فرارو- کمبود پرستار در مناطق محروم؛ این دردی نیست که مختص آنها باشد، بلکه گریبان پایتخت را هم گرفته. چنین اتفاقی درحالی رقم خورده که 70 هزار پرستار بیکار در ایران حضور دارند و طرح هایی مثل بورسیه پرستاری هنوز آزمون خود را پس نداده اند.

به گزارش فرارو، معاون پرستاری وزارت بهداشت معتقد است طرح بورسیه می تواند الگویی مؤثر برای جبران کمبود نیرو در مناطق خاص باشد، اما کارشناسان این حوزه نظر دیگری دارند. آنان می گویند تا زمانی که این طرح ها امتیاز و جذابیت واقعی برای پرستاران ایجاد نکنند، نمی توانند مشکل ساختاری کمبود نیرو را حل کنند. نتیجه این وضعیت آن است که حتی در پایتخت، بیمارستان ها برای تأمین نیروی پرستاری مورد نیاز خود با چالش جدی مواجه اند.

محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار، در گفت وگو با فرارو به بررسی این مساله پرداخته است:

محمد شریفی مقدم به فرارو گفت: در کشورهای توسعه یافته، تعداد پرستار به ازای هر 1000 نفر جمعیت بین 9 تا 11 است و حتی با وجود این، باز هم گفته می شود پرستار کم است و تلاش می کنند این تعداد را افزایش دهند. متوسط این عدد 6 و حداقل 3 پرستار به ازای هر 1000 نفر در نظر گرفته می شود تا مردم حداقل خدمات پرستاری را دریافت کنند. در کشور ما این نسبت تنها 1.8 پرستار به ازای هر 1000 نفر است. این آمار نشان می دهد که هرچقدر پرستاران ما تلاش کنند، بخش قابل توجهی از کار مردم روی زمین می ماند و مراقبت مناسب دریافت نخواهند کرد. اگر نسبت پرستار به تخت بیمارستانی را در نظر بگیریم، ماجرا متفاوت است. این نسبت در استان های مختلف متفاوت است؛ به عنوان مثال، در استان های خوزستان و سیستان و بلوچستان بین 0.6 تا 0.7 است، در حالی که متوسط کشور حدود 0.9 تا 1 پرستار به ازای هر تخت است. هر دو روش محاسبه، چه نسبت به جمعیت و چه نسبت به تخت، با معیارهای جهانی اختلاف دارد. درواقع مردم ما برای دریافت حداقل خدمات پرستاری با کمبود حدود 100 هزار پرستار مواجه اند.

او افزود: به بهانه کمبود کادر پرستاری، ظرفیت دانشکده های پرستاری به صورت غیراصولی افزایش یافته است و اکنون سالانه حداقل 15000 پرستار فارغ التحصیل می شوند. در حالی که برای افزایش ظرفیت دانشجویان پزشکی تنها 20 درصد با بودجه مشخص مخالفت شد، ظرفیت دانشکده های پرستاری طی 10 سال گذشته حدود 500 درصد افزایش یافته است؛ این در حالی است که بسیاری از این دانشکده ها شرایط لازم برای آموزش حرفه ای پرستاری را ندارند.

دبیرکل خانه پرستار گفت: پرستاری شغلی حساس است زیرا سلامت مردم در دستان آنان قرار دارد. آموزش مناسب، فضای بالینی کافی و نسبت مناسب دانشجو به استاد از الزامات این حرفه است، اما بسیاری از این موارد فراهم نیست. بخشی از این موضوع نیز سیاسی است؛ به گونه ای که برای امتیاز دادن به نماینده ، گفته می شود در حوزه او دانشکده پرستاری راه اندازی شود تا تعداد پرستاران افزایش یابد.

او یادآور شد: طی 6 سال گذشته، آخرین پذیرش استخدامی جدی پرستاران مربوط به سال 1399 بود، به جز حدود 10 هزار نفری که اخیراً جذب شده اند. با این احتساب، حدود 90 هزار فارغ التحصیل پرستاری بدون شغل وجود دارد و همچنان حدود 70 هزار فارغ التحصیل بیکار باقی می مانند. برخی دانشگاه های علمی کاربردی نیز مجوز پذیرش دانشجو می گیرند، علی رغم اینکه وزیر بهداشت اعلام کرده این مراکز شرایط لازم را ندارند. در مجموع، به نظر می رسد این وضعیت موجب رانت و منافع گروهی خاص شده است.

شریفی مقدم گفت: پس مشکل اصلی کجاست؟ با وجود اینکه کشور به 100 هزار پرستار نیاز دارد، حدود 90 هزار پرستار بیکار هستند! دلیل این تناقض، نگهداشت نیروی پرستاری است. مانند منبع آبی پر از سوراخ، هرچه پرستار جذب شود، به دلیل مشکلات شغلی، ترک کار، مهاجرت، بازنشستگی یا تغییر شغل، از سیستم خارج می شوند. پرستاری شغلی سخت و پراسترس است؛ کارکنان این حوزه مدام در محیطی حزن آلود، پراسترس و پرخطر فعالیت می کنند و مسئولیت جان مردم بر دوش آن هاست. مهم ترین علت عدم توجه مسئولین وزارت بهداشت به مشکلات واقعی و ریشه ای پرستاران، دریافتی پایین آن هاست. حقوق ثابت پرستاران پایین ترین در میان کارکنان دولت است و حدود 17 میلیون تومان است که رضایت بخش نیست و باعث می شود پرستار سر کار نرود یا شغل را ترک کند.

او افزود: حقوق متغیر هم شامل تعرفه های پزشکی است که اختلاف های فاحشی ایجاد می کند و گاهی تا 100 برابر تفاوت دارد. یعنی پزشک یا جراح چند صد میلیون دریافتی دارد و پرستار چند میلیون! وزارت بهداشت به جای تمرکز بر مقوله مهم حقوق، از راهکارهایی مانند بورسیه و اسکان استفاده می کند. این کارها راه حلی انحرافی است، زیرا بورسیه جذابیتی برای پرستاران ندارد و ماندگاری آن ها را تضمین نمی کند چراکه برای آنان امتیازی فراتر از حد معمول ندارد. همانطور که گفته شده، اگر حقوق پرستار مناسب باشد، او ماندگار خواهد شد؛ اما با روش های فعلی، حتی پرستارانی با 15 سال سابقه این شغل را ترک می کنند.

این کارشناس پرستاری گفت: در بورسیه های دانشجویی، فرد پذیرفته شده ماهانه کمک هزینه ای اندک دریافت می کند که دانشگاه آزاد را شامل نمی شود؛ برای مثال، اگر دانشگاه تهران دانشجویی را بپذیرد، در طول دوران تحصیل مبلغی محدود به او پرداخت می شود یا امکاناتی مانند خوابگاه در اختیارش قرار می گیرد. در مقابل، از دانشجو تعهد می گیرند که پس از پایان تحصیل، دو برابر مدت تحصیل خود، مثلاً هشت سال، خدمت کند. به همین دلیل، بسیاری از پرستاران معتقدند این محدودیت ها ارزش آن را ندارد که وارد طرح بورسیه شوند.

او افزود: نکته دیگر این است که برخلاف تصور، مشکل کمبود پرستار تنها در مناطق محروم نیست. به گفته کارشناسان، شرایط در تهران حتی از استان هایی مانند سیستان و بلوچستان بدتر است. برای مثال، در آزمون های استخدامی پرستاران در پایتخت، زمانی که دو هزار نفر ثبت نام می کنند، تنها نیمی از آن ها مراحل را ادامه می دهند، که نشان دهنده وجود بحران در تأمین نیروی پرستاری حتی در تهران است. در مناطق محروم، نسبت تعداد پرستار به تخت بیمارستانی وضعیت قابل قبولی دارد، اما مشکل اصلی، کمبود تخت است.

او یادآورد شد: از سوی دیگر، مهاجرت پرستاران به کشورهای دیگر روندی فزاینده یافته است. بسیاری از پرستاران مناطق جنوبی کشور، مانند خوزستان و شهرهای نزدیک خلیج فارس، به دلیل شرایط کاری و مالی نامناسب، به کشورهایی چون عراق مهاجرت می کنند. برای مقایسه، پرستاران در عراق حدود 1500 دلار، در برخی کشورهای منطقه تا 2000 دلار و در کشورهای اروپایی تا 6000 دلار حقوق می گیرند، در حالی که حقوق پرستاران در ایران حدود 200 دلار است. طبیعی است که در چنین شرایطی، تمایل به مهاجرت افزایش یابد.

شریفی مقدم گفت: از سوی دیگر، هر پرستار موظف است دو سال دوره طرح بگذراند. اگر سالانه حدود 20 هزار نفر در رشته پرستاری فارغ التحصیل شوند، در مجموع حدود 40 هزار پرستار طرحی در وزارت بهداشت مشغول به کار خواهند بود. در مواقع بحرانی مانند دوران شیوع کرونا، وزارت بهداشت معمولاً طرح این افراد را تمدید می کند و بخش بزرگی از نظام درمان کشور در عمل بر دوش همین پرستاران طرحی می چرخد.

او افزود: مشکل اینجاست که بسیاری از این پرستاران در مراکزی فارغ التحصیل می شوند که تجربه عملی کافی ندارند و حتی در دوران تحصیل با بیمار واقعی مواجه نشده اند. در نتیجه، زمانی که به مراکز درمانی اعزام می شوند، بدون نظارت و آموزش کافی مستقیماً مسئول مراقبت از بیماران می شوند؛ موضوعی که می تواند برای مردم خسارت بار باشد.

در نهایت او اشاره کرد: در مقابل، پرستاران باتجربه که مهارت کافی کسب کرده اند، به دلیل شرایط کاری و معیشتی نامناسب، اغلب کشور را ترک می کنند. به این ترتیب، چرخه ای شکل گرفته که در آن نیروهای تازه کار جایگزین پرستاران خبره می شوند و نظام درمان با کمبود تجربه و کیفیت مواجه می گردد.