نوشیدنی و آبنبات است، اما دود می کند. این روزها نوشیدنی دودزا در مدارس و در بین کودکان و نوجوانان طرفداران زیادی پیدا کرده است. قیمت آن حتی از برخی نوشیدنی های وطنی هم ارزان تر است. مهم ترین جاذبه هم نه طعم و مزه که همان خارج شدن دود از دهان کودکان است.

به گزارش ایران، تا اینجا شاید پرطرفدار شدن یک نوشیدنی در بین کودکان و نوجوانان چندان غیر عادی به نظر نرسد، اما طبق پیمایش ملی استپس که در سال های 1395 و 1400 انجام شده، در گروه سنی 13 تا 15 سال، حدود 12 درصد از پسران و 7 درصد از دختران دخانیات مصرف می کنند.

به گفته مسئولان سازمان غذا و دارو، نوشیدنی ها و آب میوه های دودزا پس از مصرف، بخار تولید می کنند و شباهت ظاهری به سیگار الکترونیک دارند، اما فاقد هرگونه ماده دخانی یا نیکوتین هستند. به همین دلیل مصرف آن ها می تواند سلامت کودکان و نوجوانان را به خطر بیندازد.

موضوع نگران کننده، افزایش مصرف قلیان و سیگار الکترونیک در نوجوانان و بانوان و کاهش سن شروع مصرف به زیر 15 سال است، انگار این نوشیدنی وارداتی که در فضای مجازی از آن با عنوان قلیان جیبی هم نام برده می شود، بیشتر به دنبال عادی سازی مصرف دخانیات در بین کودکان و نوجوانان است.

احمد اسماعیل زاده مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با بیان مطالب فوق می گوید: متأسفانه مصرف نوشیدنی های انرژی زا و شیرین شده در بین دانش آموزان رواج زیادی پیدا کرده است و همین باعث به وجود آمدن مشکلاتی شده که مهم ترین آن افزایش وزن و تجمع چربی در بدن کودکان است.

او با بیان اینکه این نوشیدنی ها با عناوین مختلف در بازار هستند از وجود نوع دودزای آن اعلام بی خبری می کند و می گوید: حتماً از طریق سازمان غذا و دارو پیگیری می کنم تا ترکیبات این نوشیدنی مورد بررسی قرار بگیرد. اما ما برای بوفه های مدارس و پایگاه های تغذیه سالم هر سال یک لیست غذایی مجاز و غیرمجاز اعلام و در این لیست آبمیوه های صنعتی را جزو غذاهای غیرمجاز ذکر می کنیم.

هر چند وقت یک بار دستورالعملی توسط دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت تنظیم و به تمام دانشگاه های علوم پزشکی ابلاغ می شود. این دستورالعمل از طریق آموزش و پرورش به ادارات کل آموزش و پرورش مدارس ابلاغ می شود، اما موضوع مهم اجرای این دستورالعمل است. در اجرا نظارت ها مطلق و دقیق نیست. بحث های مالی مربوط به مدارس و اجاره دادن مکان بوفه ها وجود دارد و مسائلی از این دست باعث می شود در اجرا ضعف هایی را شاهد باشیم.

او می گوید: حدود 75 درصد بوفه های مدارس دستورالعمل ها را رعایت نمی کنند و متأسفانه مواردی از قبیل فروش موادغذایی غیرمجاز در آن ها مشاهده می شود.

اسماعیل زاده با بیان اینکه ما با آبمیوه های طبیعی و نوشیدنی هایی که قند افزوده ندارند و در بازار کشور موجود است، مشکل چندانی نداریم، می گوید: مشکلی با این آبمیوه ها نداریم چون قند ساده ندارند و ویتامین سی و املاح کافی هم وجود دارد و آب میوه است. اما هر نوشیدنی که ویتامین سی به آن اضافه شود و صرفاً آن را غنی از ویتامین سی کنند، یا نوشیدنی هایی که انرژی زا هستند و کافیین و یا مواد دیگری اضافه می کنند، طبیعتاً مصرف روزانه این اقلام در طولانی مدت می تواند خطراتی را برای سلامت افراد ایجاد کند.

اسماعیل زاده با بیان اینکه نیاز بدن افراد به ویتامین سی حدود 60 میلی گرم است به مردم توصیه می کند: که اگر دو واحد میوه در روز مصرف کنید، تا حدود زیادی ویتامین سی کافی را دریافت می کنید و نیاز به مصرف مکمل ویتامین سی یا نوشیدنی های حاوی ویتامین سی نخواهید داشت. چون محدوده سلامت مصرف ویتامین سی مقداری است که از راه غذا دریافت می شود، اما از یک محدوده بیشتر اگر ویتامین سی وارد بدن شود هم سنگ کلیه ایجاد می کند، هم خودش باعث تولید رادیکال های آزاد و آسیب به بافت های بدن می شود.

بنابراین افراد فکر نکنند که اگر مثلاً سرخود مکمل ویتامین سی یا غذاها و نوشیدنی هایی را مصرف کنند که غنی شده با این ویتامین هست، سیستم ایمنی بدنشان تقویت می شود. این نگرش ها اشتباه است، اگر این مواد در مقادیر زیاد وارد بدن شوند خطر بروز سنگ های اکسالات کلسیمی افزایش می دهند.

به گفته مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، مصرف بیش از حد ویتامین سی در بدن چون تولید رادیکال های آزاد می کند، خطر ابتلا به برخی از سرطان ها را در افراد افزایش می دهد.

برای کاهش مصرف دخانیات در میان نوجوانان و جوانان، جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات به عنوان یک سازمان مردم نهاد با همکاری وزارت آموزش و پرورش، اقدام به طراحی و اجرای طرح عملیاتی پاد (پیشگیری از استعمال دخانیات) کرده است. این طرح هم اکنون در 40 منطقه آسیب پذیر کشور در حال اجراست.

حمیدرضا شاهسون، دبیر اجرایی طرح پاد (پیشگیری از استعمال دخانیات) با بیان اینکه آمار قطعی از مصرف دخانیات نداریم می گوید: سن مصرف دخانیات در مواردی به ابتدایی رسیده.

او با بیان اینکه قبح زدایی از مصرف دخانیات در بین خانواده ها یکی از مهم ترین عوامل گرایش کودکان به مصرف دخانیات است، می گوید: مصرف قلیان در بین خانواده ها به عنوان تفریح دیده می شود و چون خانواده، گروهی مبادرت به مصرف می کنند قبح مصرف قلیان از بین می رود و این باعث شده سن مصرف دخانیات کاهش پیدا کند.

شاهسون رشد 133 درصدی افزایش مصرف دخانیات در بین زنان و دختران در 5 سال گذشته را یکی دیگر از معضلات مصرف دخانیات در کشور عنوان می کند: در 5 سال گذشته مصرف دختران نوجوان از 15 تا 18 سال رشد داشته و 133 درصد افزایش مصرف را در این گروه داشته ایم که بشدت نگران کننده است.

دبیر اجرایی طرح پاد با بیان اینکه حتی در مورد مصرف سیگار الکترونیک هم به این دلیل اینکه بسیاری فکر می کنند مضر نیست با چالش های زیادی روبه رو هستیم، به اقدامات طرح پاد اشاره می کند: طرح پاد در مناطق هدف با تمرکز روی پایه سوم و ششم بر آگاهی بخشی به اولیا و دانش آموزان تأکید می کند.

به گفته شاهسون فرآیند اجرایی این طرح از مدرسه آغاز شده و سپس به محله و شهر گسترش پیدا می کند. در چهارچوب این برنامه، محتوای آموزشی متناسب برای دانش آموزان و اولیا طراحی شده و در اختیار آن ها قرار می گیرد و دانش آموزان پس از گذراندن مراحل آموزشی، به عنوان سفیران پیشگیری از دخانیات (پاد یاران) معرفی می شوند.

او با بیان اینکه همکاری بین بخشی یکی از ارکان موفقیت این طرح به شمار می آید و دستگاه هایی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری ها و وزارت ورزش و جوانان با ارائه برنامه های جایگزین فرهنگی، هنری و ورزشی، نقش مؤثری در ارتقای اثربخشی این برنامه دارند، می گوید: اطلاع رسانی مستمر به پاد یاران و خانواده های آن ها بخش مهمی از راهبرد این طرح است تا بتوان با نهادینه سازی فرهنگ پیشگیری، روند گرایش نوجوانان به دخانیات را متوقف و کنترل کرد.

او با بیان اینکه طرح پاد سال گذشته فقط در 60 مدرسه ابتدایی اجرا شد می گوید: این تعداد مدرسه کم است و در حال توسعه مناطق مجری توسعه طرح هستیم.

به گفته شاهسون آموزش های این طرح از پایه هفتم آغاز می شود و در دوره ابتدایی نیز در پایه های سوم و ششم، آموزش هایی برای اولیای دانش آموزان در نظر گرفته شده تا خانواده ها برای ورود فرزندانشان به مقاطع حساس تر، آمادگی لازم را داشته باشند. از منظر فرهنگی، تلاش شده است تا با استفاده از ظرفیت های رسانه ای، پیام های پیشگیری از مصرف دخانیات به مخاطبان نوجوان منتقل شود.

محمد هاشمی سخنگوی سازمان غذا و دارو می گوید: نوشیدنی ها و آب میوه های دودزاپس از مصرف بخار تولید می کنند و شباهت ظاهری به سیگار الکترونیک دارند، اما فاقد هرگونه ماده دخانی یا نیکوتین هستند. مصرف آن ها می تواند سلامت کودکان و نوجوانان را به خطر بیندازد.

به گفته سخنگوی سازمان غذا و دارو این نوشیدنی ها فاقد مجوزهای بهداشتی از سازمان غذا و دارو هستند و واردات و تولید آن ها از مسیرهای رسمی انجام نمی شود. بنابراین ترکیبات، شرایط نگهداری و فرآیند تولید قابل اطمینان نیست. عرضه این محصولات در مدارس و بازارهای غیررسمی ممکن است باعث آلودگی های میکروبی و شیمیایی شود و والدین و مربیان باید مراقب باشند.

به گفته هاشمی، سازمان غذا و دارو همواره از مردم درخواست کرده در صورت مشاهده چنین فرآورده هایی، موضوع را به معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی منطقه خود اطلاع بدهند تا اقدامات لازم برای جمع آوری انجام شود. سازمان غذا و دارو از طریق دانشگاه های علوم پزشکی در حال بررسی منشأ عرضه این محصولات است تا در صورت مشاهده، اقدامات لازم برای شناسایی و جمع آوری انجام شود.