ایراهیم متقی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: دیپلماسی در فضای سیاست بین الملل عموما ماهیت مبهم و برگشت پذیر دارد. ادبیات دونالد ترامپ در ارتباط با سازوکارهای تجارت با چین از فوریه تا 30 اکتبر 2025 ماهیت انتقادی داشت. ترامپ تلاش کرد تا از سیاست تهدید اقتصادی علیه چین استفاده کند و به این ترتیب درصدد برآمد تا شکل جدیدی از فشار تعرفه ای را به عنوان چاشنی دیپلماسی اقتصادی اعمال نماید. ازجمله این اقدامات می توان به تعرفه 20درصدی ترامپ بر فنتانیل اشاره داشت.

مذاکرات شی جین پینگ رهبر چین با ترامپ در چارچوب اجلاسیه سران سازمان همکاری های اقتصادی آسیا و پاسیفیک در پوسان کره جنوبی برگزار شد. در این اجلاسیه بزرگ ترین رهبران اقتصادی شرق آسیا مذاکرات چندجانبه و دوجانبه خود با ترامپ را برای نیل به توافق بیشتر به انجام رساندند. اگرچه ترامپ دیدارهای دوجانبه ای با برخی رهبران کشورهای منطقه در اندونزی و ژاپن نیز برگزار نمود، اما هدف اصلی ترامپ از سفر به شرق دور را می توان شرکت در اجلاسیه سالیانه اپِک به عنوان یکی از بزرگ ترین نهادهای اقتصاد جهانی دانست.

1- بازیابی سیاست موازنه راهبردی و منطقه ای چین و امریکا

ترامپ در زمره رهبران سیاسی محسوب می شود که معادله قدرت و ثروت را با یکدیگر پیوند می دهد. در نگرش دونالد ترامپ، همکاری با کشورهایی با جایگاه و منزلت اقتصادی می تواند مطلوبیت و اثربخشی بیشتری برای اقتصاد امریکا به وجود آورد. در سال های دهه 1970 به بعد که اقتصاد امریکا با چالش بدهی روبه رو شد و رابطه برابری دلار امریکا با طلا ازبین رفت، زمینه برای چندجانبه گرایی اقتصادی امریکا با کشورهای پیرامونی به وجود آمد. در این دوران تاریخی، کیسینجر و نیکسون درصدد برآمدند تا زمینه ارتقای جایگاه اقتصادی چین را فراهم ساخته و از این طریق مانع از نزدیکی بیشتر اتحاد شوروی و چین به عنوان دو کشور سوسیالیستی نظام بین الملل شوند.

همکاری های چین و امریکا در شرایطی آغاز شد که ایالات متحده تا سال 1975 از شناسایی کشور چین کمونیست خودداری نموده و تایوان به عنوان نماینده چین در سازمان ملل، کرسی شورای امنیت را عهده دار بود. در چنین شرایطی طبیعی به نظر می رسید که ناسیونالیسم چین، ماهیت ستیزه جویانه پیدا کرده و در نتیجه زمینه برای افزایش تضادهای چین و امریکا در اقتصاد و سیاست جهانی به وجود آید. کیسینجر و نیکسون آموزه موازنه راهبردی را در دستور کار قرار داده و از این طریق توانستند سطح همکاری های اقتصادی چین با نظام سرمایه داری را به گونه تدریجی ارتقا دهند.

اگرچه چین از سال 1980 به بعد، موقعیت اقتصادی مطلوبی در سیاست و امنیت جهانی به دست آورد، اما همواره جهت گیری گسترش همکاری های اقتصادی با ایالات متحده را در دستور کار خود قرار داده و به گونه تدریجی آن را ارتقا بخشیده است. رهبران چین به این موضوع واقف هستند که همکاری های اقتصادی با ایالات متحده نه تنها مزیت نسبی آنان در سیاست و اقتصاد جهانی را ارتقا می دهد، بلکه موقعیت موثرتری در اقتصاد و سیاست جهانی به دست می آورند.

2- چین و تداوم سیاست ظهور آرام

آموزه های سیاسی و مبانی اندیشه اجتماعی چین براساس آرای کنفوسیوس شکل گرفته و این امر به معنای آن است که هر شهروند و کارگزاری می بایست سلسله مراتب قدرت در زندگی اجتماعی، ساخت داخلی و سیاست جهانی را در دستور کار قرار دهند. آموزه های اجتماعی چین یکی از عوامل بنیادین رشد اقتصادی پایان ناپذیر آن کشور محسوب می شود. اگرچه رشد اقتصادی در درون خود نشانه هایی از شکل گیری الیگارشی مالی را نیز به وجود می آورد، اما دولت چین درصدد برآمد تا برخی از چالش های ناشی از رشد اقتصادی را نادیده انگارد. در چنین شرایطی، بخش قابل توجهی از سرمایه تجاری و صنعتی چین نه تنها از کشور خارج نشد، بلکه زمینه سرمایه گذاری های موثرتری را نیز به وجود آورد.

مذاکرات ترامپ و شی جین پینگ را می توان اولین دیدار آنان پس از سال 2019 دانست؛ مذاکراتی که آغازی مبهم و نتایجی امیدوارکننده در حوزه رشد همکاری های اقتصادی چین و امریکا داشته است. مذاکرات ترامپ با رهبر چین بیانگر این واقعیت است که اگر کشوری جهت گیری اقتصادی را در دستور کار خود قرار دهد، طبیعی است که به نتایج مطلوب تری در حوزه سیاسی و سیاست خارجی نیز نایل می شود. واقعیت مذاکرات ترامپ با رهبران چین و روسیه بیانگر آن است که توافق با رقیب در حوزه های اقتصادی و در مقایسه با موضوعات سیاسی، امنیتی و راهبردی برای ایالات متحده امکان پذیر و مطلوب تر خواهد بود.

3- عملگرایی ترامپ و موازنه گرایی شی جین پینگ در پوسان

ترامپ در زمره آن گروه از رهبران سیاسی پراگماتیست امریکا محسوب می شود که در روند مناظرات انتخابات ریاست جمهوری 2016، از همکاری های چین و امریکا انتقاد به عمل آورد، درحالی که شرکت های ساختمانی ترامپ بخش قابل توجهی از سازه های فولادی خود را از چین وارد نموده و این امر منجر به تناقض گفتاری و رفتاری ترامپ می شد. مذاکرات 30 اکتبر 2025 ترامپ با رهبر چین بیانگر این واقعیت است که نامبرده اگرچه از ادبیات انتقادی برای ایجاد جو رسانه ای و مخدوش سازی افکار عمومی نسبت به فرد یا گروه خاصی بهره می گیرد، اما تلاش دارد تا واقعیت سیاست بین الملل را درک نموده و از این طریق به مازاد قابل توجهی برای اقتصاد سیاسی و اجتماعی امریکا نایل شود. نکته قابل توجه آن است که در روند مذاکرات رهبران سیاسی چین و امریکا هیچ صحبتی درباره آینده سیاسی تایوان به انجام نرسید.

این امر نشان می دهد که موضوعات اقتصادی و ضرورت های راهبردی امریکا در عرصه سیاست جهانی، مطلوبیت بیشتری در مقایسه با چالش های منطقه ای دارد. ترامپ همچنین وقتی در ارتباط با جنگ اوکراین مورد پرسش قرار گرفت، حمایت ضمنی خود از اوکراین و کشورهای اتحادیه اروپا را مطرح نموده، اما به این موضوع اشاره داشت که ما در برخی مواقع باید به کشورها فرصت بدهیم تا آنان به جنگ خود ادامه دهند. بیان چنین رویکردی در اندیشه ترامپ، مشابهت بسیار زیادی با مدل مدیریت بحران جورج الکساندر دارد. الکساندر به این موضوع اشاره داشت که قدرت های بزرگ عموما خود را زودهنگام درگیر بحران های منطقه ای ننموده و ترجیح می دهند که زمینه برای تغییر در موازنه قدرت به وجود آید. در نگاه الکساندر، هرگاه جنگ های محدود منطقه ای ایجاد شود، بخشی از انرژی و پتانسیل قدرت بازیگران کاهش یافته و درنتیجه از آمادگی بیشتری برای پذیرش جنگ در آینده برخوردارند.

4- همکاری های متوازن اقتصادی و کاهش متقابل تعرفه ها

واقعیت های موجود روابط امریکا و چین بیانگر این موضوع است که همکاری های اقتصادی و راهبردی دو کشور در آینده ادامه خواهد یافت. جهت گیری سیاسی و الگوی رفتار عمومی چین معطوف به ارتقای قابلیت های اقتصادی و بهینه سازی فناوری های نوظهور است. سیاست در چین عموما ماهیت مرحله ای داشته و کارگزاران سیاسی تلاش می نمایند تا به اهداف سیاسی خود به گونه مرحله ای نایل شوند. در چنین شرایطی، طبیعی به نظر می رسد که برخلاف انگاره برخی پژوهشگران و تحلیلگران راهبردی امریکا همانند گراهام آلیسون ، نشانه های کنش همکاری جویانه در روابط چین و امریکا بیشتر و اثربخش تر از عرصه های منازعه و جدال در حوزه تعرفه و کریدور باشد.

اگرچه ترامپ سطح همکاری های امریکا و چین را ارتقا داد، اما در عین حال به دولت هند این فرصت را داد که فعالیت های اقتصادی خود با ایران را افزایش دهند. آنچه که به عنوان تمدید همکاری های اقتصادی هند و ایران در بندر چابهار از آن یاد می شود را می توان به منزله شکل جدیدی از موازنه اقتصادی منطقه ای دانست که مزایای آن متوجه دولت های رقیب امریکا، چین، هند و حتی ایران می شود. ترامپ تلاش دارد تا این واقعیت را منعکس سازد که جنگ و همکاری های اقتصادی دو روی یک سکه بوده و در برخی شرایط تاریخی، می توان گزینه های متفاوتی را برای صلح سازی، امنیت، رشد اقتصادی و مازاد راهبردی بیشتر در دستور کار قرار داد.

رهبران چین و امریکا همچنین توافق نمودند که مذاکرات تجاری ماهیت مرحله ای داشته و هر سال درباره روندهای آینده تبادل نظر شود. توافق اقتصادی به مدت یک سال بیانگر آن است که کشورها می بایست در چنین فرآیندی از سازوکارهای کنش متقابل همکاری جویانه بهره گرفته و از این طریق به مازاد اقتصاد بیشتری در فضای سیاست جهانی نایل شوند. چین و امریکا در روند دیدار رهبران سیاسی خود تلاش نمودند تا همکاری های اقتصادی را محور اصلی کنش ارتباطی قرار داده و از این طریق به مازاد سیاسی و راهبردی قابل توجهی نایل شوند.

نتیجه

الگوی کنش رفتاری قدرت های بزرگ عموما مبتنی بر نشانه هایی از همکاری ، رقابت و تعارض خواهد بود. به کارگیری هر گزینه را می توان به عنوان موضوعی مرحله ای دانست که تابعی از ضرورت های عمومی سیاست منطقه ای و اهداف جهانی خواهد بود. چین و امریکا در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، مراحل پر فراز و نشیبی را سپری کردند. چین درصدد برآمد تا از سازوکارهای کنش متقابل در حوزه های اقتصادی، نظامی و امنیتی استفاده نماید. چنین نشانه ای را می توان در ارتباط با صادرات مجدد خاک های کمیاب چین به امریکا دانست که حاوی مواد و عناصر ویژه از جمله لتیوم می باشد.

در روند مذاکرات دونالد ترامپ ترجیح داد تا از سازوکارهای کنش هیجانی بهره گرفته و به نوعی رهبر چین را نیز در فضا و شرایطی قرار دهد که مبتنی بر نشانه هایی از کنش متقابل باشد. رهبر چین سیاست کنش همکاری جویانه آرام را در دستور کار قرار داد. کنش رهبر چین بیانگر این موضوع است که آنان تمایلی به تغییر سریع در الگوی کنش سیاسی و اقتصادی خود ندارند. رفتار چینی ها عموما ماهیت مرحله ای داشته و عموما از سیاست کنش هیجانی بهره کمتری می گیرند. نتایج حاصل از مذاکره به گونه ای مطلوب بود که ترامپ برخلاف همیشه از ادبیات انتقادی بهره نگرفت و مذاکرات را بسیار سازنده دانست.

مذاکرات سازنده می تواند زمینه همکاری های موثر در آینده را به وجود آورد. مذاکرات پوسان نشان داد که جهت گیری سیاست خارجی چین، ماهیت اقتصادی داشته و رهبران سیاسی این کشور تمایل چندانی برای ایفای نقش گریز از مرکز در سیاست جهانی نخواهند داشت. هرگونه کنش راهبردی چین با حوزه پیرامونی مبتنی بر موازنه گرایی، چندجانبه گرایی، همکاری های سازنده و گریز از ساز و کارهای پرتنش در عرصه سیاست بین الملل می باشد. در چنین شرایطی، ترامپ ناچار بود تا واقعیت های جدید چین در عرصه اقتصاد، سیاست منطقه ای و همکاری های چندجانبه را بپذیرد و از آن به عنوان مذاکرات اثربخش با نتایج عالی یاد کند؛ نتایجی که به گونه اجتناب ناپذیر منافع اقتصادی و راهبردی چین و امریکا را در وضعیت متوازن به همراه داشته و از سوی دیگر، مانع از هرگونه تنش سیاسی زودهنگام در آینده خواهد شد.