محمدباقر قالیباف جزء معدود روسای مجلس جمهوری اسلامی است که موقعیتش بر روی نقشه طیف بندی های سیاسی ایران دقیقا مشخص نیست. روسای مجلس گذشته هرکدام از یک جریان سیاسی برآمده بودند و می شد آن ها را در یک دسته بندی سیاسی مشخصی قرار داد.

به گزارش خبرآنلاین، اما قالیباف در این زمینه یک استثناست. هم زمانی که کاندیدای انتخابات ریاست جمهور بود نمی شد جای او را در طیف بندی های سیاسی مشخص پیدا کرد و هم زمانی که در مجلس دوازدهم به نقش آفرینی می پردازد در موقعیت مبهمی قرار دارد. گاهی در محاصره تندروهاست و گاهی می خواهد همراه با مجموعه حاکمیت باشد. گاهی همین، علت تغییر موضع های 180درجه ای او هستند و تناقض بین گفتار و رفتار رییس مجلس است.

قالیباف تاکنون چهار دوره پا به میدان انتخابات ریاست جمهوری گذاشته و هربار تصویر جدیدی از خود به نمایش گذاشته است. خاستگاه قالیباف به سپاه پاسداران برمی گردد و معمولا نظامی ها چهره ای پایبند به دیسیپلین از خود به نمایش می گذارند که در آن انعطاف و تغییر کمتر جا دارند. اما این موضوع در مورد قالیباف کاملا متفاوت است.

احتمالا بخشی از ماجرا به آن برمی گردد که قالیباف از وقتی که لباس سپاه از تن در آورد به تغییر لباس و مسئولیت عادت کرده است. او بعد از فرماندهی نیروی هوایی سپاه لباس پلیس بر تن کرد و مسئول امنیت داخل مرزها شد. اما همین لباس را در سال 84 از تن خارج کرد و کت وشلوار پوشید و با عکس های خلبانی خود را در اختیار ستاد انتخاباتی اش قرار داد. همان موقع هم جمع اضداد بود، به نوعی می خواست رضاخان اسلامی باشد و در جای دیگر اصولگرای اصلاح طلب. با این حال دستاوردش از این همه تناقض شهرداری و مدیریت شهری بود.

زمانی که در شهرداری بود برخی اصلاح طلبان را نیز در کنار خود قرار داد. با این حال، این ها نمی توانست سابقه نظامی او را تغییر دهد و یا او را در جریان اصلاح طلبان قرار دهد. آن زمان می خواست به مدیر تکنوکرات شاید شبیه به اصلاح طلبان کارگزارانی شود و با همین ایده هم وارد انتخابات 92 شد. اما تحت تاثیر شکست در آن انتخابات رفته رفته اصولگرایی او برجسته شد و در 96 در سایه ابراهیم رییسی وارد انتخابات شد؛ هرچند که تا آخر نماند و کناره گیری کرد.

در آن انتخابات وقتی اصولگرایان سنتی از قالیباف حمایت نکردند، او مفهوم نواصولگرایی را مطرح کرد تا هم فاصله خود را از اصولگرایان سنتی نشان دهد و هم مسیر تازه ای در سیاست ایران باز کند. اما نو اصولگرایی او در حد شعار باقی ماند، چرا که در پس پشت هر جریان سیاسی اندیشه ای است که اعمال و رفتار افراد آن را توجیه می کند؛ ایجاد گفتمان صرفا با واژه ساختن یا بلند یک پرچم از سوی سیاستمداران شکل نمی گیرد.

قالیباف حتی اگر در طرح نو در فضای سیاسی ایران جدی بود حواشی املاک نجومی، سیسمونی گیت و… مانع از آن می شد درون جامعه پایگاهی داشته باشد. سقوط آرای او از 17 درصد انتخابات 98 در 1402 به پنج درصد هم گویای این مطلب است.

در 1403 وقتی حادثه سقوط هلی کوپتر رییس دولت سیزدهم رخ داد گویا قالیباف برنامه ریزی نکرده بود کدام چهره را از خود نشان دهد. نهایتا تصاویر متعدد از قالیباف خود گویای نبود یک تفکر منسجم در او یا اردوگاه او را نشان می دهد. او نه تنها نمی توانست از بین این همه قالیباف یکی را انتخاب کند بلکه ظاهرا دنبال آن بوده که همه آن ها هم باشد. اما هیچ گاه هم نتوانسته از خود چهره ای فراجناحی نشان دهد. حواشی نیز بر وجهه عمومی او غلبه داشت به طوری که به رغم داشتن سابقه ریاست مجلس رای او از پزشکیان که نماینده ای عادی در مجلس بود فاصله بسیاری داشت.

از زمان روی کار آمدن پزشکیان وضعیت قالیباف پیچیده تر شده است. نداشتن موقعیت واضح در دسته بندی ها و طیف بندی های سیاسی قالیباف را در موقعیتی قرار داده که باید از یک سو خود را حامی تصمیمات دولت و حاکمیت نشان دهد و از سوی دیگر باید دل تندروها را به دست آورد؛ آن هایی که به خاطر کناره گیری نکردن قالیباف به نفع سعید جلیلی در انتخابات 1403 از او مکدر بوده اند.

در ابتدای دولت چهاردهم قالیباف در مورد قانون مشاغل حساس و استیضاح عبدالناصر همتی وزیر پیشین اقتصاد در کنار پایداری قرار گرفت یا با سکوتش زمینه را برای تحرک طیف پایداری فراهم کرد. اما در مواردی مثل ابلاغ نشدن قانون عفاف و حجاب که با تصمیم شورای عالی امنیت ملی متوقف شد در نقطه مقابل تندروها ایستاد.

نمونه دیگر آنجاست که او اخیرا زمینه تایید پیوستن ایران به کنوانسیون CFT را فراهم کرد. او در همه سال های گذشته از مخالفان سرسخت پیوستن ایران به دو کنوانسیون جنجالی CFT و پالرمو بود و این موضوع را هم اخیرا در تریبون مجلس و رسانه های خود اعلام کرده است. اما با همه مخالفت هایش در آخرین رای گیری برای پیوستن ایران به CFT ترجیح داد در سفر استانی باشد که به نظر می رسد تصمیمی هدفمند بوده است؛ چراکه روایت شده که در روز رای گیری در مجمع لایحه پیوستن ایران به CFT فقط با اختلاف یک رای تصویب شده است.

در جای دیگری که تندروها به دنبال خروج ایران از NPT بوده اند از نقش قالیباف در بی اثر کردن این تلاش روایت شده است. ماه گذشته در حالی جلسه غیرعلنی مجلس برگزار شد که قرار بر این بود درخصوص خروج از معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای گفتگو شود. اما این اتفاق نیفتاد و نمایندگان تندرو معترض به عملکرد قالیباف در این خصوص شده اند.

در مواردی هم تغییر مواضع 180 درجه ای از قالیباف روایت شده که نمونه آن را می توان در ارتباط با واگذاری اختیارات به استانداری ها اشاره کرد. او اخیرا در حالی گفته که از این تصمیم دولت حمایت می کند که شهریور ماه در نامه ای به پزشکیان واگذاری اختیارات هیئت وزیران به وزرا و استانداران را خلاف قانون اساسی و قوانین عادی اعلام کرده بود. البته برخی نیز در این مورد معتقد بوده اند از آنجایی که اسکندر مومنی وزیر کشور پزشکیان سهم قالیباف در کابینه بوده، او به این موضوع رضایت داده است و چه بسا پای آن در میان باشد که قالیباف سهمی از استانداران دریافت کند.

نداشتن انسجام در تفکر اداره کشور در قالیباف آنجا دیده می شود که او اخیرا در نطقی در جایگاه رییس مجلس به حسن روحانی و محمدجواد ظریف حمله کرد؛ اگرچه برخی آن را زخم او از روحانی در دو انتخابات 92 و 96 می دانند، اما از طرفی نشان دهنده نوع ذهنیت قالیباف است که او اولویت تاکتیک را بر استراتژی بالاتر می داند و همین باعث می شود که او از تریبون ریاست مجلس به رقیب سابق حمله کند.

اینکه قالیباف به جریان مشخص و شناسنامه داری تعلق ندارد را در نامگذاری های مجلس می توان مشاهده کرد. طیف تندرو پایداری ولو آنکه از افکار مصباح یزدی پیروی می کند تفکری که برخی آن را توجیه گر وسیله در هدف سیاسی می دانند اما تکلیفش در فضای سیاسی ایران مشخص تر از قالیباف است. گروهی نیز تحت عنوان مستقل به مجلس راه پیدا کرده اند. اما قالیباف نه مستقل است و نه در طیف پایداری می گنجد.

قالیباف و طیف نزدیک به او هیچ اسم مشخصی ندارند و با عنوان قالیبافی ها شناخته می شوند. برای قالیباف عملا حضور قالیباف در قدرت و تصمیم گیری های سیاسی مهمتر از تعلق داشتن به پایگاه مشخص است. اگر او دغدغه ای برای داشتن یک شناسنامه سیاسی را داشت تاکنون یک مسیر مشخص را دنبال می کرد.