فربد فدایی در اطلاعات نوشت: نخسین بار در سال 939 هجری قمری شاه طهماسب اول به مبارزه با اعتیاد به تریاک برمی خیزد و دستور می دهد تریاک موجود در دربار را معدوم کنند. شاه عباس کبیر زمانی که شنید جمعی از ملازمان او به تریاک معتادند دستور داد هرکس تریاکی است ترک کند و یا مواجب گذشته را بازپس دهد. شاه عباس دوم شنیست که صائب تبریزی شاعر دوره صفوی نیز سروده است:

ترک افیون را علاجی بهتر از تقلیل نیست/ اندک اندک ترک کن یاران افسونکار را

به هر حال از زمان سلسله منحوس قاجار، تریاک کشیدن به طور گسترده در ایران باب، و کشت خشخاش رایج شد.

این مقدمه را از آن جهت آوردم که بر اهمیت موضوع اعتیاد به تریاک، کشت خشخاش، و عوارض و حواشی آن تأکید شود. داستان مبارزه با اعتیاد که به طور عمده مبارزه با مصرف تریاک است، قصه ای پرغصه، و مارپیچی بی انتها که هرچند گاه یکبار تکرار می شود.

اجازه کشت، ممنوعیت کشت، آسانگیری به معتادان و سهمیه تریاک، تا مجازات شدید معتادان در پی یکدیگر می آیند و می روند و همه چیز صد و هشتاد درجه تغییر می کند و کشتیبان را سیاستی دگر می آید.

جرم انگاری و جرم زدایی از اعتیاد به تریاک تکرار می شود، گاه معتاد بیمار به شمار می رود و گاه مجرم محسوب می شود. قاچاقچیان تریاک، کمپ های ترک اعتیاد و مراکز خصوصی برای ترک نیز به شدت مشغولند. مشکل نیز باقی است. اخیراً که زمزمه کشت خشخاش مجدداً شنیده می شود خوب است مروری بر این داستان پر از آب چشم کنیم، که به نظر می رسد رستم دستان هم در برابر آن ناتوان است.

در حال حاضر کشت خشخاش ممنوع است اما گروهی با دلایلی که آورده می شود مدافع کشت قانونی و محدود خشخاش هستند. گروهی دیگر با بیان ادله خود ممنوعیت کشت خشخاش را به هر طریق لازم می دانند. می توان دلایل موافقان کشت تریاک را در 4 قسمت خلاصه کرد:

1 کمبود داروهای مخدر برای امور درمانی. طرفداران کشت می گویند از زمانی که طالبان در افغانستان به صورت سختگیرانه ای کشت خشخاش را ممنوع کرده است در ایران میزان کشفیات تریاک کاهش چشمگیری پیدا کرده است، به نحوی که تکافوی رفع نیازهای ساخت داروهای مسکن قوی (مرفین، کدیین، متادون و داروهای ضد درد پس از عمل جراحی) را نمی کند. به نظر آنان کشت داخلی می تواند وابستگی به واردات را کم کند و سبب ثبات در زنجیره تامین شود. برخی کشورها تحت نظارت سازمان ملل کشت قانونی خشخاش دارند و مواد موثره را به صنایع داروسازی تحویل می دهند.

2 دلایل اقتصادی. مدافعان می گویند تریاک به عنوان دارو ارزآوری بالا دارد و می توان در مناطقی چون خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان خشخاش به صورت مجاز و نظارت شده کاشت و برای کشاورزان محلی شغل پدید آورد.

3 دلایل امنیتی و اجتماعی. مدافعان عقیده دارند در صورت ممنوعیت مطلق، کشت غیرقانونی و قاچاق روی می دهد در حالی که با کشت تحت مجوز و نظارت، این امر روی نمی دهد.

4 دلایل حقوقی، مدافعان می گویند اجازه قانون کشت محدود خشخاش و صدور تریاک مصوب 1347 به طور رسمی نقض نشده بلکه اجرای آن متوقف شده است.

1 موانع قانونی. قانون مصوب 1367 و اصلاحات بعدی کشت خشخاش را در هر شرایطی ممنوع کرده است، مگر با مجوز خاص و برای هدف های علمی و دارویی. ستاد مبارزه با مواد مخدر بارها تأکید کرده است که در این ممنوعیت تغییری ایجاد نشده و هرگونه کشت نیازمند مصوبه مجلس و تایید شورای نگهبان است.

2 تعهدات ایران به کنوانسیون های بین المللی. ایران عضو کنوانسیون 1961 سازمان ملل درباره مواد مخدر است. هرگونه تولید رسمی باید تحت نظارت دقیق UNODC و با سهمیه بندی بین المللی انجام شود. اجرای چنین نظامی پرهزینه و پیچیده و دشوار است.

3 نگرانی های دینی و اخلاقی. بسیاری از فق ها معتقدند هر عملی که به گسترش مواد مخدر، حتی به طور غیرمستقیم، منجر شود حرام است، حتی اگر هدف دارویی باشد. چون ممکن است به تسهیل در دسترسی و انحراف به مصرف غیرمجاز بینجامد. بنابراین از نظر شرعی جایز نیست مگر با نظارت بسیار شدید. نگرانی اصلی این است که مرز بین مصرف دارویی و سوء استفاده در جامعه ضعیف شود و توجیهی برای عادی سازی خشخاش فراهم شود.

4 دلایل امنیتی و انتظامی. خطر نشت تریاک به بازار سیاه مورد نگرانی عمده نیروی انتظامی و ستاد مبارزه با مواد مخدر است. حتی اگر کشت محدود و مجاز باشد. کنترل کامل بر برداشت، حمل و نقل و تبدیل تریاک عملاً دشوار است. نظارت بر صدها یا هزاران کشتزار قانونی با فساد و خروج مواد از مسیر قانونی همراه است.

5 دلایل اجتماعی و فرهنگی. اطلاع از مجاز بودن کشت خشخاش سبب برداشت عمومی از بی ضرر بودن یا قانونی بودن مصرف تریاک می شود. تجربه ایران در دهه های 1330 و 1340 نشان می دهد در آن دوران که کشت خشخاش مجاز بود، میزان اعتیاد در کشور بالا رفت. خطر تکرار این چرخه در حال حاضر هم وجود دارد.

6 تحلیل اقتصادی معکوس. هزینه ایجاد نظام نظارتی بیمه امنیتی، فناوری استخراج آلکالوییدها و جلوگیری از انحراف به سمت قاچاق، بسی بیشتر از سود احتمالی صادرات یا تولید دارویی داخلی خواهد بود. در شرایطی که می توان مواد موثره را از خارج با مجوز رسمی وارد کرد صرفه اقتصادی کشت خشخاش مورد تردید است.

7 راه حل جایگزین مخالفان کشت. توسعه تولید صناعی یا نیمه صناعی مواد مخدر دارویی (سنتز مرفین در آزمایشگاه) و سرمایه گذاری در زیست فناوری تولید آلکالوییدها می تواند سبب شود نیاز دارویی بدون ریسک اجتماعی فراهم شود.

در کل، دلایل متقن برای آزادسازی کشت تریاک حتی به صورت دارای مجوز و نظارت شده وجود ندارد.