سال آبی 1404 1403 برای ایران، سال فرورفتن عمیق تر در بحران آب بود، تابستانی که پشت سر گذاشتیم، خشک ترین فصل دو دهه اخیر لقب گرفت و نشانه های آن در جای جای کشور نمایان شد؛ از رودخانه هایی که به شیارهایی بی جان بدل شدند تا تالاب هایی که تنها نامشان بر نقشه باقی مانده است.

به گزارش تسنیم، در همین تابستان، 9 دریاچه و تالاب بزرگ ایران از جمله دریاچه ارومیه، بختگان، پریشان، جازموریان، گاوخونی، هامون، مهارلو، طَشک و حوض سلطان قم به طور کامل یا بخش عمده ای خشک شدند.

در حالی که کارشناسان از سال ها پیش نسبت به تبعات کاهش بارش، افت شدید منابع زیرزمینی و مدیریت نادرست آب هشدار داده بودند، آمار رسمی وزارت نیرو از سال آبی گذشته نشان می دهد کشور اکنون وارد مرحله ای شده است که خشکسالی دیگر پدیده ای موقتی نیست؛ بلکه به واقعیتی پایدار در جغرافیای ایران تبدیل شده است.

در حالی که کشور وارد پاییز 1404 شده است، گزارش تازه معاونت آب و آبفای وزارت نیرو نشان می دهد سال آبی گذشته یکی از خشک ترین سال های دو دهه اخیر بوده است. بر اساس این داده ها، میزان کل بارش کشور به طور میانگین 36 میلی متر کمتر از دوره درازمدت ثبت شده است و اغلب حوضه های آبریز با کاهش قابل توجهی در ورودی آب مواجه شده اند.

بر اساس گزارش رسمی، میانگین بارش تجمعی سال آبی 1404 1403 حدود 20 درصد پایین تر از میانگین بلندمدت و 2 درصد کمتر از سال قبل بوده است. . استان های جنوبی از جمله سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر با افتی بین 70 تا 90 درصد نسبت به میانگین چندساله در صدر مناطق بحرانی قرار دارند، در مقابل، تنها چند استان شمالی از جمله گیلان و مازندران بارشی نزدیک به میانگین تجربه کرده اند که البته این مقدار نیز برای جبران کمبود منابع در سایر نقاط کشور کافی نیست.

بر اساس تحلیل رسمی دفتر اطلاعات و داده های آب کشور، هر 9 حوضه آبریز اصلی ایران در سال آبی گذشته با افت شدید بارش روبه رو بوده اند. در حوضه دریای خزر که شامل رودخانه های سفیدرود، گرگان رود و مرداب انزلی است، میانگین بارش بین 47 تا 50 درصد کمتر از دوره بلندمدت ثبت شده است.

در حوضه دریاچه ارومیه نیز کاهش بارش حدود 40 درصد گزارش شده و ورودی سدهای این حوضه به پایین ترین سطح پنج ساله اخیر رسیده است.

در حوضه مرزی غرب شامل کرخه و کارون بزرگ، افت بارش بین 45 تا 55 درصد بوده و مخازن سدهای دز و کرخه در پایین ترین حد تاریخی خود قرار گرفته اند.

در حوضه خلیج فارس و دریای عمان که رودخانه های جراحی، زهره، مند، کاریان و خنج را دربر می گیرد، میزان بارش 48 تا 60 درصد کاهش یافته و استان های بوشهر، فارس و هرمزگان کم بارش ترین مناطق کشور بوده اند.

در حوضه فلات مرکزی شامل گاوخونی، کویر مرکزی، ابرقو سیرجان و درانجیر، بارش ها 40 تا 50 درصد کمتر از نرمال ثبت شده و فرونشست زمین در این محدوده رکورد زده است.

حوضه کویر لوت نیز با افت حدود 55درصدی نسبت به میانگین درازمدت، کم بارش ترین سال دهه اخیر را در استان های کرمان و یزد تجربه کرده است.

در شرق کشور، حوضه هامون شامل هامون هیرمند، جازموریان و مشکین با کاهش 60 تا 90 درصدی بارش ها، خشک ترین منطقه ایران در سال آبی گذشته به شمار می رود.

در حوضه دریای عمان و بلوچستان نیز بارش سالانه تا 85 درصد پایین تر از میانگین بلندمدت بوده است و جریان های سطحی و رودخانه های فصلی تقریباً متوقف شده اند.

در نهایت، حوضه قره قوم و شمال شرق کشور با کاهش 35 تا 45 درصدی بارش روبه رو بوده و ورودی سدهای گلستان و بوستان به شدت کاهش یافته است.

مطابق آمار وزارت نیرو، حجم ذخیره فعلی سدهای کشور در پایان سال آبی گذشته حدود 39 میلیارد مترمکعب بوده است که نسبت به سال قبل حدود 15 درصد کاهش نشان می دهد. از میان 180 سد مهم کشور، بیش از 60 درصد زیر 50 درصد ظرفیت خود آب دارند و سدهای بزرگی مانند دز، کرخه، کارون3، زاینده رود و درودزن در شرایطی نزدیک به کف عملکردی هستند.

ورودی آب سدها نیز در سال آبی 1404 1403 حدود 30 درصد کمتر از سال پیش ثبت شده است، این یعنی نه تنها بارش کاهش یافته، بلکه سهم ورودی ها هم به شدت پایین آمده است.

خشک سالی پی درپی باعث شده است تالاب های کشور هم در وضعیت بحرانی قرار گیرند. طبق برآوردهای سازمان حفاظت محیط زیست، بیش از 60 درصد از تالاب های ایران یا خشک شده اند یا کمتر از نیمی از ظرفیت آبی خود را دارند، از جمله تالاب های بحرانی می توان به گاوخونی، هامون، بختگان، پریشان و جازموریان اشاره کرد که عملاً از چرخه حیات طبیعی خارج شده اند. نبود ورودی آب، برداشت های بی رویه و افت سطح آب زیرزمینی از مهم ترین دلایل این وضعیت است.

آنچه امروز با آن مواجهیم صرفاً کم بارشی نیست، بلکه بحران حکمرانی آب است. ایران در دهه های اخیر نه تنها خود را با تغییر اقلیم سازگار نکرده، بلکه با سیاست های نادرست توسعه ای، حفر بی رویه چاه ها، انتقال های بین حوضه ای و سدسازی های غیرضروری، منابع محدود آبی خود را نیز از بین برده است.

تا زمانی که اصلاح جدی در الگوی مصرف، مدیریت منابع و هماهنگی بین نهادهای مسئول صورت نگیرد، هر سال عمیق تر در گرداب کم آبی فرو خواهیم رفت.