فرارو- او در قرآن زن عزیز است، در تورات همسر ارباب ؛ اما زلیخا کیست و این نام از کجا پیدا شد؟ در اینجا سخن از همان زلیخای معروف است که نماد امتحان الهی یوسف نبی در برابر هوس های این دنیایی بود. زلیخایی که همه می شناسیم اما نه قرآن و نه تورات نامش را ذکر نمی کنند.

به گزارش فرارو، شخصیت همسر پوتیفار (عزیز مصر) در داستان یوسف، که در روایات ابراهیمی به عنوان زنی وسوسه گر ظاهر می شود، در متون اصلی مقدس قرآن و تورات ناشناس است. قرآن در سوره یوسف (آیات 23-34) او را صرفاً "امرأهُ الأَزِیزِ" (زن عزیز) می نامد، بدون اشاره به نام خاص. تورات نیز در کتاب پیدایش (Genesis 39:7-12) او را "אֵשֶׁת אֲדוֹנָיו" (زن اربابش) توصیف می کند، بدون هیچ نامی.

ریشه نام "زلیخا" (Zuleikha) عربی است و از "ذَلِیکَ" یا "زُلَیْخَ" به معنای "پرنور"، "درخشان" یا "زیبا" گرفته شده، که با تصویر زنی فریبنده همخوانی دارد.

اولین ظاهر شدن نام زلیخا در ادبیات یهودی، به قرن یازدهم میلادی بازمی گردد. در "سِفِر هَیَاشَر" (Sefer ha-Yashar)، یک میدراش (تفسیر روایی) یهودی میانه، این نام برای اولین بار به همسر پوتیفار نسبت داده می شود. این متن، که احتمالاً در حدود 1050 میلادی در اروپا یا خاورمیانه نگاشته شده (هرچند نسخه چاپی آن در 1625 در ونیز منتشر شد)، جزییات اضافی به داستان توراتی می افزاید، از جمله نام زلیخا و توصیف وسوسه های او.

پیش از آن، در میدراش های اولیه مانند "گِنِزیس رَبَّا" (Genesis Rabbah، قرن پنجم میلادی)، این نام ذکر نشده و تمرکز فقط بر خود داستان و بر جنبه های اخلاقی آن است. با این همه، این نام احتمالاً از فولکلورهای سامی (عبری-عربی) اقتباس شده و در ادبیات دینی متاخرتر، مانند "لِجِندز آف دِ جوز" (Legends of the Jews) لوییس گینزبرگ (1909، بر اساس منابع قرون وسطی)، تثبیت شد.

در سنت اسلامی، نام زلیخا حتی دیرتر ظاهر می شود. قرآن (قرن هفتم میلادی) نامی از او نمی برد، اما روایت را در سوره یوسف بسط می دهد. اولین اشاره صریح به زلیخا در تفسیرهای اسلامی، توسط ابن کثیر (درگذشته 1373 میلادی) و در "تفسیر القرآن العظیم" اوست، که این نام را بر اساس روایات اسراییلیات (داستان های یهودی) پیشنهاد می کند.

با این حال، داستان روایی "یوسف و زلیخا" از قرن دهم میلادی در ادبیات پارسی شکل می گیرد؛ شعرهای گمشده ای از نویسندگانی مانند ابوالمعید بلخی (قرن دهم) وجود داشته، اما اولین نسخه بجا مانده از داستان "یوسف و زلیخا" به فردوسی نسبت داده شده است. محبوبیت این نام با "یوسف و زلیخا"ی جامی (1483 میلادی)، شاعر و صوفی ایرانی، به اوج رسید؛ این منظومه عرفانی، زلیخا را نمادی از عشق الهی می سازد و در فرهنگ اسلامی-پارسی جاودانه می کند. به عبارت ساده تر، داستان یوسف و زلیخا یکی از بن مایه های محبوب ادبیات کلاسیک فارسی می شود و همین امر هم نام ها و هم داستان را با قدرت تمام جاودانه می کند.

به هر روی این نام گذاری ها، بیش از 1000 سال پس از زمانه تخمینی حضرت یوسف (دوران هیکسوس ها، حدود 1600 ق.م) ظاهر شدند. اینکه این نام ارتباطی با زن عزیز یا زن ارباب دارد هنوز به درستی مشخص نیست.