فرارو-سفر آسیایی دونالد ترامپ و دیدارش با شی جین پینگ در کرهٔ جنوبی، بیش از آنکه صرفاً یک رویداد دیپلماتیک باشد، به آوردگاهی برای نمایش چهرهٔ جدیٔ رقابت قدرت های بزرگ تبدیل شده است؛ رقابتی که از مرز تعرفه ها و بیانیه های اقتصادی گذشته و به نبردی بر سر شکل آیندهٔ نظم جهانی رسیده است.

به گزارش فرارو، تنها چند هفته پیش، روابط میان دو اقتصاد بزرگ جهان در آستانهٔ انفجار قرار داشت. واشنگتن تهدید کرد که بر واردات کالاهای چینی تعرفه هایی تا سقف 130 درصد وضع خواهد کرد و پکن در پاسخ، صادرات عناصر نادر خاکی را به طور چشمگیری محدود کرد. این تبادل پیاپیِ ضربه و ضدضربه دیگر به سختی در قالب یک جنگ تجاری کلاسیک می گنجد. آنچه امروز در جریان است، بازتعریف رابطهٔ میان وابستگی اقتصادی و امنیت ملی است؛ جایی که پیوندهای مالی و زنجیره های تأمین جهانی نه ضامن ثبات، بلکه به زعم هر دو قدرت، تهدیدی بالقوه برای بقا و نفوذ تلقی می شوند.

آتش بس شکننده در جنگ اقتصادی؛ واشنگتن و پکن به دنبال مهار بحران پیش از انفجار

با وجود شدت بی سابقه رویارویی میان ایالات متحده و چین، هر دو طرف به این درک مشترک رسیده اند که تداوم تنش های مهارنشده می تواند به هزینه های سیاسی و اقتصادی غیرقابل پیش بینی منجر شود. در حالی که بازارها نگران فروپاشی زنجیره های تأمین جهانی اند، دیپلمات ها در پشت درهای بسته در تلاش اند تا از لغزش رقابت به ورطهٔ بحران جلوگیری کنند.

مذاکرات فشرده در مالزی، با حضور نمایندگان ارشد دو کشور و نقش میانجی گرانهٔ چهره هایی همچون اسکات بسنت از سوی آمریکا و هه لی فِنگ از طرف چین، به پیشرفت هایی هرچند شکننده منتهی شد. حاصل این رایزنی ها، تفاهمی اولیه برای برقراری نوعی آتش بس اقتصادی موقت است ؛ توافقی که اگرچه هنوز بر لبهٔ تردید ایستاده، اما فعلاً جلوی تشدید درگیری را گرفته است.

در چارچوب این توافق، پکن پذیرفته است اجرای محدودیت های صادراتی خود بر عناصر نادر خاکی، موادی که برای صنایع دفاعی و فناوری پیشرفتهٔ آمریکا حیاتی اند را به طور موقت به تعویق بیندازد. در مقابل، واشنگتن نیز سیگنال هایی از انعطاف نشان داده و احتمال داده است بخشی از فشارهای فناورانه از جمله محدودیت بر صادرات تراشه های پیشرفته، برای مدتی کوتاه تعدیل شود.

در حالی که واشنگتن از تعلیق افزایش تعرفه های تازه سخن می گوید، پکن نیز وعده داده است خرید محصولات کشاورزی آمریکایی را از سر گیرد؛ نشانه هایی از یک مصالحه موقت که هر دو پایتخت تلاش می کنند آن را به عنوان پیروزی خود به نمایش بگذارند. دونالد ترامپ در سئول این بستهٔ اقتصادی را به عنوان دستاورد شخصی معرفی کرد؛ فهرستی که از رفع محدودیت تیک تاک و افزایش فروش سویا گرفته تا کاهش تنش در بنادر و مدیریت زنجیره های تأمین جهانی را دربر می گیرد.

استراتژی بی ثباتی؛ چگونه ترامپ از ابهام به عنوان سلاح ژئوپلیتیکی استفاده می کند

اما پشت این نمایش از پیروزی، تردیدی عمیق پنهان است. تقریباً همهٔ تحلیلگران بر یک نکته اتفاق نظر دارند: آنچه اکنون میان دو قدرت شکل گرفته، نه یک توافق پایدار، بلکه آتش بسی تاکتیکی است؛ وقفه ای موقت در میانهٔ رقابتی که ریشه در ساختار قدرت جهانی دارد. شکنندگی این وضعیت فقط از محتوای تفاهم ناشی نمی شود، بلکه از عامل انسانی آن می آید: دونالد ترامپ، رییس جمهوری که رفتار غیرقابل پیش بینی اش برای شرکای خارجی همزمان تهدید و ابزار است.

دونالد ترامپ پیش تر نیز نشان داده که آمادگی لغو ناگهانی مذاکرات حتی با نزدیک ترین متحدانش را دارد و بارها در لحظات حساس مواضع خود را به طور ناگهانی 180 درجه تغییر داده است. تا جایی که در میان برخی ناظران سیاسی اصطلاحی تازه شکل گرفته است: تاکو یا به تعبیر دیگر ترامپ همیشه عقب نشینی می کند . این واژه اکنون به کُدی سیاسی در تحلیل سیاست آمریکا تبدیل شده؛ نشانه ای از بی ثباتی رفتاری رییس جمهوری که هر تصمیمش می تواند در کسری از ثانیه مسیر مذاکرات جهانی را تغییر دهد.

بی ثباتی در سیاست های دونالد ترامپ تصادفی نیست؛ بلکه به نوعی تکنیک فشار تبدیل شده است؛رویکردی که عمداً هیچ فضای اطمینان پذیری برای طرف مقابل و حتی متحدان آمریکا باقی نمی گذارد. در آسیا، بسیاری از ناظران بر این باورند که کاخ سفیدِ ترامپ به عمد سطحی از ابهام و تنش دائمی را حفظ می کند تا رقبا و حتی شرکا را در وضعیت تدافعی و واکنشی نگه دارد. اما این سیاست بی ثباتی فقط به حوزهٔ دیپلماسی محدود نمی شود. همین منطق اکنون در حال بازترسیم معماری زنجیره های تأمین جهانی است. آمریکا با سرعت در حال اجرای راهبردی دو سطحی برای کاهش وابستگی خود به چین در زمینهٔ مواد خام حیاتی و فناوری های حساس است.

در سطح بالا، واشنگتن محدودیت هایی سخت بر صادرات تراشه های پیشرفته و تجهیزات نیمه رسانا به چین اعمال کرده است؛ و در سطح پایین، به دنبال تنوع بخشی به منابع عناصر نادر خاکی و مواد معدنی حیاتی است. آمریکا برای این هدف به سراغ کشورهایی مانند مالزی و حتی عربستان رفته تا قراردادهای استخراج و فرآوری تازه ای امضا کند، و در عین حال با ژاپن چارچوبی مشترک برای ذخیره سازی و امنیت عرضه ایجاد کرده است. ایده روشن است: واشنگتن می خواهد یک اوپک عناصر حیاتی کوچک اما دوستانه شکل دهد؛ بلوکی از کشورهای هم پیمان که بتواند در برابر سلاح سازی زنجیرهٔ تأمین توسط پکن مقاومت کند. اما این تلاش جاه طلبانه در عین حال اعترافی ضمنی نیز هست: اقتصاد پیشرفتهٔ آمریکا، از تولید تسلیحات هوشمند گرفته تا خودروهای برقی، در کوتاه مدت هنوز به شدت به چین وابسته است. و در جهانی که زنجیرهٔ تأمین به ابزاری سیاسی تبدیل شده، حتی بزرگ ترین قدرت ها نیز نمی توانند از سایهٔ این وابستگی بگریزند.

جهان در سایهٔ خاکستری قدرت؛ میان صلح زبانی ترامپ و تهدید ساختاری چین

در سوی دیگر این رویارویی، چین دقیقاً همان نقطهٔ ضعف آمریکا را به اهرم فشار بدل کرده است. پکن نه تنها در استخراج عناصر نادر خاکی پیشتاز است، بلکه در مرحلهٔ حساس تر فرآوری و پالایش این مواد جایگاهی تقریباً انحصاری دارد. در جهانی که از صنایع دفاعی تا فناوری های سبز وابسته به این عناصر است، چین به خوبی می داند هنوز هیچ جایگزین پایداری برای ظرفیت عظیمش در این حوزه وجود ندارد.

در کنار این اهرم طبیعی، چین با ایجاد صندوق های چندده میلیارد دلاری برای صنعت نیمه رسانا، راه خودکفایی فناورانه را پی گرفته است. پیام پکن روشن است: اگر آمریکا دروازهٔ تراشه را ببندد، ما نیز درهای مواد خام حیاتی را قفل می کنیم. همین منطق متقابل است که هر توافق دربارهٔ تعلیق یک سالهٔ محدودیت های صادراتی چین را به تصمیمی عمیقاً سیاسی تبدیل می سازد؛ تصمیمی که شی جین پینگ می تواند آن را به عنوان پیروزی راهبردی در داخل کشورش معرفی کند.

اما رقابت میان واشنگتن و پکن دیگر به اقتصاد محدود نیست؛ اکنون آشکارا وارد قلمرو ژئوپلیتیک شده است. ترامپ در پی آن است که از نفوذ پکن برای اثرگذاری بر جنگ اوکراین بهره گیرد، به امید آن که شی جین پینگ بتواند ولادیمیر پوتین را به عقب نشینی وادارد یا دست کم از شدت درگیری بکاهد. در مقابل، چین انتظار دارد آمریکا در موضوع تایوان لحن خود را ملایم تر کند و از تحریکات سیاسی و نظامی بکاهد. این همان نقطه ای است که عمق بحران روشن می شود: هیچ یک از طرفین حاضر نیست در مسائل راهبردی اصلی امتیاز واقعی بدهد.

پکن، تایوان را نه یک موضوع دیپلماتیک، بلکه مسئله ای حاکمیتی و بخشی جدایی ناپذیر از امنیت ملی خود می داند. دولت چین بارها هشدار داده است که در صورت لزوم از توسل به زور صرف نظر نخواهد کرد ؛ تهدیدی آشکار که خطوط قرمز این کشور را در برابر هرگونه حمایت خارجی از تایپه مشخص می کند. در سوی مقابل، واشنگتن ناگزیر است به تایوان و متحدان آسیایی اش اطمینان بدهد که سیاست بازدارندگی در برابر چین همچنان برقرار است و تغییر نکرده است.

اما اینجا تناقضی اساسی پدید می آید: دونالد ترامپ در سخنان عمومی خود از رابطهٔ شخصی با شی جین پینگ به عنوان یک سرمایهٔ سیاسی یاد می کند، نشانه ای از توانایی اش در مدیریت بحران ، در حالی که تیم امنیت ملی او باید پیامی کاملاً متفاوت به منطقه بفرستد؛ پیامی مبنی بر اینکه آمریکا در دفاع از تایوان و مهار چین هرگز تزلزل نخواهد کرد.

این دوگانگیِ ظاهری میان صلح زبانی و تهدید ساختاری، نه فقط در آسیا بلکه در سراسر اتحادهای غربی احساس می شود. اروپا، کانادا و شماری از قدرت های جنوب جهانی از سیاست اول آمریکا و نوسان های غیرقابل پیش بینی کاخ سفید خسته شده اند و اکنون بیش از هر زمان دیگری به دنبال استقلال استراتژیک هستند. در آسیا نیز متحدان دیرینهٔ آمریکا با پیام هایی متناقض روبه رو می شوند: واشنگتن از یک سو آنان را به ماندن در ائتلاف مهار چین فرامی خواند، اما از سوی دیگر، در ازای امتیازهای تاکتیکی در حوزه هایی چون فناوری یا تجارت، گاه سیگنال هایی نرم تر به پکن می فرستد. در چنین جهانی، خلأ قدرت آرام آرام خود را می نمایاند: فضایی خاکستری میان رقابت و همکاری، جایی که قواعد بین المللی ضعیف تر می شوند و آیندهٔ نظم جهانی، بیش از هر زمان دیگر، در هاله ای از ابهام فرو رفته است.

دیدار ترامپ و شی در سایهٔ تردیدهای راهبردی

در جهانی که میان قطب بندی و بی نظمی سرگردان است، چین بازی درازمدت تری را پیش گرفته است. پکن تلاش می کند چهره ای از خود بسازد نه به عنوان یک تهدید، بلکه به عنوان ستون ثبات مسئولانه ؛ قدرتی که از تجارت آزاد، چندجانبه گرایی و جهانی چندقطبی دفاع می کند؛ جهانی که در آن هیچ کشوری انحصار تصمیم سازی را در دست ندارد. در مقابل، دونالد ترامپ با کاهش یارانه های سبز و تمرکز بر شعار تولید داخلی به هر قیمت ، عملاً فضای رقابتی را برای پکن در بازارهای نوظهور باز گذاشته است. در حالی که واشنگتن بیشتر بر سیاست های حمایت گرایانه تکیه می کند، چین آرام اما پیوسته جای پای خود را در اقتصادهای در حال رشد محکم تر می سازد.

در سطح تاکتیکی، دونالد ترامپ شاید از دیدار خود با شی جین پینگ در سئول یک پیروزی فوری بیرون کشیده باشد. بازگشت چین به خرید سویا می تواند کشاورزان آمریکایی را راضی نگه دارد؛ وعدهٔ تعلیق محدودیت های صادراتی عناصر نادر خاکی، پیام آرامش به بازارهای فناوری جهانی خواهد داد؛ توافقی نمادین دربارهٔ تیک تاک، نشانه ای از سخت گیری دولت ترامپ بر شرکت های چینی در داخل کشور جلوه می کند؛ و در نهایت، او می تواند ادعا کند که بدون آغاز جنگی تمام عیار، چین را وادار به امتیازدهی کرده است.

اما فراتر از این نمایش های تاکتیکی، تصویر راهبردی تیره تر به نظر می رسد. چین همچنان اهرم قدرتمند خود در حوزهٔ مواد حیاتی و عناصر نادر خاکی را حفظ کرده است؛ ابزاری که می تواند صنایع دفاعی و فناوری آمریکا را در تنگنا قرار دهد. در سوی دیگر، واشنگتن ناچار است با شبکه ای از متحدان همکاری کند که نسبت به دوام و قابلیت پیش بینی تعهدات ایالات متحده تردید دارند.