فرارو لیلی نقولا استاد روابط بین الملل دانشگاه لبنان

به نقل از المیادین، بر اساس گزارش شبکهٔ اسراییلی کان ، افسران آمریکایی هم اکنون در مقر فرماندهی شمالی اسراییل در شهر صفد حضور دارند و از نزدیک تحولات عملیات نظامی در لبنان را رصد می کنند که این نشانه ای آشکار از هماهنگی مستقیم میان ارتش آمریکا و اسراییل در مدیریت جبههٔ شمالی می باشد.

در ماه های اخیر، نقش ایالات متحده در لبنان دستخوش تغییری بنیادین شده است. واشنگتن از جایگاه میانجی دیپلماتیک که هدفش جلوگیری از درگیری مستقیم میان اسراییل و حزب الله بود، به سطح شریک استراتژیک در تعیین توازن قوا در مرز لبنان اسراییل ارتقا یافته است. هدف اصلی آمریکا، بازآرایی عناصر نظام منطقه ای فرعی در مشرق عربی است تا این ساختار با طرح کلان ترش برای ایجاد نظام منطقه ای فراگیر خاورمیانه همسو شود. پس از اعلام آتش بس در غزه، نقش ایالات متحده از حالت صرفاً سیاسی خارج شده و چهره ای میدانی و راهبردی یافته است. این تحول را می توان در چهار مسیر به هم پیوسته توضیح داد که نخستین آن چنین است:

حضور نیروهای آمریکایی در صفد، مدیریت مستقیم واشنگتن بر کمیتهٔ نظارت بر آتش بس ، استقرار نظامیان آمریکایی در مرزهای غزه و تحرکات فشردهٔ دیپلمات های آمریکایی برای تثبیت آرامش، همگی نشانگر آن است که آمریکا دیگر ناظر بیرونی نیست، بلکه به مدیر صحنه تبدیل شده است. ایالات متحده اکنون نه فقط پشتیبان اسراییل، بلکه تنظیم کنندهٔ قواعد درگیری و ناظر بر اجرای آتش بس است. این نقش جدید، از مدیریت سنتی بحران فراتر رفته و به مرحله ای رسیده که در آن قدرت برتر جهانی، به مهندس اصلی محیط راهبردی منطقه تبدیل شده است؛ جایی که واشنگتن قواعد بازی را می نویسد و دیگران تنها در محدودهٔ آن بازی می کنند.

از طریق حضور نظامی و دیپلماتیک، تهدید به پیامدها و اعمال فشار بر لبنان برای ورود به مذاکرات مستقیم، ایالات متحده شکلی از بازدارندگی نیابتی را به کار می گیرد؛ رویکردی که هزینه های احتمالیِ خودداری لبنان از پذیرش شروط آمریکا و خلع سلاح حزب الله را افزایش می دهد و در عین حال اطمینان می دهد که سطح تنش در چارچوب کنترل واشنگتن باقی بماند.

ایالات متحده در رویکرد خود به لبنان از آنچه در ادبیات روابط بین الملل با عنوان دیپلماسی قهری شناخته می شود، استفاده می کند؛ یعنی برای دستیابی به اهداف سیاسی بدون توسل مستقیم به جنگ، از ترکیب مذاکره و فشار بهره می برد. آمریکا از طریق فرستادگان خود یعنی تام باراک و مورگان اورتگس، تلاش می کند ریتم و چارچوب تازه ای از مذاکرات را بر لبنان تحمیل کند؛ به گونه ای که گفت وگوها دربارهٔ ترسیم مرزها یا اجرای قطعنامهٔ 1701 دیگر موضوعی صرفاً لبنانی اسراییلی نباشد، بلکه بخشی از چشم انداز جامع تر آمریکا در منطقه تلقی شود. این روند مذاکره، شکل سنتی میانجی گری را ندارد، بلکه با تهدید ضمنی به استفاده از زور، خطر جنگ و هشدار نسبت به پرداخت هزینه های سنگین همراه است تا لبنان را وادار به پذیرش شروط مشترک اسراییلی آمریکایی کند.

از نگاه ایالات متحده، لبنان همچنان بخشی از راهبرد مشترک آمریکایی ـ اسراییلی برای محدود کردن نفوذ ایران و پایان دادن به محور مقاومت به شمار می رود. از این منظر، اقدام واشنگتن در تنظیم توازن میان اسراییل و حزب الله در واقع در خدمت راهبردی است که می توان آن را مدیریت تهدید نامید. این راهبرد نشان می دهد که ایالات متحده خواهان جنگی تمام عیار نیست، اما در عین حال در پی صلح واقعی در لبنان نیز نیست؛ بلکه ترجیح می دهد حالتی از تنشِ کنترل شده و محاسبه شده برقرار بماند.

این توازنِ تعمداً حفظ شده در چارچوب آن چیزی قرار می گیرد که نظریه پردازان روابط بین الملل از آن با عنوان هژمونی غیرمستقیم یاد می کنند؛ یعنی وضعیتی که در آن قدرت برتر، نظام منطقه ای را در حالتی از تنش دائمی اما قابل کنترل نگه می دارد تا بتواند بر سرعت و جهت تحولات مسلط بماند. این رویکرد، لبنان را به برگ فشاری در معادلات گسترده تر منطقه ای تبدیل می کند و نمونه ای کلاسیک از سلطهٔ غیرمستقیم است؛ جایی که یک کشور ضعیف به ابزاری در رقابت قدرت های منطقه ای و جهانی تبدیل می شود.

در سایهٔ تداوم تجاوزهای اسراییل پس از آتش بس، لبنان اکنون هدف یک جنگ روانی و رسانه ای گسترده قرار گرفته است. هم زمان با تشدید فشارهای سیاسی، افکار عمومی این کشور زیر موج تهدیدها قرار دارد: هشدار به بروز جنگی فراگیر، اعمال تحریم های اقتصادی، محاصره و انزوا در صورتی که خلع سلاح حزب الله انجام نشود؛ مطالبه ای که اسراییل آن را شرط اساسی آغاز هرگونه گفت وگو معرفی می کند.

این عملیات رسانه ای در واقع تلاشی نظام مند برای شکل دادن به نوعی اجماع تحمیلی است؛ وضعیتی که آنتونیو گرامشی از آن با عنوان لحظهٔ هژمونیک یاد می کند؛ زمانی که قدرت مسلط تلاش می کند از راه کنترل گفتمان و ترس، ذهن جامعه را به پذیرش شروط خود وادار کند تا آن خواسته ها نه به عنوان تحمیل، بلکه به صورت واقع بینانه ترین گزینهٔ ممکن جلوه کند.

ایالات متحده در لبنان بازی ظریف اما هدفمندی را پیش می برد: شروط خود را در قالبی منطقی و تنها راه ممکن عرضه می کند تا آنها در نگاه افکار عمومی قابل قبول جلوه کنند. هم زمان، با استفاده از گفتمان دوگانه ای صحنه را مدیریت می کند از یک سو مدعی حمایت از ثبات لبنان است و از سوی دیگر، تجاوزهای اسراییل را توجیه کرده و آن ها را اقدامات دفاعی می نامد. این سیاست آگاهانه بر مبنای حفظ فضای ابهام، هراس و فشار روانی در جامعهٔ لبنان طراحی شده است؛ فضایی که در آن پذیرش هرگونه توافق تحت نظارت واشنگتن، به ضرورتی اجتناب ناپذیر تبدیل شود. در چنین شرایطی، لبنانی ها نه از سر رضایت، بلکه از روی اجبار و درک واقعیت سیاسی ، به پذیرش شروط اسراییل سوق داده می شوند؛ همان نقطه ای که واشنگتن از آغاز در پی آن بوده است.