فرارو- مصاحبه کننده: کامرون عبادی تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل نشریه فارن پالیسی مصاحبه شونده: آدام توز ستون نویس اقتصادی نشریه فارن پالیسی

به نقل از نشریه فارن پالیسی، در نشست اخیر رهبران ایالات متحده و چین، دونالد ترامپ و شی جین پینگ نشانه هایی از آتش بس موقت در جنگ تجاری دو کشور دیده شد. بنا بر گزارش مقامات دولتی، توافق حاصل شده میان دو طرف می تواند آغازگر نوعی بازنگری راهبردی در روابط واشنگتن و پکن باشد؛ هرچند بسیاری از تحلیلگران هشدار می دهند که ریشه های تنش در حوزه تجارت، فناوری و ژئوپلیتیک همچنان پابرجا خواهد ماند.

در میان پرسش های کلیدی پیرامون این تحولات، این موضوع مطرح است که آیا چین آگاهانه از وابستگی جهانی به عناصر نادر خاکی برای منافع راهبردی خود بهره برداری می کند؟ همچنین، ماهیت واقعی روابط ترامپ و شی و اینکه در این جنگ تجاری کدام کشور موقعیت برتر را حفظ کرده است، از دیگر محورهای اصلی بحث های اخیر به شمار می رود. این پرسش ها، بخشی از محور گفت وگوی اخیر با آدام توز، ستون نویس نشریه فارن پالیسی است. آنچه در ادامه می آید، نسخه ای خلاصه شده از این گفت وگو است که برای اختصار و وضوح بیشتر تنظیم شده است.

کامرون عبادی در آغاز گفت وگو پرسید: آیا چین در حال تسلیح وابستگی جهان به عناصر نادر خاکی است؟ به عبارتی، آیا پکن از ابتدا برای دستیابی به اهرم سیاسی، کنترل این منابع حیاتی را در دست گرفت؟

آدام توز در پاسخ گفت که تردیدی نیست چینی ها از ارزش راهبردی این منابع آگاه بوده اند، اما پرسش اصلی آن است که چرا دیگر قدرت ها چنین درکی نداشتند. او توضیح داد که چین با استفاده از عناصر نادر، ابزاری تاکتیکی در اختیار دارد و تاکنون سه بار از آن بهره گرفته است.

نخستین بار در سال 2010، در پی تنش با ژاپن بر سر زنجیره جزایر سنکاکو، هنگامی که بازداشت یک تبعه چینی در خاک ژاپن، پکن را واداشت تا صادرات عناصر نادر را جیره بندی کند. بار دوم در سال 2019، زمانی که دولت ترامپ فشارهای تجاری خود را بر چین افزایش داد و در واشنگتن، گفتمان آشکار رقابت ژئوپولیتیک قدرت های بزرگ شکل گرفت؛ در آن مقطع، چین صراحتاً تهدید کرد که ممکن است صادرات این عناصر حیاتی را متوقف سازد.

و اکنون، به گفتهٔ توز، برای سومین بار شاهد تکرار همان الگو هستیم. او تاکید کرد که هدفش تصویرسازی چین به عنوان کشوری صرفاً تدافعی نیست، چراکه چنین نگاهی جاه طلبی ها و گستره اهداف نظام سیاسی این کشور را نادیده می گیرد. به گفتهٔ او، عناصر نادر در واقع سلاحی در زرادخانهٔ پکن هستند که هرگاه خود را در تنگنا ببیند، از آن استفاده می کند؛ به ویژه زمانی که با تحریم ها، حمایت گرایی یا تبعیض های غیرقابل قبول روبه رو شود.

کامرون عبادی پرسید: ایالات متحده و چین به توافقی رسیده اند، اما آیا میان نظام حکمرانی شخص محورِ ترامپ و منطق بوروکراتیک ترِ دولت شی جین پینگ اصطکاکی وجود دارد؟

آدام توز در پاسخ گفت که ویدئوی منتشرشده از دیدار این دو رهبر، گویاتر از هر تحلیل دیگری است. آنچه بیش از همه جلب توجه می کند، تضاد آشکار در منش و چارچوب رفتاری آنهاست. ترامپ در ویدئو کاملاً هیجان زده و خشنود به نظر می رسد، گویی دیدار برایش رویدادی شخصی و لحظه ای افتخارآمیز است؛ در مقابل، شی جین پینگ رفتاری آرام، خطابه گونه و کاملاً دولتمردانه دارد؛ چنان که انگار برادری بزرگ تر در حال اندرز دادن به برادر کوچک تر است. او می گوید بله، دیدارمان سازنده بود، اما باید بدانیم جهان پیچیده است و طبیعی است که دو اقتصاد بزرگ دچار اصطکاک شوند؛ وظیفه ی ماست که این تنش ها را با درایت مدیریت کنیم. ترامپ اما فقط تکرار می کند: توافق عالی بود، جلسه عالی بود، امتیازش 12 از 10! به گفتهٔ توز، همین تضاد، سه الگوی متمایز حکمرانی را نمایان می سازد:

الف - الگوی ایالات متحده: در آمریکا نوعی نظام سیاست گذاری شخصی سازی شده پیرامون ترامپ شکل گرفته است. بازماندگان ساختار رسمی دولت درون این چارچوب، گرفتار نوعی دگرگونی ایدئولوژیک تحت شعار آمریکا را دوباره عظیم کنیم (MAGA) شده اند. تصمیم گیری ها به جای سازوکارهای نهادی بیشتر تابع خلق وخو، غرور و نمایش فردی دونالد ترامپ هستند.

ب - الگوی چین: در حزب کمونیست چین، همهٔ مسیرهای تصمیم گیری حول محور شخص شی جین پینگ می چرخد، اما با ظاهری رسمی و بوروکراتیک. شی مانند دیگر مقامات فقط یک نشان حزبی بر سینه دارد، اما همگان می دانند او در رأس هرم است. این ساختار به ظاهر نهادی، پوششی برای تمرکز قدرت در دست یک فرد است؛ ظاهری که خودِ شی نیز در حفظ آن منافعی اساسی دارد.

ج - الگوی نظام تجارت مبتنی بر قواعد: این شیوه نه شبیه چین است و نه مانند ساختار واشنگتنِ ترامپ. در این مدل، مجموعه ای از کشورهای کوچک تر درصدد احیای نظم گفت وگو و تصمیم گیری حقوق محورند. شعارشان این است: وکلا را به میز مذاکرات بازگردانید. هدفشان بازگشت به اصول شناخته شده تجارت مدرن است. به گفتهٔ توز، این ائتلاف در واقع تلاشی برای ایجاد گزینه ای سوم است.

کامرون عبادی در گفت وگو با آدام توز به تضادی در گفتمان واشنگتن اشاره کرد: از یک سو، جنگ تجاری با چین به عنوان نبردی تاریخی و سرنوشت ساز توصیف می شود، اما از سوی دیگر، مذاکرات تجاری ظاهراً بر موضوعاتی پیش پاافتاده مثل سویا و میزان صادرات آن به چین متمرکز است. این تناقض از کجا می آید؟

آدام توز در پاسخ گفت: در نهایت همه چیز واقعاً به سویا برمی گردد؛ چون مردم چین عاشق گوشت خوک هستند. پس از دوران اصلاحات و رشد سریع درآمدها، گله های خوک در چین به شدت گسترش یافتند و این حیوانات نیازمند تغذیه ای غنی از پروتیین یعنی سویا هستند. در دهه های 1990 و 2000، سیاست تجاری آمریکا به گشودن بازار خوراک دام چین کمک کرد و در نتیجه، تولیدکنندگان سویا در آمریکا و آمریکای جنوبی به ویژه در برزیل کشت خود را برای پاسخ به اشتهای عظیم چین افزایش دادند.

به گفته ی توز، این مسئله شوخی بردار نیست: اگر تنها یک شاخص اقتصادی باشد که پکن به طور روزانه رصد می کند، آن قیمت گوشت خوک است. افزایش این قیمت، در نگاه دولت چین نشانه ای از تورم است. گوشت خوک در چین همان جایگاهی را دارد که بنزین برای آمریکایی ها دارد. او تاکید کرد که با وجود تنش های سیاسی، روابط تجاری همچنان ادامه دارد. تازه ترین داده ها نشان می دهد چین تا پایان سال جاری حدود 12 میلیون تُن سویا از آمریکا خریداری خواهد کرد و این رقم در سال های آینده به 25 میلیون تُن در سال خواهد رسید. هرچند این میزان هنوز به سطح پیش از جنگ تجاری نرسیده، اما نسبت به پایین ترین مقاطع، افزایش چشمگیری دارد. برای ایالت های کشاورزی آمریکا به ویژه ایالت های حامی جمهوری خواهان این خبر بسیار خوشایند است و همین امر موضوع را سیاسی می کند، زیرا ترامپ به رأی کشاورزان وابسته است و موفقیت در صادرات سویا برای او اهمیت انتخاباتی دارد.

در پایان، توز می گوید: نباید سویا را کالایی ساده یا بی اهمیت دانست. سویا تجسم مادی جهانی شدن است؛ محصولی که تقریباً همه به آن نیاز دارند. از اشتیاق میلیاردها نفر به گوشت خوک تا توازن صادرات در کشاورزی جهانی، همه چیز به این دانه کوچک گره خورده است.

کامرون عبادی پرسید: در جنگ تجاری میان ایالات متحده و چین، کدام یک دست بالا را دارد؟ اساساً برتری در این رقابت را چگونه باید سنجید؟

آدام توز پاسخ داد که بر پایهٔ تحلیل هایی که پس از نشست اخیر در کره منتشر شده، تقریباً تردیدی نیست که در رسانه های آمریکا این برداشت غالب شده است که چین در این مرحله دست برتر را دارد. بیشتر این تحلیل ها از سوی روزنامه نگاران لیبرال نوشته شده اند و از انتقاد به ترامپ پرهیز نمی کنند؛ حتی می توان گفت نوعی رضایت پنهان از تحقیر او در لحنشان احساس می شود. با این حال، توز یادآور می شود که این فقط یک مرحله از بازی ای طولانی تر است، زیرا در نهایت چین در حال واکنش به اقدامات تهاجمی واشنگتن است و این ایالات متحده بوده که نقش آغازگر را ایفا کرده است.

به گفتهٔ او، یکی از مشکلات اصلی سیاست واشنگتن این است که ایالات متحده رفتاری بیش از حد تهاجمی در پیش گرفته است. این کشور تقریباً بر تمام جایگزین های بالقوهٔ چین تعرفه های بالا اعمال کرده و اکنون در موقعیت پارادوکسیکال قرار گرفته است: اگر تعرفه ها علیه پکن را کاهش دهد، تولید جهانی دوباره به سمت چین بازمی گردد؛ اما اگر حفظشان کند، زنجیره های تأمین جهانی را نیز به زیان خود مختل می سازد. به تعبیر توز، آمریکایی ها اکنون قربانی موفقیت خود در سایر مذاکرات شده اند.

در سطح ساختاری، چین هنوز به فناوری های فوق پیشرفته از جمله تراشه های نسل جدید شرکت هایی مانند انویدیا وابسته است. چین در داخل توان تولید این سطح از فناوری را ندارد و در تلاش است تا عقب ماندگی خود را جبران کند. بنابراین، در حوزه فناوری، پکن همچنان در موضع تدافعی و واکنشی قرار دارد. اما اگر هدف واشنگتن این بود که بتواند اراده اش را بر چین تحمیل کند و این کشور را به پذیرش امتیازات بزرگ وادار سازد، چنین اتفاقی رخ نداده است.

در نتیجه، آدام توز جمع بندی می کند: در این مقطع، چین اندکی جلوتر است اما نه به شکلی قاطع یا تعیین کننده، بلکه در امتیازگیری های تاکتیکی برتری نسبی یافته است. موازنهٔ ساختاری قدرت هنوز تغییر نکرده، اما در بازی فعلی، پکن هوشمندانه تر و منعطف تر از واشنگتن عمل کرده است.