قادر باستانی تبریزی، پژوهشگر و مدرس علوم ارتباطات، در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت:

کاهش شکاف میان نخبگان سیاسی، از دشوارترین کارهای امروز ایران است. این شکاف ریشه در ساختار قدرت، توزیع ناعادلانه منافع و فرهنگ سیاسی دارد. هیچ کدام از این عوامل دستخوش تغییر نشده اند. در نتیجه، نمی توان انتظار داشت شکاف ها خودبه خود کاهش یابند. مهم تر از همه اینکه اراده ای برای درمان این شکاف ها وجود ندارد. در بهترین حالت، توصیه به سکوت می شود؛ گویی سکوت می تواند جای گفت وگو را بگیرد، اما شکاف ها با سکوت نجیبانه ترمیم نمی شوند.

درمان این وضعیت نیازمند ترویج فرهنگ گفت وگو و شکل گیری رسانه ای فراگیر است که بتواند همه صداها را بازتاب دهد. در حالی که رسانه ملی خود یکی از عوامل اصلی تشدید شکاف هاست و نمی توان از آن انتظار نقش آفرینی در انسجام ملی داشت. کشورمان در وضعیتی قرار دارد که ادامه گذشته ممکن نیست و چشم انداز آینده پدیدار نشده است. کارها به درستی پیش نمی رود و ایده هایی که زمانی الهام بخش بودند، دیگر شور و شوقی ایجاد نمی کنند. هشدارهای کارشناسان درباره محیط زیست، اقتصاد و جامعه، بی پاسخ می ماند. نهادها و نیروهای سیاسی، در انتظار واکنش یکدیگرند. همه منتظرند دیگری حرکت کند تا خود تصمیم بگیرد چه باید کرد. در محافل فکری و سیاسی نیز بحث ها تکراری است. هر گروه سخن خود را تکرار می کند. گفت وگویی شکل نمی گیرد. هرکس در موضع خود پا سفت کرده است و فقط از عقاید و هویت خود دفاع می کند.

در چنین فضایی، ایده های گذشته پیوند خود را با واقعیت از دست داده اند. تکراری و خسته کننده شده اند و دیگر برانگیزاننده و الهام بخش نیستند. در سیاست، علم، هنر و اندیشه، سخنان و مفاهیم کهنه بارها تکرار می شوند، بی آنکه اندیشه ای تازه از دل آن ها بیرون بیاید. می توان گفت ایده های ما فرسوده شده و توان زایش ندارند. این همان وضعیت برزخی است و شاید بی زبانی جمعی، دقیق ترین توصیف از حال امروز ما باشد. گفتمان رسمی دیگر جاذبه ندارد. ایده ها امید نمی آفرینند و از آینده ای روشن سخن نمی گویند.

منتقدان و مخالفان نیز در چرخه ای مشابه گرفتار شده اند. هشدارهایشان تکراری و بی اثر است و دیگر نشانی از آینده در آن دیده نمی شود. مردم نیز نه در حاکمیت و نه در میان نیروهای سیاسی، نشانه ای از امید نمی یابند. فضای عمومی کشور به حالتی از انتظار فرو رفته است و همه منتظرند دیگری دست به اقدام بزند تا شاید راهی گشوده شود. نتیجه، وضعیتی از تعلیق، تکرار و ملال است که بر ذهن و زندگی جامعه سایه انداخته است. جامعه ما در چنین نقطه ای ایستاده است و نیاز به حرکت دارد، اما مسیرهای پیش رو را بسته می بیند. از دل این بن بست، نوعی بی تحرکی عمومی پدید آمده است. حالتی که در اضطراب، خشم های ناگهانی و احساس سردرگمی خود را نشان می دهد.

ریشه این وضعیت را باید در بی اعتمادی و فقدان چشم انداز جست وجو کرد. جامعه وقتی افق روشنی در برابر خود نمی بیند، به جای حرکت، در خود فرو می رود. در چنین وضعیتی، سطح دغدغه ها و اندیشه تنزل می یابد. جامعه ای که با مشکلات بزرگ اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی مواجه است، درگیر مسائل حاشیه ای می شود. این امر نه از کم اهمیتی موضوعات، بلکه از فقر تخیل سیاسی حکایت دارد. وقتی چشم انداز روشن نباشد، مسائل جزیی جای موضوعات اصلی را می گیرند.

اکنون بیش از تحلیل های کارشناسی و سیاستگذاری های متداول، به دعوتی تازه نیاز داریم. جامعه ایران در مرحله ای است که دیگر با تکرار نسخه های پیشین نمی تواند از وضعیت موجود عبور کند. هر چند تحلیل ها فراوان است و طرح ها یکی پس از دیگری نوشته می شوند، اما هیچ کدام نیروی برانگیزاننده لازم را در خود ندارند. دلیل این ناتوانی آن است که بیشتر آن ها در همان چارچوب های فکری قدیمی می اندیشند؛ چارچوب هایی که خود بخشی از مساله شده اند. دعوت تازه یعنی بازگشت به سرچشمه تخیل و اندیشه. یعنی جرات گشودن افق هایی که تاکنون دیده نشده اند. جامعه ای که تخیل خود را از دست بدهد، توان تغییر را نیز از دست می دهد.

ما به مفاهیم تازه یا بازتعریف شده نیاز داریم که بتوانند واقعیت امروز را توضیح دهند و چشم انداز فردا را روشن کنند. باید به جای اندیشیدن در چارچوب های موجود، به خود چارچوب ها فکر کرد. باید از خود بپرسیم چه چیزی در زبان، در فهم ما از قدرت، در نسبت ما با توسعه و در نگاه مان به آینده دچار فرسایش شده است. شاید تغییر از همین پرسش آغاز شود. احیای گفت وگو میان نخبگان، بازسازی اعتماد به رسانه و پرورش نسل تازه ای از اندیشمندان و سیاست ورزان که بتوانند از دایره مفاهیم کهنه فراتر بروند، لازمه این تحول است. بازگشت به واقعیت، نخستین گام در این مسیر است.

باید واقعیت را آن گونه که هست ببینیم و بپذیریم. تنها در این صورت می توان به ترمیم اعتماد عمومی و بازسازی امید اجتماعی اندیشید. وضعیت تعلیق امروز ما، در عین خطر، ظرفیت زایش نیز در خود دارد. جامعه زمانی می تواند از این برزخ عبور کند که تخیل تازه ای از آینده بسازد که اساس آن گفت وگو، اعتماد و اندیشه جمعی باشد. آینده زمانی آغاز می شود که بتوانیم زبان تازه ای برای بیان خود پیدا کنیم. زبانی که واقعیت را پنهان نکند و توان گفتن از امید را داشته باشد. چنین آغازی ممکن است از ایده ای تازه یا حتی از تغییری در نگاه آغاز شود، اما می تواند در ادامه مسیر یک ملت را دگرگون کند و راهی به سوی بهروزی جمعی بگشاید.