فرارو- زنگ ورزش و ایست قلبی نوجوان 17 ساله؛ امیرحسین سیستانی، دانش آموز پایه یازدهم، هنگام ورزش، ناگهان بر زمین افتاد و تلاش ها برای نجاتش بی ثمر ماند.

به گزارش فرارو، در روزهای اخیر، مجموعه ای از حوادث تلخ در مدارس کشور افکار عمومی را درگیر کرده است؛ از خودکشی گرفته تا خشونت مربیان و وقوع ایست قلبی ناگهانی میان دانش آموزان. پس از خودکشی سام زارعی، نوجوان 12 ساله و انتشار ویدیوهایی از تنبیه بدنی در یکی از مدارس پرند، حالا خبر ایست قلبی یک دانش آموز توجه جامعه را به خود جلب کرده است.

9 مهر، دانش آموزی در مقطع اول متوسطه در روستای سهرین زنجان دچار ایست قلبی شد؛ 21 مهر، دانش آموز 9 ساله ای در مشهد در کلاس جان باخت؛ و اکنون امیرحسین سیستانی، دانش آموز 17 ساله یکی از مدارس غیرانتفاعی زرند، در زنگ ورزش بر اثر ایست قلبی ناگهانی جان خود را از دست داده است.

از طرفی دیگر بحث امنیت دانش آموزان در محیط مدرسه و سرویس ها از خانه به مدارس مطرح است. روز 13 آبان، تصادف 3 سرویس مدرسه منجر به مجروح شدن 15 دانش آموز شد. در سال های گذشته نیز ناایمن بودن ساختمان های مدرسه بارها دانش آموزان را با چالش مواجه کرده و در برخی مواقع منجر به آسیب دیدن آنان شد.

با توجه به این حوادث، عملکرد نظام آموزشی و حتی نقش والدین بیش از پیش مورد پرسش قرار گرفته؛ به ویژه زمانی که دانش آموزی در محیط مدرسه از دست می رود، اعتماد عمومی به نظام آموزشی آسیب می بیند. اکنون این پرسش مطرح است که چه دستورالعمل ها و قوانین مرتبط با سلامت دانش آموزان در مدارس تدوین شده اند؟ و اگر نظارت مؤثری وجود داشت، آیا از تکرار چنین رخدادهایی جلوگیری نمی شد؟

محمد داوری، کارشناس آموزش و مشاوره مدرسه، در گفت وگو با فرارو به بررسی این مساله پرداخت و گفت: نظام آموزشی ما بیش از حد آموزش محور شده است؛ به گونه ای که از مدارس فقط کارنامه آموزشی مطالبه می شود، نه کارنامه سلامت.

محمد داوری به فرارو گفت: حوادثی که در مدارس اتفاق می افتد می تواند دلایل پزشکی، روان پزشکی و روان شناختی داشته باشد و در هر مورد، لازم است هر سه جنبه به صورت جداگانه بررسی شوند. در موضوع امیرحسین سیستانی، احتمال می رود علت حادثه پزشکی بوده باشد. اما اگر به طور کلی مسئله خشونت در مدارس و رخدادهایی که به مرگ یا آسیب دانش آموزان منجر می شود را در نظر بگیریم، باید گفت این موارد دلایل متعددی دارند؛ از خودکشی دانش آموزان گرفته تا حوادث ناگهانی و پیش بینی نشده.

به گفته او: برای نمونه، می توان به موضوعاتی مانند عبور و مرور دانش آموزان، سرویس مدارس، خطرات مسیر خانه تا مدرسه، یا ایمن نبودن محیط مدرسه اشاره کرد. در سال های گذشته، مواردی مانند آتش سوزی در مدارس نیز رخ داده که به دلایل محیطی و شرایطی خاص برمی گردد. برخی از این حوادث ناشی از بی احتیاطی دانش آموزان یا ضعف در مراقبت و نظارت اولیای مدرسه بوده است.

او افزود: از سوی دیگر، افزایش موارد خودکشی دانش آموزان نیز یکی از نگرانی های جدی سال های اخیر است؛ پدیده ای که در چارچوب آسیب های اجتماعی و روانی گسترده تر قابل بررسی است. متأسفانه، در سطح جامعه، خانواده ها و مدارس، ضعف در نظام های حمایتی وجود دارد. این نهادها اغلب فاقد حساسیت، درک و واکنش مناسب نسبت به نشانه های هشداردهنده هستند، و همین امر موجب می شود که بحران ها دیر تشخیص داده شده و وضعیت پیچیده تر شود.

این کارشناس آموزش گفت: سلامت در مدارس چهار بعد اساسی دارد: جسمی، روانی، ذهنی و اجتماعی. یکی از مهم ترین ماموریت های آموزش عمومی، از پیش دبستانی تا پایه دوازدهم، تأمین سلامت و تربیت دانش آموزان در همین چهار بعد است. در مدارس نیز برای هر بخش، متولیان مشخصی وجود دارند.

او افزود: به عنوان نمونه، مشاوران، روان شناسان و معاونان پرورشی مسئولیت رسیدگی به سلامت روانی، ذهنی و اجتماعی دانش آموزان را بر عهده دارند و در این زمینه، همه معلمان و مربیان نیز نقش و مسئولیت مستقیم دارند. در حوزه سلامت جسمی نیز مربیان تربیت بدنی و مربیان بهداشت عهده دار این وظیفه اند. افزون بر این، هر مدرسه باید یک رابط سلامت معرفی کند تا ارتباط میان بخش های مختلف حفظ شود.

او تاکید کرد: بر اساس دستورالعمل های رسمی آموزش و پرورش، تامین سلامت دانش آموزان در تمام ابعاد از ماموریت های اصلی مدارس محسوب می شود و همه ارکان مدرسه باید در تحقق آن مشارکت فعال داشته باشند.

داوری گفت: یکی از مهم ترین مأموریت های مدرسه این است که برای هر دانش آموز، پرونده تندرستی و تربیت بدنی تشکیل دهند. به این معنا که وقتی دانش آموز از همان دوران پیش دبستانی وارد نظام آموزشی می شود، در کنار پرونده آموزشی، روان شناسی و مشاوره ای، باید پرونده ای ویژه سلامت جسمی و تربیت بدنی نیز داشته باشد؛ این پرونده در واقع ضلع سوم سلامت دانش آموز را تشکیل می دهد.

او افزود: اگر چنین پرونده ای وجود داشته باشد و هر سال همراه دانش آموز به پایه یا مدرسه جدید منتقل شود، معلم می تواند بداند که او چه ویژگی های جسمی دارد. برای مثال، اگر دانش آموز دچار مشکلات قلبی یا تنفسی باشد، باید نوع و میزان فعالیت بدنی، رشته ورزشی و کیفیت تمریناتش متناسب با شرایط او تنظیم شود. این امر نیازمند اطلاعات دقیق و به روز پزشکی است.

این مشاور آموزش گفت: اما در عمل، اغلب مدارس فاقد پرونده تندرستی و حتی پرونده روان شناسی و مشاوره ای منسجم هستند. معمولاً تنها در بدو ورود دانش آموز یک چکاپ اولیه انجام می شود، مگر در مواردی که مدارس به ابتکار خود برنامه هایی در این زمینه اجرا کنند.

او افزود: تشکیل پرونده تندرستی در ساختار آموزش و پرورش، معاونت تربیت بدنی و سلامت از سطح وزارتخانه تا مدارس وجود دارد، اما وظایف مشخص نیست، پشتیبانی ها محدود است و نظارت ها ناقص. اگرچه این موضوع در دستور کار رسمی آموزش و پرورش قرار دارد، اما متأسفانه در حد بخشنامه هایی باقی مانده که در میان کاغذها خاک می خورند.

داوری گفت: متاسفانه، قوانین مرتبط با سلامت دانش آموزان که در دستور کار آموزش و پرورش قرار دارد، در عمل به ندرت اجرا می شود؛ زیرا از یک سو نیروی انسانی کافی و متخصص در این حوزه وجود ندارد و از سوی دیگر، این موضوع در اولویت مدیران آموزش و پرورش نیست. در بخش های مربوط به حمایت، پشتیبانی و نظارت نیز کمتر به ابعاد مختلف سلامت دانش آموزان پرداخته می شود.

او افزود: نظام آموزشی ما بیش از حد آموزش محور شده است؛ به گونه ای که از مدارس فقط کارنامه آموزشی مطالبه می شود، نه کارنامه سلامت. در سال های اخیر، اقداماتی مانند راه اندازی سامانه های مراقبت آموزشی و سلامت دانش آموزان و ارائه خدمات حضوری و غیرحضوری در مراکز مشاوره خانواده و دانش آموزان آموزش و پرورش صورت گرفته، اما این اقدامات همچنان بسیار محدود و ناکافی است. افزون بر این، از نظر فرهنگی نیز خانواده ها هنوز آشنایی و اعتماد لازم برای مراجعه به این مراکز را ندارند و همین مسئله، اثربخشی این طرح ها را کاهش داده است.

داوری گفت: اینکه مدیرکل امور تربیتی آموزش و پرورش اعلام کرده است 86 درصد از مربیان، آموزش کنترل خشم دیده اند، بیشتر شبیه یک ادعای شعاری است تا واقعیت میدانی. در عمل، بسیاری از مربیان چنین آموزشی را ندیده اند و تنها تعداد معدودی از آن ها در دوره های محدود تربیت معلم یا دانشگاه شهید رجایی چند واحد عمومی در زمینه روان شناسی گذرانده اند؛ واحدهایی که اغلب بسیار سطحی و کوتاه مدت بوده و معمولا پس از پایان دوره نیز اثر و ماندگاری چندانی ندارند و از یاد می روند.

این کارشناس آموزش گفت: مرگ، شدیدترین و خشن ترین رخدادی است که می تواند برای یک دانش آموز اتفاق بیفتد؛ چه در زنگ ورزش و چه در شرایط دیگر، حتی زمانی که خود تصمیم به پایان دادن به زندگی اش می گیرد. چنین حوادثی در واقع نوک کوه یخ شرایط نامطلوب جامعه و به تبع آن، مدارس هستند.

او افزود: مرگ یک کودک یا نوجوان یعنی از بین رفتن بخشی از آینده نیروی انسانی کشور است. این مرگ، نشانه ای از ناتوانی جامعه در حفاظت از سرمایه های انسانی خود است. مانند باغبانی که نهالی را کاشته و درست در آستانه ثمر دادن، می بیند که خشک شده و از بین رفته است. اگر توان و اراده محافظت از این نهال ها را نداشته باشیم، باید بپذیریم که شاید همین دانش آموزی که دیروز در حیاط مدرسه جان باخت، می توانست در آینده یکی از افراد تأثیرگذار کشور یا حتی جهان باشد؛ دانشمندی، هنرمندی، یا انسانی که می توانست منشأ نیکی و تحول شود. ما هرگز نخواهیم دانست چه آینده ای می توانست در انتظار او باشد.

او افزود: مرگ یک کودک یا نوجوان یعنی محروم کردن تمام بشریت از فهمی که شاید نجات بخش آن می بود؛ شاید اندیشه ای که می توانست به خشونت ها پایان دهد، یا اختراعی که می توانست جان میلیون ها نفر را نجات دهد. این اتفاق نه تنها از منظر انسانی و سرمایه ای تأسف بار است، بلکه از نظر روانی نیز آسیب زاست. خانواده ها احساس ناامنی می کنند و از نظر اجتماعی، روابط میان دانش آموزان دچار اختلال می شود. ترس از تکرار چنین حوادثی ممکن است خانواده ها را وادار کند که فرزندانشان را از تجربه های ارزشمند و هیجان انگیز مانند اردو، ورزش یا فعالیت های گروهی محروم کنند؛ در حالی که برای پرهیز از یک درصد خطر، آنان را از نود و نه درصد فرصت های رشد و زندگی سالم بازمی دارند.