زندگی با خشونت های عیان، سهم آدم هایی است که با افراد معتاد به الکل زندگی می کنند. نوسانات هیجانی که با اعتیاد به هیچ ماده دیگری قابل مقایسه نیست و مسیر ترک آن هم دشوارتر از دیگر انواع اعتیاد است.

به گزارش شرق، هر شیشه از این نوشیدنی برای ساده ترین، مضرترین و ارزان ترین شان بین چهارصد هزار تا یک میلیون تومان قیمت دارد؛ شیشه های یک لیتری که با نازل ترین کیفیت در بازار پنهان شهر خرید و فروش می شود و به صورت حدودی مصرف یک هفته فردی با اعتیاد متوسط را هم تأمین می کند.

طبق بررسی های کارشناسان این حوزه، افراد درگیر اعتیاد به الکل، عمدتا با همین نوشیدنی که در اصطلاح عامیانه آن را عرق می نامند، اعتیاد را شروع می کنند؛ ماده ای با درصد بالای الکل که از همان ابتدا تخریب بدنی و روانی شدیدی به همراه دارد و به راحتی در دسترس کودکان و نوجوانان است.

اعتیاد اشکال مختلفی دارد. هرکدام به شکلی بدن و روان فرد را تخریب می کند تا رو به نابودی برود. اما بر اساس داده های سازمان بهداشت جهانی اعتیاد به الکل تخریب بیشتری دارد و این تخریب در ایران به دلیل وجود الکل های بی کیفیت و درصد بالا اوج بیشتری دارد؛ به شکلی که سالانه شاهد مسمومیت و مرگ بسیاری بر اثر مصرف همین نوشیدنی ها هستیم.

طبق گزارش هایی که مسئولان قضایی و اورژانس های هفت استان کشور طی یک ماهه اخیر ارائه کرده اند، از اول خرداد تا 12 تیر، بیش از 309 نفر از شهروندان بر اثر نوشیدن مشروبات الکلی حاوی متانول مسموم شده و بیش از 31 نفر از مسموم شده ها فوت کرده اند. همچنین در تازه ترین اظهارات وزارت بهداشت، اعلام شده که اعتیاد به الکل بیشتر از تریاک شده است.

در حالی که کارشناسان حوزه اعتیاد توضیح می دهند، این داده ها جدید نیست و از سال ها قبل مصرف کنندگان الکل بیشتر از مخدرها بودند ولی به دلیل نداشتن مرکز درمان اعتیاد الکل و نبود پایش دقیق، آماری در دسترس نبوده است.

خودش هم رنج می برد، اما آنچه من تحمل می کنم خیلی دشوارتر است ؛ این حرف های فاطمه ، زن جوانی است که همسرش به مصرف الکل اعتیاد دارد. او زندگی اش را به طنابی پوسیده تشبیه می کند که هر روز ترس پاره شدنش را دارد: همسرم را دوست دارم که در این زندگی ماندم. شاید هم یک دیوانگی کامل باشد. از همان دوران دوستی می دیدم که توازنی در احساسات و کنترل هیجاناتش ندارد. یک روز با خشونت رفتار می کرد و روز دیگر برایم دسته گلی بزرگ می خرید و به دیدنم می آمد. چون رفتارهایش غیرقابل پیش بینی بود، همیشه در ارتباط با او ترس داشتم. به هر ترتیب ازدواج کردیم. با این حال همه چیز بد و بدتر شد. مادرم یک بار به من گفت فاطمه چرا همیشه چشمان محمدعلی قرمز است؟ .

سؤالش را جدی نگرفتم و بعدا متوجه شدم به دلیل مصرف همیشگی الکل این طور است. صورتش همیشه قرمز بود، گرگرفته و عصبی، اما من نمی فهمیدم. در 23سالگی عقد کردیم و شروع بحران های من همان زمان بود.

یک روز بدون هیچ دلیلی عصبانی شد و در همان روزهایی که در حال چیدن خانه مان بودیم، با گلدان به من حمله کرد، جاخالی دادم و تلویزیونی که تازه از جعبه درآورده بودیم، شکست. چند روز بعد با محبت خیلی زیاد من را بیرون برد تا آن روز را جبران کند.

شب موقع برگشت دوباره دعوا کرد و دوباره این چرخه تکرار شد . فاطمه فقط چند روایت کوتاه از هفت سال زندگی با همسرش را تعریف می کند: ماجراهای این چنین ما زیاد است. تا الان جرئت نداشته ام به او پیشنهاد بدهم الکل را ترک کند. فقط یک بار آن هم بعد از یک دعوای اساسی گفتم این کوفتی را کنار بگذار که همه چیز بدتر شد. گاهی احساس می کنم غم عالم بر دوش من است و من چاره ای جز ادامه دادن ندارم .

امیرحسین اما روایت دیگری دارد؛ جوان 35ساله ای که سال ها شاهد از بین رفتن دوستش با اعتیاد به الکل بوده است. این جوان هم در بین صحبت هایش از نوسانات خلقی دوستش می گوید که همین موضوع ارتباط آن ها را برای همیشه تمام کرد: از دوستان دوران دبیرستان هم بودیم. پسر خوش قیافه ای بود و اعتیاد به الکل چهره اش را هم تحت تأثیر قرار داده بود. در اوج جوانی همیشه صورت برافروخته ای داشت و پیرتر از ما به نظر می رسید.

حتی چند بار خانواده اش تلاش کردند ترکش دهند اما این پروسه آن قدر برایش سخت بود که بعد از سه ماه دوباره شروع به مصرف کرده بود. عصبی و تندمزاجی اش باعث شده بود تا جدا از خانواده زندگی کند. من به عنوان دوست کنارش بودم تا اینکه متوجه شدم در کنار الکل، قرص شیمیایی و حشیش هم مصرف می کند .

امیرحسین از آخرین دیدارش با رفیق دوران نوجوانی خود می گوید: یک روز به قصد سرزدن به خانه اش رفتم، شرایط خیلی بدی پیدا کرده بود، وسط خانه پتویی انداخته بود و کنارش چند شیشه عرق سگی چیده بود، تنش زرد بود و به زور حرف می زد، از او خواستم این شکل زندگی را کنار بگذارد که دعوایمان شد و من را از خانه بیرون کرد. بعد از آن چند بار تلاش کردم او را ببینم ولی نخواست. چند ماه قبل از بعضی دوستانم شنیدم که اوضاعش بدتر هم شده و نمی دانم اصلا الان زنده است یا نه .

فضای عرفی و قانونی در ایران بر مصرف پنهانی الکل اثر دارد. محدودیت های قانونی و تابوهای فرهنگی باعث شده بسیاری از مصرف کنندگان در خلوت یا در میهمانی های کوچک آن را مصرف کنند. همین موضوع می تواند خطرناک ترین وجه ماجرا باشد؛ چون بخش زیادی از الکل مصرفی در کشور از نوع دست ساز یا تقلبی است و همین امر هر سال جان صدها نفر را می گیرد. با این حال عوارض اعتیاد به الکل و تریاک هم متفاوت است.

طبق اطلاعات کارشناسی شده، تریاک بیشتر سیستم عصبی مرکزی را هدف قرار می دهد و به مرور باعث کاهش سطح هوشیاری، وابستگی شدید جسمی و کندی عمومی بدن می شود. اما الکل تخریب گسترده تری دارد؛ کبد، معده، اعصاب و قلب به شکل هم زمان درگیر می شوند. بیماری هایی مانند سیروز کبدی، التهاب پانکراس و ضعف شدید سیستم ایمنی در میان مصرف کنندگان مزمن الکل بسیار رایج است.

از نظر روانی هم، دو مسیر کاملا متفاوت دیده می شود، تریاک معمولا موجب آرامش موقت و خواب آلودگی می شود، در حالی که الکل کنترل هیجان را مختل می کند. پرخاشگری، تصمیم های ناگهانی، رفتارهای هیجانی و بروز خشونت در میان مصرف کنندگان الکل به مراتب بیشتر است.

حتی مطالعات سازمان جهانی بهداشت نشان می دهد الکل بیش از موادمخدر سنتی، از جمله تریاک، عوارض اجتماعی دارد. مصرف کنندگان تریاک معمولا به انزوا و کاهش تعامل اجتماعی گرایش پیدا می کنند، اما در مصرف کنندگان الکل رفتارهای پرخطر، حوادث رانندگی، نزاع های خیابانی و ناپایداری خانوادگی بسیار شایع تر است.

اعتیاد به الکل در مناطق حاشیه ای و در معرض آسیب شهر شکل دیگری دارد. طبق گفته های کارشناسان این حوزه، در دسترس بودن الکل، آن هم از نوع بی کیفیت، کودکان و نوجوان ها را به سمت عوارض بیشتری می کشاند.

محیا واحدی، روان شناسی که سال ها در زمینه آسیب اجتماعی فعال بوده، از تجربه کار در مناطق محروم و آسیب دیده می گوید که شاهد مصرف و حتی اعتیاد به الکل در بین کودکان و نوجوان ها بوده: ما شاهد دسترسی کودکان از همان سن کم به الکل و مواد مخدر در همین محلات بودیم. این موضوع به ویژه میان پسران نوجوان و حتی نونهالان نیز وجود داشت که به تدریج زمینه ساز اعتیاد آنان در سنین بالاتر می شد .

به گفته این فعال اجتماعی، حتی زمانی که برنامه های ورزشی برای این کودکان در نظر گرفتند، باز هم شاهد مصرف الکل در میان شان بودند: مصرف مستمر الکل باعث بروز آشفتگی روانی کودکان، رفتارهای تکانشی، خشونت آمیز و ناتوانی در کنترل هیجانات آن ها می شد. تمام این موارد را از نزدیک تجربه می کردیم و می دیدیم که این رفتارها زمینه ساز اختلالات رفتاری دیگر و گرایش به رفتارهای مخرب نسبت به دیگران یا حتی خودشان می شود.

همچنین، مصرف الکل در بسیاری از موارد مقدمه ای برای گرایش به سایر مواد در بین این کودکان بود. در این سال ها شاهد بودیم که الگوی مصرف این کودکان متناسب با زمان و شرایط تغییر کرده است. برای مثال، کودکی که در ابتدا الکل مصرف می کرد، بعدها ممکن بود به مصرف حشیش و در نهایت مواد صنعتی مانند شیشه گرایش پیدا کند. دسترسی به این مواد کاملا آسان و در فضای محله و حتی در خانه ها موجود بود .

او در ادامه به کیفیت پایین مواد الکلی و تخریب بیشتر آن در این افراد اشاره می کند: به دلیل عمق آسیب های اجتماعی در این محلات، دسترسی به مشروبات الکلی با کیفیت و قیمت نازل تر زمینه ساز صدمات جسمی جبران ناپذیری می شد. سال ها ارتباط و حضور مستمر نیاز بود تا این کودکان با حضور در بسترهای مناسب مثل ورزش و هنر، اعتمادشان جلب و زمینه ساز کسب هویت مناسب در سایه داشتن انتخابی سازنده که حاصل آن شکوفاشدن استعدادهایشان است، شود.

اما در سایه فقر و اعتیاد ناممکن بود و هنگامی که یک نهاد مردمی این امکان و الگو را مهیا می کرد، امکان شکست چرخه آسیب فراهم می شد. البته دسترسی به الکل و مواد همچنان آسان بوده و هست، اما زمانی که از نزدیک می دیدیم حضور یک گزینه مثبت مانند ورزش چه نقش پیشگیرانه و بازدارنده ای دارد، اهمیت آن برای ما دوچندان می شد .

دسترسی آسان کودکان به الکل یکی از عوامل اعتیاد به این ماده است و واحدی درباره آن می گوید: متأسفانه در بسیاری از این محله ها، دسترسی به الکل برای کودکان بسیار راحت است. آن ها از سنین پایین با این پدیده مواجه می شوند و الگوهایی که در اطراف شان وجود دارد، آن ها را به این مسیر سوق می دهد. درواقع، مصرف الکل برایشان به نشانه ای از قدرت و هویت تبدیل می شود؛ گویی با این کار احساس توانمندی بیشتری می کنند یا می توانند از خود دفاع کنند.

همچنین باید اشاره کنم که این مسئله بیشتر در میان کودکانی دیده می شود که از مسیر رشد طبیعی خود خارج شده اند؛ کودکانی که به موقع وارد فضای آموزشی و مدرسه نشده اند یا از فعالیت های سازنده مانند ورزش و هنر دور مانده اند. این پدیده، میان کودکانی که سال ها در خیابان کار کرده اند و ساعت های طولانی در فضای نامناسب و ناامن مشغول به کار هستند نیز عیان است که بالطبع موجب گرایش بیشتر آن ها به این آسیب ها می شود .

این روان شناس در نهایت به اهمیت فهم آسیب های اجتماعی پیش روی کودکان و عمق آن ها که هر روز بر آن افزوده می شود، از سوی جامعه اشاره کرده و می گوید تا زمانی که کودکان از مسیر طبیعی حقوق و رشد خود در سایه شرایط نابسامان اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دور شوند، کاهش سن مصرف به انواع مواد و مشروبات الکلی امری بدیهی و روزافزون خواهد بود.

چند روز قبل سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت اعلام کرده بود مصرف الکل به جای تریاک در حال افزایش است. بااین حال، سعید صفاتیان، کارشناس حوزه اعتیاد که چند سالی است در این حوزه فعالیت می کند، تأکید دارد این داده ها جدید نیست و توضیح می دهد: به نظر من، عدد و آماری که وزارت بهداشت اعلام کرده است، چیز جدیدی نیست. از گذشته نیز تعداد مصرف کنندگان الکل از مواد مخدر بیشتر بوده، اما چون گزارش گیری در این زمینه دشوارتر است، این موضوع کمتر به صورت رسمی مطرح می شد.

از طرف دیگر، تا چند سال پیش مراکز درمانی ویژه مصرف کنندگان الکل وجود نداشت و بیمارستان ها نیز برای درمان این افراد اقدام نمی کردند؛ به همین دلیل آمار آن ها همیشه پنهان باقی می ماند. در دو تا سه سال اخیر، با راه اندازی مراکز درمان اعتیاد به الکل در کشور و افزایش مراجعه این افراد، آمارها شفاف تر شده است. بنابراین شاید تصور شود که میزان اعتیاد به الکل افزایش یافته، اما واقعیت این است که از ابتدا هم مصرف الکل در کشور بیشتر از مواد دیگر بوده است .

این کارشناس توضیح می دهد که مشکل اصلی ما در ایران، این است که شروع مصرف الکل با مشروباتی با درصد الکل بالا صورت می گیرد. در بسیاری از کشورهای دیگر، طبق گزارش های سازمان جهانی بهداشت، آغاز مصرف معمولا با نوشیدنی های کم درصد مانند آبجو با پنج درصد الکل یا شراب با حدود 11 درصد است؛ اما در ایران، متأسفانه مصرف از همان ابتدا با مشروبات سنگین آغاز می شود، مانند آنچه در اصطلاح عامیانه به آن عرق سگی می گویند. این موضوع باعث می شود عوارض جسمی و روانی در افراد بسیار زودتر و شدیدتر بروز کند.

بااین حال، صفاتیان درباره فعالیت مراکز درمانی ترک الکل می گوید: حدود چهار تا پنج سال است که این مراکز در کشور ایجاد شده اند. پیش از آن، یعنی تا حدود 10 سال پیش، در ایران مرکز درمانی خاصی برای مصرف کنندگان الکل وجود نداشت. در حال حاضر، این مراکز در مناطق مختلف کشور فعال هستند و محدود به یک یا دو شهر خاص نیستند.

بااین حال، سازمان جهانی بهداشت حدود سه تا چهار سال پیش گزارشی منتشر کرد که به بررسی عوارض اجتماعی انواع مواد پرداخت؛ ازجمله مواد مخدر، روان گردان ها و الکل. در آن گزارش، مشخص شد عوارض اجتماعی مصرف الکل بسیار بیشتر از مواد مخدر ازجمله هرویین یا روان گردان هاست. به تبع آن، عوارض جسمی الکل نیز شدیدتر است. افرادی که به مصرف الکل با درصد بالا اعتیاد پیدا می کنند، تخریب جسمی بیشتری نسبت به مصرف کنندگان تریاک یا مواد روان گردان دارند. این افراد از نظر روانی نیز آسیب های جدی تری را تجربه می کنند.

درمان اعتیاد به الکل هم به مراتب دشوارتر است؛ روند روان درمانی معمولا شش ماه تا یک سال طول می کشد و درمان دارویی آن نیز پیچیده تر است. از نظر عصبی، این افراد دچار مشکلاتی مانند تشنج، اضطراب و افسردگی می شوند که کنترل آن ها دشوارتر از سایر موارد اعتیاد است. بنابراین در مجموع می توان گفت عوارض جسمی، روانی و اجتماعی اعتیاد به الکل از سایر مواد بیشتر است .

طبق داده های برخی پژوهش ها، اعتیاد به الکل در مردان بیشتر به چشم می خورد؛ موضوعی که صفاتیان هم به آن تأکید می کند: اعتیاد به الکل در ایران عمدتا در میان مردان شایع تر است؛ اما متأسفانه درباره پراکندگی جغرافیایی و استان هایی که بیشتر درگیر این نوع اعتیاد هستند، آمار دقیقی وجود ندارد.

در مورد مواد مخدر، چون ستاد مبارزه با مواد مخدر زیر نظر ریاست جمهوری فعالیت دارد، داده ها دقیق تر و گسترده تر جمع آوری می شوند، ولی درباره الکل، موضوع تنها در حوزه وزارت بهداشت است و گزارش ها محدود به داخل این وزارتخانه باقی می مانند. در نتیجه، پایش میدانی مشخصی درباره مصرف الکل در مناطق مختلف کشور وجود ندارد .