علی ربیعی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: در همایش سالانه کنکاش های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران انجمن جامعه شناسی پیرامون نقش میانجیگری انجمن های علمی مطالبی را مطرح کردم؛ به نظرم انجمن های علمی می توانند به عنوان میانجی های اجتماعی در بهبود حال کشور موثر واقع شوند. این انجمن ها می توانند در کانون میانجیگری چندجانبه قرار گیرند: میانجیگری های افقی و عمودی رو به بالا و پایین. میانجیگری افقی، ارتباط نهاد علم با سایر نهادها را میسر می کند و در میانجیگری عمودی رو به پایین، این ارتباط از سوی نهاد علم با جامعه به طور گسترده به خصوص برای گروه های کم صدا، انسان ها و گروه هایی که در مواجهه با نابرابری های فرصتی قرار دارند، برقرار می شود.

تجربه من نشان می دهد در برقراری یک ارتباط عمیق بین جامعه و نهاد قدرت، دو امتناع مانع ساز وجود دارد: اولین مورد امتناع ساخت قدرت است که از زمان شکل گیری دولت مدرن تا به امروز، نهاد علم، علوم انسانی و به ویژه علوم اجتماعی به لحاظ ماهیت نقادانه خود، همواره در بخش هایی از ساخت قدرت، دیگرسازی شده اند و در مقابل حتی برخلاف سنت های رایج در کشورهای توسعه یافته، اصحاب اندیشه و علم برای همکاری با نهاد سیاستگذاری و حاکمیت، با نوعی برچسب زنی روبه رو می شوند.

لذا دیگرسازی و برچسب زنی باعث شکل گیری دو نوع امتناع، یکی از سوی نهاد قدرت برای برقراری ارتباط منظم با نهادهای اجتماعی و دیگری امتناع از سوی نهاد علم برای ورود فعال به میانجیگری شده است. کارکرد دیگر میانجیگری انجمن های علمی، ارتباط دادن حوزه تحقیق، دانش، پژوهش و علم به سایر نهادهای مدنی است. مطالعات نشان می دهد صرفا بعضی از اعضای علمی به شکل محدود و با لحاظ کردن علایق شخصی با برخی نهادهای مدنی فعال در عرصه اجتماعی مرتبط شده اند، اما نمونه مشخصی از ارتباط برنامه ریزی شده و سازمان یافته بین انجمن های علمی و نهادهای مدنی به چشم نمی خورد.

کارکرد میانجیگرانه مهم دیگر انجمن های علمی به ویژه در حوزه علوم اجتماعی، ارتباط با لایه های پایین اجتماعی است. ارتباط با صداهای خاموش، دنبال نمی شود. در صورتی که عمیق ترین امکان برای مطالعات پدیدارشناسانه، شنیدن صدای این گروه هاست. در این حوزه، انجمن های علمی در طراحی ساختارهای خود، نیازمند برقراری پیوندهای عمیق با گروه های اجتماعی فرودست و حاشیه ای هستند. پدیده هایی چون خودکشی، اعتیاد، مهاجرت درونی و به بیرون، ناامنی روانی، تن فروشی، کار کودک و بازماندگی از تحصیل سال هاست در برابر ما قرار دارند؛ اما نهاد علم و انجمن ها در برابر آنها بی پیوند و بی تداوم مانده اند. معتقدم کنشگری میدانی و حضور در کف جامعه، شرط فهم عمیق برای کمک به جامعه است.

این روش، جای پای زیادی در سنت های دیرین دارد. به هر ترتیب بازنگری در نقش های میانجیگری در نهادهای متعلق به علوم اجتماعی و به ویژه انجمن های علمی یک ضرورت برای پاسخ مسوولانه به جامعه است. نباید میانجیگری میان نهادهای علم و سیاستگذاری متوقف بماند. گاهی مشاهده می شود برخی کنشگران علمی در مرحله ترویج متوقف شده یا در چرخه پایان ناپذیر نقد باقی مانده اند. هر چند شالوده شکنی را به عنوان شرط گشودن راه های تازه باور دارم، اما این شالوده شکنی به معنای توقف در مرحله نقد نیست.

ما نیازمند بازنگری و نگاهی ساختارمند به نقش های میانجیگری هستیم. صاحب نظران علوم انسانی و علوم اجتماعی به رغم همه مشکلات، سوءظن ها، عدم تایید صلاحیت ها و همچنین محروم سازی های غیرمنصفانه از تدریس می توانند در قبال جامعه تلاش هایی اثربخش، افق گشا و راهگشا مبتنی بر واقعیت جامعه و چگونگی ساخت قدرت داشته باشند. خوشبختی جامعه در گروی آن است که جامعه قوی و دولت همراه و همسو داشته باشد. پرسش اصلی این است: چگونه می توان این رابطه را ـ میان ظرفیت دولت، انسجام اجتماعی و دانش علمی ـ به توازن رساند و به پیش برد؟ در حالی که نگارش این یادداشت را به پایان برده بودم، از حادثه پیش آمده برای تعدادی از جامعه شناسان منتقد مطلع شدم. به نظرم مسیر درست بازگشت به شیوه ها و سنت هایی است که انقلاب بزرگ ایران برای ما به جا گذاشت.

مرور می کنم مناظره های زنده یاد شهید بهشتی با سران حزب توده، مناظره هایی که با گروه های چپ تندرو که در صدا و سیما شکل گرفت و به یاد می آورم آموزه ای از شهید مطهری که معتقد بود، مارکسیسم را باید در دانشگاه های ایران تدریس کرد، آن هم توسط یک استاد مارکسیست! اینچنین بود که ایده جمهوری اسلامی در آن دوران سامان یافت و پرطرفدار شد. معتقدم مدارا ایجاد زمینه برای بیان هرگونه نظرات است که می تواند نقش های میانجیگری ساحت علم و نهاد علم به خصوص در حوزه علوم اجتماعی را فراهم سازد. امیدوارم که به سنت های دیرین باز گردیم، با چنین روش هایی است که می توانیم جامعه ای پویا، منتقد و افق گشا را تجربه کنیم.