع عراقی تأکید دارند که این اتهامات بخشی از جنگ روانی و رسانه ای غرب برای مشروعیت زدایی از نیروهای قانونی عراق است. یکی از تحلیلگران سیاسی عراقی در گفت وگو با رسانه های منطقه ای گفته است: پیام واشنگتن روشن است؛ یا گروه های مسلح باید به دولت بپیوندند و سلاح را زمین بگذارند یا در فهرست تهدیدات آمریکا باقی خواهند ماند .

وقتی پای تحریم عراق به میان می آید

این مواضع و فشارهای ضد ایرانی آمریکایی ها در آستانه انتخابات پارلمانی عراق، در کنار تحریم های اخیر وزارت خزانه داری آمریکا علیه شرکت ها و اشخاص عراقی، به ویژه شرکت دولتی المهندس وابسته به حشد الشعبی، نشان دهنده افزایش دامنه فشار اقتصادی و امنیتی واشنگتن است. هرچند وزارت ارتباطات عراق اعلام کرده که قراردادهای این شرکت با دولت مطابق با قانون و در چارچوب مناقصات رسمی انجام شده، اما دولت عراق این اقدام آمریکا را تأسف بار و برخلاف روح همکاری دوجانبه خوانده است. از دید ناظران، این فشارها در یک سطح وسیع تر به دنبال مهار قدرت نیروهای غیردلخواه واشنگتن در ساختار سیاسی آینده عراق است؛ همان نیروهایی که پس از شکست داعش و در دوره بازسازی عراق، نقش مؤثری در حفظ ثبات داخلی ایفا کرده اند.

تحلیلگران معتقدند واشنگتن از مسیرهای مختلف، از جمله انتخابات، رسانه ها و تهدید نظامی، در پی آن است که این نقش را محدود و جایگزین نیروهایی کند که به سیاست های آمریکا و متحدان منطقه ای اش نزدیک تر هستند. در همین حال، برخی تحلیلگران منطقه ای هشدار داده اند آرایش نظامی جدیدی در منطقه در جریان است که ممکن است به طور غیرمستقیم عراق را نیز درگیر کند. به باور آنان، احتمال اقدام هماهنگ آمریکا و اسراییل علیه برخی نیروهای مقاومت در خاک سوریه یا مناطق مرزی عراق و سوریه وجود دارد؛ اقدامی که می تواند به بحرانی تازه در روابط بغداد و واشنگتن منجر شود. با وجود همه این تحولات، مقامات عراقی تلاش دارند انتخابات پیش رو را به عنوان فرصتی برای تثبیت دموکراسی و استقلال تصمیم سیاسی کشور معرفی کنند. وزیر خارجه عراق به تازگی در گفت وگویی تأکید کرده که برگزاری منظم انتخابات در عراق نشانه بلوغ سیاسی این کشور بوده و دولت بغداد درصدد است با تکیه بر اصول قانون اساسی، مانع از تبدیل عراق به صحنه رقابت قدرت های خارجی شود.

رقابت در سایه فشار

در چنین فضایی، رقابت انتخاباتی در عراق به طور هم زمان تحت تأثیر دو روند قرار گرفته است؛ مطالبات داخلی برای اصلاح و مقابله با فساد و فشار خارجی برای تغییر توازن سیاسی. این وضعیت باعث شده انتخابات 20 آبان از یک رویداد سیاسی معمول، به آزمونی برای استقلال سیاسی و آینده روابط خارجی عراق تبدیل شود. ناظران می گویند آمریکا در پی آن است که از طریق ائتلاف های سیاسی نزدیک به خود، نفوذ بیشتری در پارلمان و دولت آینده کسب کند تا بتواند مسیر سیاست بغداد را در حوزه های انرژی، امنیت و روابط منطقه ای به سود خود بازتعریف کند. در مقابل، جریان های سیاسی متنوع عراقی، از شیعه و سنی تا کردها، بر حفظ توازن در روابط خارجی و تکیه بر اصل حاکمیت ملی تأکید دارند. در مجموع، هرچند واشنگتن در آستانه انتخابات پارلمانی عراق گفتمان فشار و تهدید را به اوج رسانده، اما واقعیت میدانی عراق نشان می دهد که تصمیم نهایی در دست مردم و نیروهای سیاسی داخلی است. تجربه سال های گذشته ثابت کرده که مداخلات خارجی اگرچه ممکن است مسیر تشکیل دولت را پیچیده کند، اما توانایی تحمیل کامل اراده خارجی بر ساختار سیاسی عراق را ندارد. در آستانه برگزاری انتخابات، پیام بغداد به واشنگتن روشن است؛ عراق می خواهد روابط خود با همه کشورها ازجمله آمریکا را بر پایه احترام متقابل و منافع مشترک حفظ کند، اما اجازه نخواهد داد تصمیمات حیاتی کشور در خارج از مرزها گرفته شود.

محمدصالح صدقیان: مناسبات تهران بغداد با هر نتیجه انتخابات تغییر نمی کند

پیرو نکات یادشده، محمدصالح صدقیان در تحلیل روند انتخابات پارلمانی عراقی، مناسبات سیاسی این کشور و آینده حشدالشعبی و روابط تهران-بغداد ابتدا به ساکن به عملیات طوفان الاقصی در هفتم اکتبر 2023 و فضای پس از آن رجوع می کند که به باور او، شکل تازه ای به کل مناسبات منطقه و به خصوص عراق داده است . تحلیلگر ارشد جهان عرب در گفت وگو با شرق معتقد است: تحولات پس از این عملیات، به مراتب عمیق تر و اثرگذارتر از سقوط صدام حسین بوده و امروز، هر تصمیمی در بغداد، بازتاب مستقیم دگرگونی های ژئوپلیتیکی در سراسر خاورمیانه است .

رییس مرکز عربی مطالعات ایران می گوید: آمریکایی ها اکنون در سه محور اصلی می کوشند تا عراق را در مسیر مطلوب خود قرار دهند؛ نخست، پیشبرد طرح پیمان ابراهیم در جغرافیای جدید منطقه؛ دوم، تعیین تکلیف ساختار و نقش نیروهای حشد الشعبی و سوم، جهت دهی به روابط آینده تهران و بغداد . به باور صدقیان، واشنگتن در روزها و هفته های آینده کوششی فشرده را برای هم راستاکردن دولت آینده عراق با سیاست های خود آغاز خواهد کرد . تحلیلگر مسائل غرب آسیا توضیح می دهد : تا زمان برگزاری انتخابات و مشخص شدن نتایج آن، مارک ساوایا، مشاور دونالد ترامپ در امور عراق، به بغداد سفر نخواهد کرد، اما بلافاصله پس از اعلام نتایج، مأموریت او آغاز می شود . از دید صدقیان، ساوایا قرار است در دیدار با رهبران گروه های سیاسی عراقی، شروط و چارچوب های مورد نظر واشنگتن را برای تشکیل دولت جدید اعلام کند؛ از جمله مسئله روابط با ایران، سیاست نفتی و جایگاه نیروهای مقاومت در ساختار دولت آینده . این کارشناس در ادامه به سطحی بالاتر از هماهنگی میان واشنگتن و متحدانش اشاره می کند و از دیدگاه او، پس از مأموریت ساوایا، جارد کوشنر، داماد ترامپ و مسئول پیگیری پرونده پیمان ابراهیم در دولت آمریکا، احتمالا همراه با استیو ویتکاف به عراق سفر خواهند کرد تا درمورد پیوستن بغداد به این پیمان با مقامات منتخب جدید رایزنی کند .

اما این روند، به گفته صدقیان، مشروط به چند تحول مهم منطقه ای است. او تبیین و تشریح کرد: تا زمانی که دیدار احمد الشرع، رییس جمهور موقت سوریه، با ترامپ در واشنگتن نهایی نشود و فشار احتمالی برای پیوستن دمشق به پیمان ابراهیم مشخص نشود، آمریکا درباره ورود به پرونده عراق تصمیم نهایی را نخواهد گرفت. در گام بعد، سفر 18 نوامبر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، به واشنگتن بسیار تعیین کننده است؛ چراکه اگر ریاض مسیر همراهی با پیمان ابراهیم را به شکل رسمی باز کند، آن گاه عراق نیز در اولویت بعدی آمریکا قرار خواهد گرفت . به باور تحلیلگر ارشد مسائل عراق، این تحرکات تازه دولت ترامپ در چارچوب پروژه ای گسترده تر است که هدف آن بازآرایی مناسبات منطقه ای به سود آمریکا و اسراییل و محدودکردن نقش ایران در محیط پیرامونی خود است . رییس مرکز عربی مطالعات ایران با لحنی محتاطانه به شرق می گوید: عراق از نظر جغرافیایی و مذهبی در نقطه تلاقی این معادلات قرار دارد، اما واشنگتن باید بداند که بغداد امروز دیگر عراق سال 2003 نیست. با وجود همه فشارها، هیچ دولتی در عراق نمی تواند پیوندهای استراتژیک و عمیق خود با تهران را قطع کند . در محور دوم گفت وگو، یعنی تعیین تکلیف حشدالشعبی، صدقیان به وضوح از افزایش فشارهای آمریکا سخن می گوید و به اذعان او، از چند ماه پیش از انتخابات، دولت محمد شیاع السودانی هدف فشارهای مستمر سیاسی و امنیتی واشنگتن قرار گرفته است؛ فشارهایی که با هدف تغییر ساختار حشد الشعبی و ادغام تدریجی آن در نیروهای مسلح رسمی عراق طراحی شده است . تحلیلگر ارشد جهان عرب تأکید می کند: آمریکایی ها به روشنی اعلام کرده اند که تا تعیین تکلیف نهایی حشد الشعبی، هیچ تعاملی در سطح استراتژیک با دولت بغداد نخواهند داشت. این یعنی دولت آینده، صرف نظر از آنکه چه کسی نخست وزیر شود، در نقطه آغاز کار خود با این پرونده درگیر خواهد بود. احتمالا همه مناسبات سیاسی، اقتصادی و امنیتی دولت آینده عراق حول همین موضوع تعریف می شود . با این حال، صدقیان معتقد است این فشارها الزاما به معنای موفقیت واشنگتن نیست .

او با تأکید بر پیچیدگی های صحنه داخلی عراق تأکید دارد: حشد الشعبی امروز بخشی از ساختار رسمی دفاعی عراق است و حذف یا تضعیف آن نه از نظر قانونی و نه از نظر میدانی ممکن نیست. حتی نخست وزیری که نزدیک ترین رابطه را با واشنگتن داشته باشد، نمی تواند این نیرو را نادیده بگیرد، چون بخش مهمی از امنیت عراق در دست همین نیروهاست . در بخش پایانی گفت وگو، موضوع روابط ایران و عراق و چشم انداز پیش رو مطرح می شود که صدقیان در این زمینه نگاهی محتاطانه، اما واقع گرایانه دارد. او تصریح می کند: مناسبات تهران و بغداد حاصل مجموعه ای از پیوندهای تاریخی، مذهبی، اقتصادی و امنیتی است که با فشار سیاسی خارجی قابل تغییر نیست . به زعم او، چه محمد شیاع السودانی بتواند با کسب اکثریت کرسی ها دوباره نخست وزیر شود، چه نوری المالکی یا چهره ای دیگر به قدرت برسد، ساختار روابط دو کشور اساسا به گونه ای شکل گرفته که در هر صورت، ثبات نسبی خود را حفظ می کند . صدقیان نتیجه می گیرد: آمریکا ممکن است بتواند فضای سیاسی بغداد را برای مدتی تحت فشار قرار دهد، اما نه می تواند معادلات داخلی عراق را از محور استقلال خارج کند و نه قادر است پیوند تهران و بغداد را به سادگی از هم بگسلد. عراق امروز بخشی از واقعیت ژئوپلیتیک جدید خاورمیانه است؛ واقعیتی که پس از طوفان الاقصی، دیگر با معادلات گذشته قابل توضیح نیست .