مطابق با روایت صارمی، نهادهای قضایی و نظامی در جریان بازجویی ها و پیش از برگزاری دادگاه نظامی، به متهمان پرونده از جمله طیب حاج رضایی، پیشنهاد صریحی ارائه کردند...

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ طیب حاج رضایی از برجسته ترین چهره های شاخص مردمی در تهران دهه های 1330 و 1340 به شمار می آید. جایگاه او در حافظه تاریخی جامعه شهر تهران صرفا محدود به یک فرد شناخته شده در میان گروه های محلی و میدان دارهای آن دوران نیست، بلکه در پیوند مستقیم با تحولات سیاسی، اجتماعی و مذهبی دهه 1340 قرار دارد. حضور او در رخدادهای منتهی به قیام 15 خرداد 1342 و سرنوشت قضایی اش پس از آن، طیب حاج رضایی را از یک چهره محلی به یکی از نمادهای برخورد حکومت پهلوی با نیروهای مردمی و مذهبی تبدیل کرد.

براساس اسناد موجود ازجمله اظهارات سرهنگ جواد صارمی، وکیل مدافع در پرونده وقایع 15 خرداد، محاکمه طیب حاج رضایی و هم پرونده ای های او را می توان نمونه ای از دادرسی های سیاسی در چارچوب نظام قضایی ـ نظامی رژیم پهلوی دانست. ساختار این محاکمه از منظر شکلی و محتوایی با معیارهای دادرسی عادلانه منطبق نبود؛ از دخالت مستقیم نهادهای امنیتی در روند بازجویی و صدور کیفرخواست، و جهت گیری آشکار دادستانی در راستای اثبات اتهامات سیاسی و نه بررسی واقعیات پرونده.

مطابق با روایت صارمی، نهادهای قضایی و نظامی در جریان بازجویی ها و پیش از برگزاری دادگاه نظامی، به متهمان پرونده از جمله طیب حاج رضایی، پیشنهاد صریحی ارائه کردند: در صورتی که در جلسات دادگاه اعلام کنند که علما، و به ویژه امام خمینی(ره) آنان را به شرکت در اعتراضات مردمی و اقدام علیه حکومت تحریک کرده اند، از اعدام نجات پیدا کرده و رهایی خواهند یافت.

این پیشنهاد آشکارا نشان می دهد که هدف اصلی محاکمه نه کشف حقیقت، بلکه انتساب مسئولیت اعتراضات مردمی به رهبران مذهبی بود تا از این طریق، رژیم بتواند مشروعیت سیاسی و اجتماعی سرکوب را برای افکار عمومی توجیه کند.

با وجود فشارهای گسترده و تهدیدهای مکرر، براساس همین اسناد، طیب حاج رضایی از پذیرش این پیشنهاد خودداری کرد. او در هیچ یک از مراحل محاکمه حاضر نشد اظهاراتی بر خلاف واقعیت بیان کند یا نقش علما را در تحریک و سازمان دهی اعتراضات تأیید نماید.

متن سند

موضوع: اظهارات مردم درباره طیب معدوم

تاریخ گزارش: 1342/8/26

سرهنگ بازنشسته جواد صارمی ساکن چالهرز شمیرانات و رییس انجمن آن محل که وکیل مدافع محرکین وقایع 15 خرداد 1342 در دادگاه نظامی بوده در یک جلسه خصوصی اظهار داشته طیب واقعا مرد بود. هیچ یک از رجال ما شهامت و مردانگی او را ندارند. این مرد تا پای جانش ایستاد و نخواست غیر از واقع سخن بگوید.

از سرهنگ صارمی سؤال می شود مگر چه امر غیرواقعی را از او توقع داشتند که نگفته است به علاوه او گذشته از تحریکاتی که در وقایع 15 خرداد اعمال نموده مکافات اعمال گذشته خود را هم می بایستی ببیند.

نامبرده در جواب اظهار داشته شما اگر اسراری را می دانستید حتما برایش غصه می خوردید و اضافه نموده به طیب و دوستانش فشار آورده بودند که در محکمه بگویند علما و مخصوصا خمینی ما را وادار به چنین اعمالی نموده اند تا در جلسات علنی به استناد این اظهارات از تقصیرات شما کاسته و به مجازات خیلی خفیفی محکوم شوید و الا مرگ در انتظار شماست.

ولی این مرد و سایرین که واقعا جوانمرد بودند نخواستند زیر بار حرف غیرواقع بروند و سپس مطالب پراکنده دیگری نیز از جریان دادگاه محرکین 15 خرداد در همین زمینه بیان نموده است. یکی دیگر از وکلای مدافعین اظهار می کرد مجازات معموله و بر علیه دو نفر معدومین را فقط می بایستی اسمش را سیاست گذارد نه قضاوت بنا بر این طیب و حاجی رضایی شخصا خیلی کوچکتر از آن بوده اند که قربانی سیاست شوند.