در 26 اکتبر 2025، شهر الفاشر، پایتخت ایالت دارفور شمالی و آخرین پایگاه ارتش سودان (SAF) در منطقه وسیع دارفور، پس از 18 ماه محاصره خفقان آور به دست نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) سقوط کرد. این رویداد نه تنها نقطه عطفی در جنگ داخلی دو سال و نیمه سودان قلمداد می شد، بلکه دریچه ای تازه به عمق فجایع انسانی گشود. تصاویر ماهواره ای منتشر شده توسط آزمایشگاه تحقیقاتی بشردوستانه دانشگاه ییل

به گزارش اعتماد، (Yale Humanitarian Research Lab) حداقل 31 نقطه را نشان می دهد که در آن ها اجساد انسانی و لکه های قرمز رنگ -نشانه خون ریزی گسترده- زمین را رنگین کرده؛ لکه هایی که پس از اشغال شهر در عکس ها رویت شد. همزمان گزارش های شاهدان عینی که به شهر تاویلا در غرب الفاشر گریخته اند، از خیابان های پر از جنازه، اعدام های صحرایی، تجاوزهای سیستماتیک و غارت گسترده حکایت دارند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) تایید کرده که تنها در بیمارستان زنان سعودی الفاشر، حداقل 460 بیمار و همراهانشان در حملات نیروهای پشتیبانی سریع کشته شده اند. به ادعای گروهی از ناظران این فاجعه، که برخی آن را با 24 ساعت نخست نسل کشی رواندا مقایسه کرده اند، نتیجه مستقیم حمایت خارجی از نیروهای پشتیبانی سریع است. در همین راستا گفته می شود امارات متحده عربی (UAE)، به عنوان حامی اصلی این شبه نظامیان، با تامین تسلیحات، مزدوران کلمبیایی و مسیرهای لجستیکی مخفی از طریق بندر و فرودگاه بوساسو در سومالی، نقش محوری در تداوم و تشدید خشونت ایفا کرده است.

جنگ کنونی سودان ریشه در تحولات سیاسی پس از انقلاب مردمی 2019 دارد. در آن بازه زمانی، اعتراضات گسترده خیابانی به دیکتاتوری 30ساله عمر البشیر پایان داد. البشیر، که از سال 1989 با کودتا به قدرت رسیده بود، نیروهای شبه نظامی جنجوید را در دارفور به کار گرفت تا شورش های قومی را سرکوب کند. این نیروها، که عمدتا از قبایل عرب تشکیل شده بودند، مسوول نسل کشی 2005-2003 بودند که بیش از 300 هزار کشته و 2.5 میلیون آواره به جا گذاشت. دیوان کیفری بین المللی (ICC) برای البشیر و چند فرمانده جنجوید حکم بازداشت صادر کرد. پس از سرنگونی البشیر، ارتش سودان (SAF) به رهبری ژنرال عبدالفتاح البرهان و نیروهای پشتیبانی سریع به فرماندهی ژنرال محمد حمدان دقلو (معروف به حمیدتی) در قالب یک شورای انتقالی مشترک با غیرنظامیان قدرت را اداره کردند، اما این اتحاد شکننده بود.

حمیدتی که ثروت عظیمی از معادن طلای دارفور و قراردادهای مزدوری با امارات در یمن به دست آورده بود، نیروهای پشتیبانی سریع را به یک ارتش موازی با ده ها هزار جنگجو، خودروهای زرهی و پهپادهای پیشرفته تبدیل کرد. در اکتبر 2021، البرهان و حمیدتی با کودتایی مشترک، دولت غیرنظامی را کنار گذاشتند. تنش ها در آوریل 2023 با درگیری مسلحانه در خارطوم اوج گرفت. از آن زمان، جنگ به سرعت به دارفور گسترش یافت. نیروهای پشتیبانی سریع که کنترل اکثر مناطق غربی را در دست داشت، الفاشر را به عنوان آخرین سنگر ارتش سودان SAF تحت رهبری البرهان در دارفور محاصره کرد. این شهر پیش از جنگ بیش از یک میلیون ساکن داشت و در طول محاصره به پناهگاهی برای صدها هزار آواره از دیگر نقاط دارفور تبدیل شده بود. گزارش الجزیره حکایت از آن دارد که محاصره 18 ماهه، ساکنان را به خوردن آمباز -باقی مانده دانه های روغنی که معمولا خوراک دام است- واداشت. خدیجه عبدالله، 46 ساله، به الجزیره گفت: شش ماه بود که سورغوم [غذای اصلی] ندیده بودیم.

محاصره الفاشر از بهار 2024 شدت گرفت. شبه نظامیان موسوم به نیروهای پشتیبانی سریع با پشتیبانی پهپادهای چینی و خودروهای مجهز به مسلسل، شهر را بمباران کردند. فاطمه یحیی، یکی از بازماندگان این تراژدی به الجزیره گفت: اجساد همه جا بود؛ در خیابان ها، داخل خانه ها، جلوی درها. او سه روز بدون غذا پیاده به تاویلا گریخت و همسر و عمویش ناپدید شدند. فرحت سعید نیز با وجود جراحات ناشی از گلوله باران، همراه دخترش فرار کرد اما شوهرش با شکستگی شدید لگن و پسر 11 ساله اش را به دلیل خطر عبور از خطوط نیروهای پشتیبانی سریع پشت سر گذاشت.

سازمان بین المللی مهاجرت (IOM) تخمین می زند بیش از 70 هزار نفر از 26 اکتبر آواره شده اند، اما تعداد کسانی که به تاویلا رسیده اند بسیار کمتر از انتظار است. محققان ییل می گویند برخلاف حمله آوریل به اردوگاه زمزم (با 500 هزار ساکن) که صدها کاروان الاغ دار در تصاویر ماهواره ای دیده شد، در الفاشر اکثر غیرنظامیان یا کشته شده اند یا اسیر یا مفقود. کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC) نیز هشدار داد که ده ها هزار نفر بدون غذا، آب و دارو گرفتار شده اند. گفته می شود پس از سقوط الفاشر، نیروهای واکنش سریع دست به کشتار سیستماتیک زدند.

ویدیوهای تایید شده توسط الجزیره نشان می دهد فرمانده ای به نام ابولولو غیرنظامیان را بی مقدمه اعدام می کند. در این میان سازمان بهداشت جهانی نیز گزارش داد کارکنان بیمارستان سعودی ربوده شدند. پزشکان بدون مرز در تاویلا می گویند همه کودکان زیر پنج سالی که جان سالم به در برده اند دچار سوءتغذیه شدید هستند. در همین راستا نسرین مالک در نشریه گاردین نوشت: سرعت و شدت کشتارها در ساعات اولیه، با 24 ساعت نخست نسل کشی رواندا قابل مقایسه است. او افزود که نیروهای واکنش سریع جانشین جنجوید شده و این بار با تسلیحات پیشرفته، پهپادهای قدرتمند و حمایت خارجی به میدان آمده است.

به گفته ناظران امارات متحده عربی، متحد تاریخی نیروهای واکنش سریع، متهم اصلی تامین تسلیحات و لجستیک است. در همین راستا وبگاه میدل ایست آی در گزارشی اختصاصی فاش کرد که فرودگاه بوساسو در پونتلند سومالی به مرکز عملیات مخفی امارات تبدیل شده. هواپیماهای باری IL-76 سفیدرنگ از امارات با محموله های خطرناک (بدون شرح محتوا) وارد می شوند، بلافاصله تخلیه و در هواپیماهای دیگر متعلق به نیروهای واکنش سریع بارگیری می شوند. بیش از 500 هزار کانتینر مرموز در دو سال از بندر بوساسو عبور کرده اند.

تصاویر ماهواره ای و داده های ردیابی پرواز این ادعا را تایید می کند. علاوه بر تسلیحات، مزدوران کلمبیایی نیز از بوساسو به سودان اعزام شده اند. عکس های اختصاصی میدل ایست آی ده ها مزدور را نشان می دهد که با کوله پشتی از هواپیما پیاده شده و به اردوگاه جداگانه ای در شمال فرودگاه می روند. عبدالله، فرمانده پلیس دریایی پونتلند، در این باره به این وبگاه گفت: آن ها بیمارستان خودشان را ساخته اند؛ یک بار هواپیمایی حامل مجروحان زخمی نیروهای پشتیبانی سریع فرود آمد. همزمان نشریه لوموند نیز گزارش داد که امارات با حمایت از این گروه شبه نظامی، جنگ را طولانی و شدت آن را افزایش داده است.

در ازای آن، اکثر طلای استخراج شده از مناطق تحت کنترل نیروهای پشتیبانی سریع به امارات می رسد. دولت امریکا در ژانویه 2025 اعلام کرد این گروه شبه نظامی و گروه های متحدش مرتکب نسل کشی شده اند. با این حال، امارات هرگونه دخالتی را رد می کند. فرودگاه و بندر بوساسو در ایالت خودمختار پونتلند سومالی که تا پیش از سال 2023 عمدتا به دلیل نقشش در مبارزه با دزدان دریایی شناخته می شد، اکنون به مرکز اصلی عملیات مخفی امارات متحده عربی در جنگ سودان تبدیل شده است.

گزارش اختصاصی میدل ایست آی براساس داده های ردیابی پرواز، تصاویر ماهواره ای، مصاحبه با فرماندهان پلیس دریایی پونتلند و مقامات بندری، شبکه ای پیچیده را افشا می کند که تسلیحات، سوخت، پهپاد و مزدوران را مستقیما به دست نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) می رساند. از اوایل سال 2023، هواپیماهای باری سنگین IL-76 با رنگ سفید و بدون علامت مشخص به طور منظم در بوساسو فرود می آیند و معمولا در ساعات کم فعالیت فرودگاه مانند سحرگاه یا نیمه شب وارد می شوند تا توجه کمتری جلب کنند.

عبدالله، فرمانده ارشد پلیس دریایی پونتلند که به دلایل امنیتی از نام مستعار استفاده می کند، به میدل ایست آی گفته است که این هواپیماها چند دقیقه پس از فرود کنار هواپیمای دیگری پارک می کنند که آماده پرواز به سودان است و بار سنگین فورا منتقل می شود. داده های Flightradar24 نشان می دهد این پروازها اغلب از پایگاه های اماراتی در ابوظبی یا العین آغاز می شوند و گاهی مسیرهای غیرمستقیم از طریق اتیوپی یا جیبوتی را طی می کنند تا ردیابی دشوارتر شود.

در بندر بوساسو بیش از 500 هزار کانتینر با برچسب خطرناک در دو سال گذشته وارد شده اند و هیچ مدرکی از مبدا یا محتوای دقیق آن ها وجود ندارد. مدیر ارشد بندر که نخواسته نامش فاش شود، توضیح داده است که این کانتینرها بلافاصله به فرودگاه منتقل و بار هواپیماها می شوند و تحت تدابیر امنیتی شدید قرار دارند به طوری که نیروهای پلیس دریایی پونتلند منطقه را محاصره می کنند، فیلمبرداری ممنوع است و حتی پرسنل بندر حق نزدیک شدن ندارند. یک منبع محلی تاکید کرده است که اگر این محموله ها برای مصرف داخلی بود، کانتینرهای خالی را جایی می دیدیم اما همه چیز ترانزیت است و بوساسو تنها یک ایستگاه مخفی محسوب می شود.

نهادهای اطلاعاتی امریکا در گزارشی محرمانه که بخشی از آن توسط میدل ایست آی منتشر شده، تایید کرده اند که پهپادهای چینی مدل Wing Loong II و مهمات مرتبط از طریق بوساسو به نیروهای پشتیبانی سریع رسیده اند و این پهپادها نقش تعیین کننده ای در محاصره الفاشر ایفا کرده اند. تصاویر ماهواره ای منتشرشده توسط گاردین دود غلیظ ناشی از بمباران های دقیق پهپادی در اطراف فرودگاه الفاشر در 31 اکتبر 2025 را نشان می دهد و نیروهای پشتیبانی سریع همچنین از خودروهای 4×4 مجهز به مسلسل های سنگین و موشک های هدایت شونده استفاده کرده که همگی نشانه هایی از تامین خارجی دارند.

یکی از تکان دهنده ترین افشاگری های میدل ایست آی حضور صدها مزدور کلمبیایی در بوساسو است که عکس های اختصاصی ده ها سرباز با کوله پشتی های نظامی را نشان می دهد که از پروازهای تجاری پیاده شده و مستقیما به اردوگاهی جداگانه در شمال فرودگاه منتقل می شوند. عبدالله گفته است که این مزدوران بیمارستان مجهز خودشان را ساخته اند و یک بار هواپیمایی حامل مجروحان نیروهای پشتیبانی سریع فرود آمد. این مزدوران که پیش تر در یمن برای امارات جنگیده بودند، حالا در خط مقدم دارفور حضور دارند و یک ویدیوی تاییدشده توسط الجزیره نشان می دهد فرمانده این گروه شبه نظامی به نام ابولولو در حال اعدام غیرنظامیان است که تحلیلگران می گویند برخی صداهای پس زمینه به لهجه اسپانیایی است.

این مزدوران نه تنها جنگجویان حرفه ای هستند بلکه مربیان نیروهای پشتیبانی سریع در تاکتیک های شهری و استفاده از پهپاد نیز محسوب می شوند. در همین راستا یک دیپلمات منطقه ای به میدل ایست آی گفته است که بدون این مزدوران نیروهای پشتیبانی سریع نمی توانست الفاشر را این قدر سریع اشغال کند.

امارات طی سال ها در بوساسو سرمایه گذاری سنگینی کرده و رادار نظامی فرانسوی در نزدیکی فرودگاه برای حفاظت از عملیات نصب شده، اردوگاه های جداگانه ای برای فرماندهان اماراتی و مزدوران وجود دارد و پایگاه پلیس دریایی پونتلند که امارات آن را تامین مالی می کند، هیچ گاه محموله های نیروهای پشتیبانی سریع را دریافت نمی کند. مارتین پلات، کارشناس هورن آفریقا، به میدل ایست آی گفته که پونتلند کم نظارت ترین منطقه جهان است و امارات اینجا را انتخاب کرده چون کسی سوال نمی پرسد.

شورای امنیت سازمان ملل در 30 اکتبر 2025 نگرانی عمیق خود را از گزارش های معتبر اعدام های جمعی اعلام کرد و پاپ لئون چهاردهم در 2 نوامبر خشونت علیه زنان و کودکان را محکوم کرده و خواستار آتش بس فوری شد. سناتور امریکایی جیم ریش، رییس کمیته روابط خارجی سنا، خواستار تروریستی شناختن RSF شده و گفته است که این خشونت تصادفی نیست بلکه عمدی است اما این محکومیت ها تاکنون به اقدام عملی منجر نشده است. لوموند گزارش داده که کشورهای غربی بی تفاوت هستند و خولود خیر، تحلیلگر سودانی، گفته است که غرب محکومیت پشت محکومیت صادر می کند اما هیچ کاری نمی کند.

همزمان نیویورک تایمز با انتشار گزارشی ضمن انتقاد از رویکرد جامعه جهانی نوشت، جنایات اخیر محکومیت شدیدی به همراه داشته، اما عمدتا در محافل سیاسی محدود مانده است؛ شورای امنیت سازمان ملل، برخی اعضای کنگره امریکا و تعداد انگشت شماری سیاستمدار در جاهای دیگر. همان طور که دکلان والش در نیویورک تایمز گزارش می دهد، دو دهه پیش دارفور نماد جنایات مهارنشده بود؛ امروز همان فاجعه تکرار می شود، اما با جنگجویانی مسلح تر و حمایت امارات. محکومیت ها محدود مانده و مصونیت از مجازات عادی شده است.

گاردین فاش کرده که در سال 2024 مقامات بریتانیایی برای سرکوب انتقاد دیپلمات های آفریقایی از امارات در سازمان ملل تلاش کردند و تجهیزات نظامی بریتانیایی نیز در میدان نبرد سودان یافت شده است. امریکا که ژانویه 2025 نسل کشی نیروهای پشتیبانی سریع را به رسمیت شناخت، هنوز تحریم مستقیمی علیه امارات اعمال نکرده است. دولت امارات هرگونه دخالت را رد می کند اما شواهد انباشته شده شامل رسیدن اکثر طلای تحت اختیار نیروهای پشتیبانی سریع به دوبی، داده های ردیابی پروازها، تصاویر ماهواره ای توسعه پایگاه ها و عکس ها و شهادت های مربوط به مزدوران گواهی است برای اثبات این ادعاها.

دیوان کیفری بین المللی در جولای 2025 اعلام کرده که دلایل معقول برای جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت در سودان وجود دارد و مارتین پلات هشدار داده است که مقامات پونتلند ممکن است همدست باشند و در دیوان کیفری بین المللی پاسخگو شوند. در تاویلا که بیش از 652 هزار آواره را در خود جای داده، موج جدید بازماندگان الفاشر فشار را چند برابر کرده است. فعالان محلی به الجزیره گفته اند که کمک ها کافی نیست و چادرها پر شده اند. بوساسو نه تنها یک بندر بلکه ماشین جنگی امارات برای نیروهای واکنش سریع است و مزدوران کلمبیایی، پهپادهای چینی و کانتینرهای مرموز همگی الفاشر را به قتلگاه تبدیل کرده اند و جامعه بین المللی با وجود شواهد در برابر متحد استراتژیک خود یعنی امارات سکوت کرده است.

سقوط الفاشر نه تنها پایان یک محاصره طولانی، بلکه آغاز مرحله ای تازه از بی ثباتی منطقه ای است که بدون مداخله قاطع، سودان را به سمت فروپاشی کامل سوق خواهد داد. درحالی که نیروهای واکنش سریع کنترل دارفور را تثبیت می کند، ارتش سودان در شرق و شمال تقویت شده و با حمایت مصر و احتمالا عربستان، آماده ضدحمله است. این دوگانگی، همراه با دخالت بازیگران خارجی، مذاکرات جده و آدیس آبابا را بی ثمر کرده و تنها راه حل پایدار را در قطع جریان تسلیحات و منابع مالی به طرفین جنگ قرار می دهد.

برخی می گویند اولویت فوری، ایجاد کریدورهای بشردوستانه امن است. سازمان ملل باید قطعنامه ای الزام آور تحت فصل هفتم منشور صادر کند که نه تنها آتش بس محلی در دارفور، بلکه نظارت هوایی بر مسیرهای ترانزیتی ازجمله بوساسو را الزامی سازد. اتحادیه آفریقا، با سابقه میانجیگری در سودان، می تواند نیروی حافظ صلح چندملیتی با ماموریت حفاظت از غیرنظامیان مستقر کند، مشروط بر اینکه کشورهای تامین کننده بودجه -ازجمله امارات- از حمایت یک جانبه دست بکشند. تجربه لیبی نشان می دهد که تحریم تسلیحاتی بدون نظارت دریایی و هوایی بی اثر است؛ بنابراین، ناتو یا ائتلافی از کشورهای خلیج فارس باید گشت های مشترک در خلیج عدن را آغاز کنند.

در این میان توسل به اهرم اقتصادی علیه امارات حیاتی است. بیش از 70درصد طلای قاچاق دارفور از طریق دوبی وارد بازار جهانی می شود. شورای امنیت می تواند مکانیسم ردیابی طلا مشابه فرآیند اتخاذ شده در کیمبرلی برای الماس را فعال کند و شرکت های اماراتی دخیل در خرید را تحت تحریم ثانویه قرار دهد. همزمان، ایالات متحده که پایگاه العدید را در قطر میزبانی می کند، می تواند با تهدید بازنگری در قراردادهای دفاعی، ابوظبی را به توقف عملیات بوساسو وادارد. اروپا نیز با مسدود کردن حساب های بانکی مرتبط با نیروهای پشتیبانی سریع در قبرس و مالت، قادر است جریان پول را مختل کند. در این میان مسوولیت پونتلند نیز نباید نادیده گرفته شود.

دولت فدرال سومالی، با حمایت اتحادیه آفریقا، باید کنترل کامل بر فرودگاه و بندر بوساسو را بازپس گیرد. رییس جمهور پونتلند، سعید عبدالله دنی، که از حمایت مالی امارات بهره می برد، در صورت ادامه همکاری، باید با تحریم های شخصی مواجه شود. این اقدام نه تنها عملیات نیروهای واکنش سریع را مختل می کند، بلکه پیامی قاطع به دیگر مناطق خودمختار سومالی می فرستد که جدایی طلبی با هزینه همراه است. درنهایت، جامعه بین المللی باید از تکرار اشتباه دارفور 2003 پرهیز کند. آن زمان، جهان پس از صدور حکم بازداشت البشیر، عملا او را تا سرنگونی اش در قدرت نگه داشت. نسرین مالک در گاردین نوشت: کسانی که بر امارات و در نتیجه بر نیروهای واکنش سریع نفوذ دارند اما اجازه می دهند خشونت بدون اقدام فوری یا فشار ادامه یابد، دستانشان خونین است. اکثریت جمعیت الفاشر در یک میدان کشتار گرفتار شده اند و در چنین شرایطی هر دقیقه اهمیت دارد.