فرارو- ویویان نِریم، خبرنگار ارشد مسائل کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در روزنامه نیویورک تایمز

به نقل از روزنامه نیویورک تایمز، دونالد ترامپ با تکیه بر موفقیت خود در میانجی گری آتش بس در غزه اعلام کرده است که به زودی می تواند به دستاورد بزرگ دیگری در عرصه سیاست خارجی یعنی متقاعد کردن عربستان سعودی به شناسایی رسمی اسراییل تا پیش از پایان سال جاری برسد. اما به نظر می رسد او در این مسیر با ناامیدی روبه رو خواهد شد، چراکه ولیعهد عربستان سعودی در آستانه نخستین سفر خود به ایالات متحده پس از هفت سال، اهداف فوری تری را دنبال می کند.

به گفته تحلیلگران، محمد بن سلمان، حاکم بالفعل عربستان، عادی سازی روابط با اسراییل را هدفی بلندمدت می داند که تحقق آن ممکن است سال ها زمان ببرد. در دستور کار سفر رسمی او که بناست در اواسط نوامبر انجام شود، امضای یک پیمان دفاعی میان عربستان و ایالات متحده جایگاه ویژه ای دارد؛ توافقی که بنا بر اظهارات یک مقام آمریکایی و فردی آگاه از جزییات سفر، در جریان دیدار نهایی خواهد شد. این منابع گفته اند این پیمان شباهت زیادی به توافق امنیتی اخیر واشنگتن با قطر خواهد داشت.

به گفته همین منابع، عربستان همچنین در تلاش است تا جنگنده های پیشرفته پنهان کار اف-35 را برای تقویت نیروی هوایی خود از آمریکا خریداری کند. علاوه بر آن، ریاض امیدوار است مذاکرات مربوط به دسترسی به فناوری آمریکایی برای توسعه برنامه هسته ای غیرنظامی اش را نیز پیش ببرد. به دست آوردن توافقی هسته ای و یک پیمان دفاعی، حتی اگر به صورت معاهده رسمی و نیازمند تأیید کنگره نباشد، برای محمد بن سلمان دستاوردی مهم و نمادی از تثبیت موقعیت او در عرصه بین المللی به شمار می آید.

دولت بایدن در هر دو محور موردنظر عربستان یعنی پیمان دفاعی و همکاری هسته ای غیرنظامی در حال گفت وگو با ریاض بود، اما شرطی روشن گذاشته بود: عادی سازی روابط عربستان سعودی با اسراییل. این مذاکرات اما با آغاز جنگ غزه و فوران خشم عمومی در سراسر خاورمیانه علیه اسراییل متوقف شد.

با این حال، این توقف ظاهری مانع از تلاش های دونالد ترامپ نشد. او در گفت وگویی با مجله تایم در 15 اکتبر اعلام کرد که بسیار نزدیک به توافقی است که بر اساس آن، عربستان روابط رسمی با اسراییل برقرار خواهد کرد و پیش بینی کرد این امر تا پایان سال محقق شود. ترامپ در مصاحبه دیگری با شبکه فاکس بیزنس گفت: در طول جنگ نمی توانستند این کار را انجام دهند و تاکید کرد اکنون که آتش بس برقرار شده، این اتفاق در آستانه وقوع است.

با وجود این، کارشناسان سعودی دیدگاهی کاملاً متفاوت دارند. علی شهابی، تحلیلگر نزدیک به حلقه تصمیم گیری در ریاض، معتقد است برقراری روابط رسمی میان دو کشور تا پایان سال تقریباً غیرممکن است، مگر آن که در اسراییل تغییر معجزه آسایی رخ دهد . به گفته شهابی، محمد بن سلمان، ولیعهد 40 ساله عربستان، عادی سازی روابط را به شرطی ممکن می داند که اسراییل گامی بزرگ و غیرقابل بازگشت در مسیر تشکیل یک دولت فلسطینی بردارد. او تاکید کرد: توافق میان عربستان و اسراییل تنها ابزار فشار مؤثری است که برای کشورهای عربی باقی مانده تا از جانب فلسطینیان وارد عمل شوند. پادشاهی می خواهد از این برگ برنده استفاده کند تا این مسئله را برای همیشه، به نفع ثبات منطقه ای حل وفصل کند.

در شرایط کنونی، تحقق چنین تحولی بسیار بعید به نظر می رسد؛ زیرا بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل و سیاستمداران تندرو حاضر در ائتلاف او آشکارا اعلام کرده اند که از تشکیل کشور فلسطین حمایت نخواهند کرد. علاوه بر این، بسیاری از اسراییلی ها که از حمله 7 اکتبر 2023 به رهبری حماس به شدت آسیب روحی دیده اند، با همین موضع هم داستان اند. برای آنان، برقراری رابطه با عربستان سعودی اهمیت چندانی ندارد، در حالی که جلوگیری از شکل گیری یک دولت فلسطینی را اولویت مطلق خود می دانند.

بدر السیف، استادیار تاریخ دانشگاه کویت، با نگاهی انتقادی می گوید زمانی که ترامپ از تغییر قریب الوقوع در روابط عربستان و اسراییل سخن می گوید، یادآور مربیان انگیزشی است که تلاش می کنند با تجسم آرزوها ، آن ها را به واقعیت تبدیل کنند. او تاکید می کند تنها زمانی می توان به چنین تغییری امید داشت که ریشه های اصلی مناقشه اسراییل - فلسطین مورد توجه قرار گیرد و به آن ها به طور واقعی پرداخته شود.

بخشی از بن بست کنونی به افکار عمومی در عربستان بازمی گردد. بر اساس یک نظرسنجی در اواخر سال 2023، شهروندان سعودی به طور قاطع با برقراری روابط با اسراییل مخالف اند. هرچند نظام سیاسی در دوران محمد بن سلمان اقتدارگراتر شده، اما تحلیلگران می گویند ولیعهد همچنان ناگزیر است در تصمیم های حساس، واکنش جامعه را در نظر بگیرد.

برای بن سلمان، سفر دولتی پیش رو به ایالات متحده رویدادی سرنوشت ساز به شمار می رود. آخرین حضور او در آمریکا به سال 2018 بازمی گردد؛ سفری پرزرق وبرق و سه هفته ای که در آن با دونالد ترامپ و بسیاری از غول های اقتصادی و رسانه ای دیدار کرد. آن زمان پیام او روشن بود: عربستان جدید در مسیر تنوع بخشی اقتصادی و اصلاحات اجتماعی از جمله گسترش حقوق زنان گام برمی دارد.

اما چند ماه بعد، قتل فجیع جمال خاشقجی، روزنامه نگار تبعیدی و ستون نویس واشنگتن پست در کنسولگری عربستان در استانبول همه چیز را تغییر داد. تحقیقات سازمان سیا نشان داد که ولیعهد دستور این قتل را صادر کرده است. در پی آن، موجی از محکومیت جهانی به راه افتاد و بسیاری از رهبران سیاسی و اقتصادی جهان که تا آن زمان پذیرای او بودند، از وی فاصله گرفتند.

محمد بن سلمان هرگونه دخالت شخصی در قتل را رد کرد، اما به عنوان حاکم بالفعل کشور مسئولیت نمادین آن را پذیرفت. بااین حال، این انزوای دیپلماتیک دیری نپایید. چند ماه بعد، مدیران ارشد بانک های آمریکایی دوباره به ریاض بازگشتند. در سال 2022، رییس جمهور جو بایدن نیز به عربستان سفر کرد و در دیداری بحث برانگیز، با ولیعهد مشت به مشت سلام کرد.

از آن زمان، محمد بن سلمان به آمریکا سفر نکرده است؛ اما حامیانش می گویند سفر برنامه ریزی شده کنونی نقطه پایانی بر فصل پرتنش گذشته خواهد بود. آنان معتقدند او اکنون به چهره ای تعیین کننده در سیاست جهانی تبدیل شده است که نادیده گرفتنش ممکن نیست. در ماه مه، دونالد ترامپ عربستان را نخستین مقصد سفر خارجی مهم خود در دور دوم ریاست جمهوری اش اعلام کرد و در جمعی از مقامات و بازرگانان سعودی از اصلاحات بن سلمان تمجید کرد و گفت: ابرقدرت جهان دیگر برایتان موعظه نخواهد کرد که چگونه زندگی کنید.

هفته گذشته نیز اجلاس سالانه سرمایه گذاری عربستان در ریاض، که هزاران بانکدار، مقام دولتی و کارآفرین در آن حضور داشتند، صحنه نمایش چشم انداز اقتصادی ولیعهد بود. در این نشست بیش از دوازده میزگرد به موضوع هوش مصنوعی اختصاص داشت و مقامات سعودی درباره ابرپروژه ها و استراتژی جدید صندوق ثروت ملی سخن گفتند.

بااین حال، سخنی از بازسازی غزه در میان نبود؛ موضوعی که ترامپ امیدوار است بتواند عربستان و دیگر کشورهای خلیج فارس را برای رهبری آن متقاعد کند. تنها اشاره غیرمستقیم به مسئله عادی سازی روابط با اسراییل از سوی دینا پاول، معاون پیشین مشاور امنیت ملی در دولت ترامپ مطرح شد که از پیمان های ابراهیم تمجید کرد؛ توافقی که در سال 2020 امارات و بحرین را به برقراری روابط رسمی با اسراییل کشاند.

ترامپ همچنان رؤیای پیوستن عربستان به این پیمان ها را در سر دارد. اما به گفته یاسمین فاروق، مدیر پروژه خلیج فارس در اندیشکده گروه بین المللی بحران ، عربستان سعودی بارها تأکید کرده است که چنین توافقی تنها زمانی ممکن خواهد بود که تشکیل دولت فلسطین بخشی از آن باشد. بااین حال، فاروق تاکید می کند که این موضع به معنای بسته شدن کامل درِ عادی سازی نیست. تا زمانی که کشورهای خلیج فارس بتوانند از مسیر رابطه با اسراییل جایگاه خود را در واشنگتن تقویت کنند، موضوع عادی سازی همچنان روی میز باقی خواهد ماند.