فرارو- کار مدیریت بحران آب تهران به نشست اضطراری کشیده شد؛ ذخایر پنج سد اصلی پایتخت در پایین ترین سطح خود طی دو دهه اخیر قرار گرفته و سد امیرکبیر تنها برای دو هفته ذخیره آبی کافی دارد.

به گزارش فرارو، وضعیت غیرعادی ذخایر آب تهران باعث شد تا روز 11 آبان نشستی در وزارت نیرو برگزار شود. در روزهای اخیر نیز لحن مسئولان وزارت نیرو بیش از پیش هشداردهنده شده و وزیر نیرو از احتمال قطع آب مشترکان پرمصرف خبر داده و گفت: پاییز خشک در حال سپری شدن است و ما خود را برای شرایط دشوار آماده می کنیم. در این شرایط، کارشناسان ابعاد مختلف بحران آب تهران را بررسی کرده اند، اما تاثیر آن بر معیشت مردم و اقتصاد ایران تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

ناصر ذاکری، کارشناس اقتصاد و مدیر پیشین بازرگانی منطقه آزاد قشم و کارشناس ارشد برنامه ریزی و توسعه در گفت و گو با فرارو به واکاوی این مساله پرداخت و گفت: متأسفانه انبوهی از مسائل حاشیه ای و کم اهمیت به صدر اولویت ها راه یافته اند، اما بحرانی چون آب، که باید در سه سطر نخست دغدغه های ملی باشد، همچنان در حاشیه مانده است.

ناصر ذاکری به فرارو گفت: بحث کم آبی ماجرایی طولانی است و به تازگی رخ نداده است. مدیریت منابع آبی کشور طی چند دهه گذشته چندان موفق نبوده و رفتار مناسبی با آن صورت نگرفته است. در حوزه کشاورزی نیز بسیار دیر به این نتیجه رسیدیم که الگوی کشت را تغییر دهیم، برخی محصولات را محدود کنیم و روش ها را از شیوه سنتی فاصله دهیم، و در این زمینه کار مؤثری انجام نشد. در دولت نهم حتی تبلیغ شد که هر قدر می خواهید چاه غیرمجاز حفر و برداشت کنید. همه این اقدامات باعث تخریب و از بین رفتن امکانات آبی کشور شد.

او افزود: از سوی دیگر، نتوانستیم الگوی استفاده از آب را به درستی ترویج کنیم و پروژه های عجیب و پرهزینه ای برای انتقال منابع آبی بین استان ها آغاز شد که سرمایه گذاری های کلانی در آن انجام شده، اما جز تخریب محیط زیست، نتیجه مطلوبی نداشته است.

این کارشناس اقتصاد گفت: علاوه بر شیوه نادرست مدیریت گذشته، وضعیت فعلی نیز بحرانی است. با توجه به سهم بالای کشاورزی در اقتصاد کشور، اشتغال زایی و تولید مواد غذایی، به ویژه در شرایط محدودیت های تجاری با دیگر کشورها، آب نقش حیاتی دارد. در سال های گذشته تلاشی برای تغییر الگوی کشت و تولید محصولات با مصرف کم آب انجام نشد و همچنان از روش های سنتی استفاده کردیم؛ طبیعی است که این موضوع لطمه بزرگی به اقتصاد کشور وارد می کند، محصولات کشاورزی آسیب می بینند و فرصت های شغلی محدود شده و بیکاری پنهان در این حوزه افزایش می یابد.

او افزود: امروز بحران آب به یک مسأله امنیتی در کشور تبدیل شده، زیرا دیر به فکر اقدامات پیشگیرانه افتادیم. اوایل دهه 50، که مطالعات آمایش سرزمین انجام گرفت، مشاورین این طرح مطالعاتی پیشنهاد کرده بودند که با توجه به محدودیت منابع آب در مناطق مرکزی، استقرار جمعیت و فعالیت های صنعتی کشور به سمت ساحل جنوب و نزدیکی دریا هدایت شود و با استفاده از فناوری شیرین سازی آب، سیستم مدیریت شود. متأسفانه قبل و بعد از انقلاب به این مسأله اعتنایی نشد و کاری که باید پنجاه سال پیش آغاز می شد تا فشار بر منابع آب زیرزمینی و طبیعت کاهش یابد، انجام نگرفت.

او تاکید کرد: اکنون در شرایطی خاص قرار داریم که نیازمند انتخاب های دشوار و دردناک هستیم. تنها راه پیش رو بازگشت از مسیر غلط گذشته، جبران خسارت ها و اصلاح سریع مدیریت منابع آبی است.

ذاکری گفت: بحران آب واقعاً وضعیتی است که فراتر از صحبت کردن درباره اثرات تخریبی کمبود آب معنا پیدا می کند. کمبود آب باعث تشدید فقر می شود، اما در کشور با فقری گسترده روبه رو هستیم و از این بدتر دیگر چه می خواهد بشود! واقعاً یک طنز تلخ است. بحث بحران آب نگران کننده است، چون می تواند زندگی عموم مردم را فلج کند و باید آن را به عنوان یک مسئله امنیتی در نظر گرفت. مسئولان با فعالیت ها، تصمیم گیری ها و اطلاع رسانی های درست می توانند حداقلی از آرامش را در کشور ایجاد کنند.

او افزود: بله، مشکلات و دشواری هایی داریم و محدودیت ها واقعی هستند، اما این به معنای آن نیست که روزهای آینده قحطی عجیب یا اتفاقات غیرقابل پیش بینی در راه است. مسئولان مربوطه با امکانات موجود باید تصمیماتی عاقلانه بگیرند و اقدامات لازم را انجام دهند. دامن زدن به این بحران بدون اطلاعات کافی، مناسب نیست. مسئله وجود دارد، گرفتاری هایی هست و نتایج دردناکی می تواند به بار بیاورد، اما اگر مسئولان زودتر دست به کار شوند، می توان از شدت بحران کاست و از مسیر اشتباه بازگشت.

این کارشناس ارشد برنامه ریزی و توسعه گفت: متأسفانه در سال های گذشته کشور تلاش کرده است تا هرطور شده مصرف خانگی و شهری آب را تأمین کند. در برخی مناطق مرکزی، با صرف هزینه های سنگین، آب را با این عنوان منتقل کردیم که برای شرب شهری استفاده شود، اما در عمل، حتی فعالیت های صنعتی هم با همان آب انجام شد. این نشان می دهد نگاه ما به مدیریت منابع آبی درست نبوده است.

او افزود: در چنین شرایطی، بخش کشاورزی بیش از همه تحت فشار قرار می گیرد. وقتی منابع آبی محدود می شوند و اولویت دولت تأمین آب شرب برای شهرهاست، کشاورزی آسیب می بیند و امید کشاورزان به فصل بعدی و برداشت محصول خوب از بین می رود. بسیاری از سرمایه گذاری هایی که می توانست در بخش کشاورزی شکل بگیرد نیز تحت تأثیر قرار می گیرد، چون وقتی آینده مبهم است، کسی حاضر به ریسک نیست.

او تاکید کرد: در ادامه این روند، طبیعی است که شاهد افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها باشیم؛ چرا که مناطق کشاورزی با بحران بیکاری، فشار اقتصادی و ناامیدی روبه رو می شوند. در واقع، بحران آب فقط یک مسئله زیست محیطی نیست، بلکه زنجیره ای از پیامدهای اقتصادی و اجتماعی را هم به دنبال دارد.

او ادامه داد: مسئله مهاجرت از روستا به شهر، موضوعی قدیمی و ریشه دار است و امروز نیز همچنان ادامه دارد. بسیاری از مشاغل غیرمولد و اشتغال های کاذبی که در شهرها دیده می شود، حاصل همین مهاجرت های بی رویه است. در آینده نیز این روند ادامه خواهد یافت؛ اتفاق تازه ای نیست، اما نکته نگران کننده این است که سرعت آن بیشتر می شود و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن عمیق تر خواهد شد.

ذاکری گفت: اگر به گذشته برگردیم، می بینیم که بی عملی ما در حوزه آب، به جای تدبیر و آینده نگری، تنها هزینه ها را افزایش داده است. ادامه این روند، مشکلات را عمیق تر می کند و دولت را وارد مسیری بی بازگشت می سازد؛ مسیری که در آن جبران گذشته تقریباً ناممکن خواهد بود. برخی کارشناسان حتی بر این باورند که وضعیت منابع آبی کشور وارد مرحله ای غیرقابل بازگشت شده است. با این حال، هرچه زودتر بپذیریم که در مسیر خطا حرکت کرده ایم، هنوز می توان بخشی از این اشتباه را جبران کرد. مشکل اساسی در نظام تصمیم گیری ما، نبود اولویت گذاری عقلانی است. در حالی که بحران آب مهم ترین تهدید کشور به شمار می آید، جایگاه آن در فهرست دغدغه های سیاست گذاران، نه در سطر اول که شاید در صفحه دوم دیده می شود.

او افزود: متأسفانه انبوهی از مسائل حاشیه ای و کم اهمیت به صدر اولویت ها راه یافته اند، اما بحرانی چون آب، که باید در سه سطر نخست دغدغه های ملی باشد، همچنان در حاشیه مانده است. علی رغم هشدارهای مکرر کارشناسان، گزارش های رسانه ای و حتی داده های رسمی، بحران آب هنوز جایگاه واقعی خود را در نظام تصمیم گیری کشور پیدا نکرده است که این مساله هزینه ها را در آینده نه چندان دور بیشتر می کند.