در چشم انداز در حال تحول نبردهای هوایی مدرن، دو هواپیمای جنگنده به عنوان نمادهای فناوری نسل پنجم برجسته هستند: F-35 Lightning II ساخت شرکت لاکهید مارتین آمریکا و Su-57 Felon ساخت شرکت سوخوی روسیه. هر دو این هواپیماهای نسل پنجمی به عنوان جنگنده های چندمنظوره و پنهانکار معرفی شده اند که توانایی تسلط بر آسمان را دارند، اما فلسفه طراحی و اولویت های عملیاتی آن ها بسیار متفاوت است. این مطلب شما را به عمق قابلیت ها، تفاوت ها و معنای رقابت آن ها برای آینده نبردهای هوایی در سال 2025 می برد.

درک اینکه این دو جنگنده چه تفاوت ها و شباهت هایی دارند، پنجره ای به تفکر استراتژیک دو قدرت بزرگ در عرصه نظامی است. F-35 نماینده رویکرد جهانی و شبکه محور به نبردهای هوایی است که تعامل پذیری در مرکز آن قرار دارد. از سوی دیگر، Su-57 نشان دهنده تأکید روسیه بر سرعت، مانورپذیری و درگیری های برد بلند است. تا پایان این مطلب، شما تصویر روشنی بر اساس داده ها از عملکرد، پنهانکاری، حسگرها، تسلیحات و استقرار واقعی این دو هواپیما خواهید داشت.

F-35 Lightning II از دل برنامه Joint Strike Fighter (JSF) در دهه 1990 متولد شد، یک تلاش چندملیتی به رهبری ایالات متحده برای توسعه یک خانواده واحد از جنگنده ها که قادر به انجام نقش های متعدد باشد. هدف از این پروژه، جایگزینی طیف متنوعی از پلتفرم های قدیمی، از جمله F-16 Fighting Falcon، AV-8B Harrier II و F/A-18 Hornet، در نیروی هوایی، نیروی دریایی، تفنگداران دریایی ایالات متحده و همچنین نیروهای هوایی متحدان بود.

پیکربندی تک موتوره اف-35 به خاطر مقرون به صرفه بودن و سهولت نگهداری انتخاب شد، در حالی که ساختار پنهانکار، حمل داخلی تسلیحات و ترکیب بسیار پیشرفته حسگرها بر بقای آن در فضای هوایی پرچالش این روزها تأکید داشت. فلسفه طراحی F-35 بر سلطه اطلاعاتی متمرکز است و با استفاده از شبکه ای پیشرفته از حسگرها و لینک های داده، هم به عنوان جنگنده خط مقدم و هم هواگردی برای مدیریت میدان نبرد عمل می کند.

Su-57 Felon که توسط سوخوی تحت برنامه PAK FA (Prospective Aviation Complex of Frontline Aviation) توسعه یافته است، نخستین تلاش روسیه برای ساخت جنگنده نسل پنجم را نمایندگی می کند. توسعه این جنگنده روسی به دهه 2000 بازمی گردد و نمونه های اولیه آن در سال 2010 ظاهر شدند.

برخلاف F-35، همتای روسی اش از پیکربندی دو موتوره برخوردار است که نیروی پیشرانه بالاتر، افزونگی و عملکرد کینماتیک بهبود یافته را فراهم می کند. طراحان روسی در این جنگنده بر ابرمانورپذیری، پرواز مداوم در سرعت های فراصوت و تنوع در تسلیحات تمرکز کرده اند، برخلاف تمرکز شدید بر پنهانکاری در نمونه های غربی. اگرچه این جنگنده روسی از مواد و هندسه جاذب رادار بهره می برد، اولویت طراحی آن بر چابکی آیرودینامیکی و توانایی حمل طیف وسیعی از مهمات، از جمله موشک های هوابه هوای بزرگ مناسب برای رهگیری های برد بلند، تاکید دارد.

تا سال 2025، F-35 به یک هواپیمای جنگی اثبات شده تبدیل شده است، با صدها فروند تحویل داده شده به ایالات متحده، ناتو و کشورهای متحد. این هواپیما در درگیری های واقعی عملیاتی شده و نقش خود را به عنوان ستون فقرات قدرت هوایی مدرن غرب تقویت کرده است. در مقابل، Su-57 با کمتر از 35 فروند در خدمت، همچنان در مرحله تولید محدود قرار دارد، که نشان دهنده پایگاه صنعتی محدودتر روسیه، فشارهای اقتصادی و روند خرید کندتر آن کشور است.

این تفاوت در اندازه ناوگان نه تنها تفاوت های فناوری و مالی بین دو برنامه را نشان می دهد، بلکه رویکردهای استراتژیک اساساً متفاوت این دو را نیز برجسته می کند: ایالات متحده به تولید انبوه یک جنگنده چندمنظوره پنهانکار چندکاره روی آورده، و روسیه در پی یک پلتفرم تخصصی و با عملکرد بالا با تعداد کمتر است.

ویژگی های فیزیکی و شاخص های عملکردی F-35 و Su-57 اولویت های متفاوتی را که در فلسفه طراحی آن ها نهفته است، نشان می دهد. Su-57 به طور قابل توجهی بزرگ تر و سنگین تر است و نقش آن به عنوان یک جنگنده برتری هوایی دو موتوره با برد طولانی، با تأکید بر سرعت، برد و توان حمل مهمات را منعکس می کند. در مقابل، F-35 جمع وجورتر است و بر کاهش ردپای راداری و ادغام در عملیات های تهاجمی متمرکز بر پنهانکاری تاکید دارد.

موتورهای دوگانه AL-41F1 به کار رفته در Su-57، ساخته شده توسط NPO Saturn، مزیت پیشرانه ترکیبی را ارائه می کنند، که نه تنها افزونگی تولید نیرو بلکه قدرت خام بیشتری فراهم می کند و سرعت بالاتر و مداومت پروازی طولانی تری را امکان پذیر می سازد. این پیکربندی پرواز مداوم فراصوت و حمل مهمات سنگین یا حجیم را هم به صورت داخلی و هم خارجی فراهم آورده است.

در همین حال، موتور Pratt & Whitney F135 در جنگنده آمریکایی F-35، قدرتمندترین موتور تکی است که تاکنون روی یک جنگنده نصب شده، تعادلی بین بهره وری، نهایت پنهانکاری و عملکرد در نسبت پیشرانه به وزن بالا ایجاد می کند، هرچند با حداکثر سرعت کمتر و برد کوتاه تر نسبت به همتای روسی و سایر جنگنده های اروپایی.

این مشخصات نشان می دهند که F-35 به عنوان یک پلتفرم چندمنظوره با اولویت پنهانکاری طراحی شده، با هدف نفوذ به فضای هوایی تحت کنترل دشمن بدون شناسایی شدن و انجام حملات دقیق، که بقای هواپیما اصلی ترین مزیت آن است.

Su-57 عملکرد جنبشی بالای خود را از طریق ابعاد بزرگ تر، شکل دهی خارجی و نازل های تغییربردار رانش (thrust-vectoring) به دست می آورد. با این حال، همین انتخاب های طراحی باعث می شوند که این هواپیما از نظر شناسایی راداری نسبت به معماری تمرکز یافته بر پنهانکاری F-35، از همه جهات، کمتر پنهانکار باشد.

در عمل، این بدان معناست که F-35 در جنگ های شبکه محور و ائتلافی کارآمدتر است، جایی که سلطه اطلاعاتی و بقای هواپیما اهمیت بیشتری دارد. در عین حال، Su-57 برای نمایش قدرت منطقه ای طراحی شده و در درگیری های دوربرد و نبردهای هوایی با انرژی بالا عملکرد برجسته ای دارد.

پنهانکاری، مزیت اصلی و تعیین کننده جنگنده F-35 Lightning II است. کاهش سطح مقطع راداری (RCS) از همه جهات، که از طریق شکل دهی دقیق، پوشش های جاذب رادار و محفظه های داخلی تسلیحات به دست آمده، این هواپیما را به یکی از دشوارترین هواپیماها برای شناسایی و رهگیری در طیف گسترده ای از فرکانس های راداری تبدیل می کند.

در مقابل، Su-57 Felon رویکرد محدودتری نسبت به کاهش سطح پنهانکاری اتخاذ کرده است. ساختار آن عمدتاً سطح مقطع راداری از روبه رو را کاهش می دهد و بقای هواپیما در درگیری های مستقیم را بهبود می بخشد، اما بدنه بزرگ تر، عناصر ساختاری بیرونی و نازل های تغییربردار رانش باعث می شوند که این هواپیما از پهلو و عقب بیشتر قابل شناسایی باشد.

این مصالحه عمدی است: روسیه، چابکی آیرودینامیکی و تنوع تسلیحات را بر پنهانکاری افراطی ترجیح داده است. برای جبران این موضوع، Su-57 به مجموعه ای قدرتمند از حسگرها مجهز شده، به ویژه رادار AESA N036 Belka که از آرایه های متعدد پراکنده شده در سراسر بدنه استفاده می کند تا زاویه های شناسایی را گسترش دهد، و سیستم جست وجو و ردیابی فروسرخ OLS-50M که قادر است هواپیماها، حتی از نوع پنهانکار، را به صورت غیرفعال از روی ردپای حرارتی آن ها شناسایی و رهگیری کند.

جایی که تفاوت دو جنگنده بیشترین نمود را دارد، در ادغام حسگرها است. رادار AESA AN/APG-81، سیستم روزنه توزیع شده (DAS) و سیستم هدف گیری الکترواپتیکال EOTS F-35 در جنگنده آمریکایی کاملاً با گیرنده های جنگ الکترونیک و لینک های داده ادغام شده اند. این سیستم ها با هم داده ها را به یک رابط کاربری واحد منتقل می کنند که یک تصویر یکپارچه و بدون نقطه کور از میدان نبرد را در اختیار خلبان قرار می دهد.

مهم تر از آن، این اطلاعات به صورت خودکار با دیگر هواپیماها، شناورها و سامانه های زمینی به اشتراک گذاشته می شود، که امکان درگیری اشتراکی را فراهم کرده و F-35 را به یک گره کلیدی در جنگ شبکه محور تبدیل می کند. حسگرهای Su-57، هرچند پیشرفته و به تنهایی قدرتمند هستند، تصور می شود که ادغام داده های کمتری دارند و این موضوع توانایی هواپیما را برای عمل به عنوان یک مرکز اطلاعاتی با عملکرد کارآمد در زمان واقعی محدود می کند.

در عمل، این بدان معناست که F-35 می تواند اول ببیند و اول حمله کند، و اغلب بدون شناسایی شدن وارد درگیری شود، در حالی که آگاهی موقعیتی نیروهای متحد را نیز افزایش می دهد. Su-57، هرچند پنهانکاری کمتری دارد، تلاش می کند با استفاده از IRST و آرایه های راداری با زاویه دید وسیع، دشمنان پنهانکار را شناسایی کند و در شرایط خاص توانایی شناسایی بالایی دارد. با این حال، فقدان تلفیق داده های قوی و یکپارچگی امن لینک داده، آن را در یک نبرد هماهنگ شده چندحوزه ای کم اثرتر می کند، جایی که برتری اطلاعاتی می تواند به اندازه توان جنبشی صرف تعیین کننده باشد.

هر دو جنگنده F-35 و Su-57 جت های چندمنظوره واقعی هستند، اما بارگیری و تأکید مأموریتی آن ها نشان دهنده دکترین های متفاوت در طراحی آن هاست: F-35 برای نفوذ پنهانکارانه به حریم هوایی دشمن و حملات شبکه ای بهینه سازی شده است، در حالی که Su-57 بر برد، سرعت و انعطاف پذیری تسلیحات برای رهگیری و حمله دوربرد تأکید دارد.

اکنون به برخی اطلاعات کلیدی درباره محموله و تسلیحات این دو جنگنده می پردازیم:

F-35 برای نفوذ به فضای هوایی شدیداً محافظت شده به صورت پنهانکار بهینه شده، در حالی که Su-57 برای درگیری های دوربرد و رهگیری با سرعت بالا طراحی شده است.

تا سال 2025، F-35 Lightning II خود را به عنوان پرکاربردترین جنگنده نسل پنجم در جهان تثبیت کرده است. این جنگنده در نیروی هوایی 18 کشور عملیاتی شده، از جمله ایالات متحده، بریتانیا، ژاپن، اسراییل و چندین متحد عضو ناتو، و در یک شبکه گسترده و هماهنگ از قدرت هوایی متحدان ادغام شده است. سابقه رزمی این جنگنده در چندین منطقه به شرح زیر است:

این بلوغ عملیاتی توسط شبکه لجستیکی جهانی F-35، زیرساخت های پیشرفته آموزشی و مفهوم Agile Combat Employment (ACE) پشتیبانی می شود، که امکان پراکندگی سریع و تداوم عملیات F-35 از چندین موقعیت را برای نیروهای متحد را فراهم می کند.

در مقابل، Sukhoi Su-57 Felon همچنان در خدمت عملیاتی بسیار محدود است و تنها یک مشتری صادراتی دارد. استفاده عملیاتی آن محدود بوده و برخی استقرارهای عملیاتی در سوریه برای آزمایش و ارزیابی انجام شده است. چالش های تولید و تحریم ها روند تحویل این جنگنده نسل پنجمی روسی را کند کرده و اثرگذاری آن در سطح جهانی محدود مانده است. این جنگنده به طور رسمی در سال 2020 به خدمت نیروی هوافضای روسیه وارد شد، اما ناوگان آن به دلیل مشکلات تولید، موانع فناورانه و تحریم های غربی که دسترسی به آویونیک و قطعات پیشرفته را محدود کرده اند، بسیار کند پیش می رود.

تا اوایل سال 2025، باور بر این است که کمتر از 25 تا 30 فروند Su-57 در خدمت عملیاتی فعال هستند، که فاصله زیادی با هدف اولیه روسیه برای رسیدن به 76 فروند عملیاتی شده تا سال 2027 دارد.

ادغام با سیستم های پیشرفته مانند پهپاد پنهانکار S-70 Okhotnik-B، موشک هدایت شونده هوا به زمین S-71K و موتورهای جدید AL-51F1 “Product 30” هنوز در مراحل اولیه قرار دارد، به این معنی که Su-57 هنوز به طور کامل قابلیت های نسل پنجمی مورد نظر خود را تحقق نداده است.

با وجود این محدودیت ها، گزارش های اخیر نشان می دهد که روسیه عملیات Su-57 در اوکراین را گسترش داده و این هواپیما را از مرحله آزمایش های توسعه ای به استقرار محدود رزمی منتقل کرده است.

ناظران بر این باورند که Su-57 برای ماموریت های حمله به اهداف با ارزش بالا، پوشش هوا به هوا در برد بلند و حمایت از هواپیماهای متعارف روسیه در فضای هوایی مورد مناقشه استفاده می شود. این استقرارها چند هدف را دنبال می کنند:

در نگاه به آینده، هر دو جنگنده به تکامل خود ادامه خواهند داد. تا سال 2025، F-35 Lightning II موقعیت خود را به عنوان پرکاربردترین جنگنده نسل پنجم تثبیت کرده است، در نیروی هوایی بیش از 18 کشور خدمت می کند و در عملیات رزمی از خاورمیانه تا هند و اقیانوسیه شرکت دارد. سابقه رزمی این جنگنده شامل موارد زیر است:

با پشتیبانی از شبکه جهانی لجستیکی و نگهداری و طراحی برای مفاهیم استقرار چابک، F-35 از سطحی از بلوغ عملیاتی و هماهنگی با متحدان برخوردار است که هیچ جنگنده پنهانکار دیگری در حال حاضر قادر به ارائه آن نیست.

در مقابل، Su-57 Felon، با وجود جاه طلبی های فناورانه، همچنان در خدمت فعال بسیار محدود است. این جنگنده که از سال 2020 وارد استفاده عملیاتی محدود شد، به تعداد اندک برای تست در سوریه مستقر شده و باور بر این است که تنها حدود 25 تا 30 فروند از آن وارد خدمت نیروی هوایی روسیه شده. توسعه این جنگنده به دلیل محدودیت های تولید، تحریم ها و یکپارچه سازی تدریجی سیستم های پیشرفته مانند موتورهای Izdeliye 30 و آویونیک جدید، کند پیش رفته است. روسیه برنامه هایی برای افزایش تولید این جنگنده اعلام کرده، اما محدودیت های اقتصادی و ژئوپلیتیکی این سرعت را کاهش داده و Su-57 را همچنان یک پلتفرم محدود اما قدرتمند نگه داشته است.

برنامه چندساله بروزرسانی Block 4 برای F-35، که بر پایه سخت افزار/نرم افزار TR 3 ساخته شده، قابلیت سازگاری با تسلیحات بیشتر، ارتقاء توانمندی های جنگ الکترونیک و بهبود عملکرد حسگرها را در طول دهه حاضر به صورت مرحله ای گسترش خواهد داد.

فعلاً، ترکیب پنهانکاری، حسگرهای پیشرفته و استقرار جهانی اثبات شده F-35 آن را به یکی از تأثیرگذارترین هواپیماهای جهان تبدیل کرده، در حالی که Su-57 همچنان یک حضور محدود اما قدرتمند برای روسیه و دشمنان این کشور است.