فرارو- تغییر موقتی در درک فرد از بدنش، از طریق القای توهّم چهره ی کودکانه، توانایی یادآوری خاطرات دوران کودکی را افزایش می دهد.

به نقل از سای پست، پژوهشی تازه در روان شناسی نشان داده است که انسان ها می توانند با تجربه ی توهّمی از مالکیت بر چهره ی جوان تر خود ، خاطرات دقیق تری از دوران کودکی شان را به یاد آورند. این تحقیق حاکی از پیوندی ژرف میان درک ما از بدن و توانایی مان برای بازیابی رویدادهای شخصی گذشته است. به گفته ی نویسندگان، این نخستین بار است که پژوهشی نشان می دهد تغییر موقّت در حس خودِ جسمانی می تواند دسترسی به خاطرات دور را تسهیل کند.

این مطالعه را گروهی از عصب پژوهان دانشگاه آنگلیا راسکین در بریتانیا انجام داده اند که هدفشان بررسی ارتباط میان خود ، بدن و حافظه ی زندگینامه ای بوده است. حافظه ی ما صرفاً ثبت کننده ی وقایع بیرونی نیست؛ بلکه بازتاب تجربه هایی است که درون بدن خاصی از آن گذشته ایم. محققان توضیح می دهند از آنجا که بدن انسان در طول زندگی دستخوش تغییر می شود، بدن دوران کودکی ما با بدن بزرگسالی مان تفاوت دارد.

جین اسپل، نویسنده ی ارشد پژوهش و مدیر آزمایشگاه خود و بدن در دانشگاه آنگلیا راسکین، می گوید: وقتی خاطرات کودکی مان شکل گرفت، بدن متفاوتی داشتیم. بنابراین از خود پرسیدیم: اگر بتوانیم افراد را وادار کنیم تا دوباره جنبه هایی از آن بدن کودکانه را تجربه کنند، آیا می توانند خاطرات آن دوران را واضح تر به یاد آورند؟

این پرسش اساس طراحی آزمایشی شد که هدفش بررسی این بود که آیا بازگرداندن نشانه های مرتبط با بدن گذشته می تواند موجب فعال شدن دوباره ی خاطرات مربوط به همان دوره شود یا نه.

برای آزمودن این فرضیه، پژوهشگران از 50 فرد سالم بزرگسال دعوت کردند تا در یک آزمایش آنلاین شرکت کنند. داوطلبان به صورت تصادفی در دو گروه تقسیم شدند. گروه آزمایشی، ویدئوی زنده ای از چهره ی خود را می دیدند که به کمک یک فیلتر دیجیتال به نسخه ای کودکانه از چهره شان تبدیل شده بود. گروه کنترل، همان ویدئوی زنده را بدون تغییر، یعنی با چهره ی واقعی بزرگسال خود، تماشا می کردند.

در ادامه، دانشمندان آنچه را توهّم هم چهرگی (enfacement illusion) می نامند، القا کردند. در این مرحله از شرکت کنندگان خواسته شد هم زمان با صدای مترونوم، سر خود را به چپ و راست حرکت دهند. در هر دو گروه، تصویر روی صفحه حرکاتی هماهنگ با سر فرد انجام می داد؛ این هماهنگی باعث می شد شرکت کننده احساس کند چهره ای که می بیند واقعاً متعلق به خودش است، همانند نگاهی در آینه. این هماهنگی حرکتی هدفی مشخص داشت: ایجاد حس مالکیت قوی بر چهره ی مجازی.

برای سنجش شدت توهّم، پژوهشگران بخشی دیگر از آزمایش را با حرکت ناسازگار طراحی کردند؛ در این حالت، چهره روی صفحه در جهت مخالف حرکات سر فرد حرکت می کرد. این ناهماهنگی معمولاً حس مالکیت را تضعیف می کند. پس از هر جلسه، شرکت کنندگان پرسش نامه ای را پر کردند تا درجه ی احساسی را که نسبت به چهره ی روی صفحه داشتند، ارزیابی کنند.

بلافاصله پس از تجربه ی توهّم، از شرکت کنندگان خواسته شد در یک مصاحبه ی حافظه ی زندگینامه ای شرکت کنند. آن ها در حالی که همچنان چهره ی کودکانه یا بزرگسال خود را روی صفحه می دیدند، باید رویدادهای خاصی را از دو دوره ی زمانی به یاد می آوردند: دوران کودکی (تا 11 سالگی) و یک سال گذشته. پژوهشگران برای تحریک حافظه، نشانه هایی مانند خانه یا تعطیلات ارائه کردند.

اما تمرکز اصلی مطالعه بر کیفیت و غنای خاطرات بود، نه صرفاً بر اینکه آیا افراد قادر به یادآوری بودند یا نه. مصاحبه ها ضبط شد و میزان جزییات ارائه شده در پاسخ ها امتیازدهی گردید. محققان میان دو نوع حافظه تفاوت قائل شدند:

حافظه معنایی شامل اطلاعات واقعی و کلی، مانند نام مکان ها یا افراد.

حافظه ی رویدادی که توانایی بازتجربه ی ذهنی یک رویداد را در بر می گیرد؛ یعنی یادآوری جزییات حسی، احساسات و حس حضور در آن لحظه. پژوهشگران از آن به عنوان نوعی سفر ذهنی در زمان یاد می کنند.

نتایج تفاوتی آشکار میان دو گروه نشان داد. افرادی که توهّم چهره ی کودکانه را تجربه کردند، جزییات رویدادی بسیار بیشتری از خاطرات کودکی خود به یاد آوردند، در مقایسه با گروه کنترل که فقط چهره ی بزرگسال خود را دیدند. این اثر به طور خاص مربوط به خاطرات دوران کودکی بود؛ توهّم هیچ تأثیری بر یادآوری رویدادهای اخیر از یک سال گذشته نداشت و همچنین بر خاطرات معنایی (فاکت ها و اطلاعات ساده) دوران کودکی نیز تأثیر نگذاشت.

اوُتکارش گوپتا، نویسنده ی اصلی مقاله که این پژوهش را به عنوان بخشی از پایان نامه ی دکتری خود انجام داده، توضیح می دهد: تمام رویدادهایی که به یاد می آوریم، نه فقط تجربه های دنیای بیرونی اند، بلکه تجربه های بدن ما نیز هستند؛ بدنی که همواره حضور دارد. ما دریافتیم که تغییر موقتی در حس بدنیِ خود، به ویژه در قالب تجربه ی چهره ای کودکانه از خود، می تواند به طور چشمگیری توانایی بازیابی خاطرات کودکی را افزایش دهد.

او می افزاید: احتمالاً علت این پدیده آن است که مغز اطلاعات بدنی را به عنوان بخشی از جزییات هر رویداد رمزگذاری می کند. بنابراین بازگرداندن نشانه های مشابه بدنی می تواند حتی پس از گذشت دهه ها به بازیابی آن خاطرات کمک کند.

البته پژوهشگران به برخی محدودیت ها نیز اشاره کرده اند. برای مثال، شدت توهّم (هماهنگ یا ناهماهنگ بودن حرکت سر) تأثیری بر میزان جزییات خاطرات نداشت. این یافته ممکن است نشان دهد که صرفاً دیدن و همانندسازی با چهره ی کودکانه ی خود، بدون نیاز به هم زمانی دقیق، برای تحریک حافظه کافی است؛ پدیده ای که می تواند به پیش انگیختگی یا priming مربوط باشد.

پژوهش های آینده می توانند اثر توهّم بدنی را با شرایط ساده تری همچون نگاه کردن به یک عکس ثابت از چهره ی جوان مقایسه کنند تا تأثیر هر عامل جداگانه مشخص شود. محدودیت دیگر به فناوری استفاده شده بازمی گردد. فیلتر دیجیتال، صرفاً بازسازی کلی یک چهره ی جوان بود و بر اساس عکس واقعی دوران کودکی افراد طراحی نشده بود.

پژوهشگران پیشنهاد می کنند آزمایش های آینده در محیط های آزمایشگاهی با فناوری های واقع گرایانه تر انجام شود تا بتوان چهره ی کودکانه ی هر فرد را با دقت بیشتری بازآفرینی کرد و شاید اثر توهّم را تقویت نمود. علاوه بر این، تیم تحقیقاتی پیشنهاد می کند که در نسخه های آینده ی آزمایش، پرسش نامه ی مربوط به توهّم پس از مصاحبه ی حافظه انجام شود تا پاسخ های افراد از پیش تحت تأثیر تجربه ی ذهنی شان قرار نگیرد و سوگیری کاهش یابد.

با وجود این محدودیت ها، یافته ها چشم انداز تازه ای در درک ماهیت حافظه ی انسان گشوده اند. نتایج نشان می دهد که خود پدیده ای ایستا و یکپارچه نیست، بلکه پویا و سیال است و حافظه های ما به طور جدایی ناپذیری با شکل فیزیکی بدن مان در زمان وقوع رویدادها پیوند دارند.

جین اسپل در پایان می گوید: این نتایج واقعاً هیجان انگیز است و نشان می دهد می توان از توهّم های بدنی پیشرفته تر برای گشودن خاطرات مراحل مختلف زندگی استفاده کرد؛ شاید حتی خاطرات دوران نوزادی. او افزود که در آینده شاید بتوان این روش ها را به گونه ای توسعه داد که به افراد دارای اختلال حافظه، مانند بیماران آلزایمر، کمک کند تا توانایی یادآوری شان را بازیابند.

در مجموع، این پژوهش یادآور آن است که بدن و ذهن ما در حافظه نقش جدایی ناپذیری دارند. خاطرات نه صرفاً در ذهن، بلکه در تجربه ی فیزیکی ما از جهان شکل می گیرند؛ تجربه ای که اکنون با ابزارهای علمی می توان آن را بازآفرینی و دوباره زندگی کرد.