فرارو- مسئله این نیست که نسل پست مدرن نمی تواند عاشق شود و در ادامه ازدواج کند؛ مشکل این است که پیچیدگی های اجتماعی امروز به جایی رسیده که اختلافی کوچک بر سر جهیزیه به خشونت می انجامد و حتی منجر به قتل برادرِ عروس توسط داماد می شود.

به گزارش فرارو، چند روز پیش، دعوای خانواده عروس و داماد بر سر خرید ماشین لباسشویی به خشونت کشیده و در این درگیری، برادر عروس کشته شد. در مقابل، اسناد تاریخی تصویر متفاوتی ارائه می دهند؛ سندی 100 ساله نشان می دهد جهیزیه آن زمان تنها شامل وسایل ساده و ضروری مانند قوری و قندان بود و ارزش کل آن 1465 ریال می شد. این مقایسه تفاوت ها را روشن می کند؛ شاید در نگاه اول بحث تجمل گرایی مطرح شود، اما مشکل امروز تنها این نیست.

مشکل این است که حالا همان 1465 ریال گذشته هیچ ارزشی ندارد. اگر بحث بر سر معادل گیری است آیا جوانان می توانند درآمدی معادل آن داشته باشند تا لوازم حداقلی زندگی را مهیا کنند؟ آیا می توان با وجود امکانات موجود، به سبک گذشته جهیزیه تهیه کرد و به قول بزرگ ترها زندگی مشترک را ساده آغاز کرد؟

مصرف گرایی و تجمل گرایی در جامعه امروز، به ویژه در فضای رسانه ها و شبکه های اجتماعی، غیرقابل انکار است. با این حال، وقتی بحث جهیزیه با تجمل گرایی پیوند می خورد، برخی نکات مهم کمتر دیده می شوند. در درجه اول باید پرسید جهیزیه چیست؟ هدف از جهیزیه تأمین اسباب و وسایل ضروری برای آغاز زندگی مشترک است. از نگاه معصومه گل محمدی، دبیر کارگروه فقه انجمن ایرانی مطالعات زنان، هدف اولیه جهیزیه تأمین وسایل ضروری برای آغاز زندگی مشترک بود، مانند تختخواب، ظروف و لباس، نه ایجاد رقابت یا چشم و هم چشمی .

اما وقتی لیست اسباب لازم برای شروع زندگی و قیمت های آن ها در بازار لوازم خانگی بررسی می شود، بسیاری از این وسایل نسبت به درآمد جوانان امروز، لوکس به نظر می رسند. طبق گزارشی از تجارت نیوز، تورم در مواد اولیه صنایع لوازم خانگی بین 300 تا 700 درصد برآورد می شود؛ رقمی بسیار بالاتر از نرخ تورم رسمی که بین 40 تا 50 درصد اعلام شده است. بنابراین، به گفته افشین، جوان 41 ساله که تازه ازدواج کرده: هزینه های جهیزیه ماهیت آن را به سطحی رسانده که خرید حتی وسایل ضروری در نگاه اول لوکس به نظر می رسد.

رسانه ها و شبکه های اجتماعی نیز در شکل دهی این تصویر بی تقصیر نیستند؛ انتشار لیست های جهیزیه های گران قیمت باعث ایجاد ذهنیت با مفهوم ضرورت خرید لوکس می شود، در حالی که بسیاری از خانوارها توان خرید آن لوازم را ندارند و در واقعیت اجتماعی نیز چنین چیزی وجود ندارد.

البته این بدان معنا نیست که خانواده ها علاقه ای به جهیزیه تجملاتی ندارند، اما به زعم ناصر فکوهی، انسان شناس، ما شاهد کاهش مصرف هستیم و این از سر نداشتن است، نه از سر نخواستن . ویدا، همسر افشین در این مورد می گوید: در لیست جهیزیه ام خیلی لوازم رویایی وجود داشت؛ ما دقیقا شبی که جنگ شد ازدواج کردیم، و هر هفته که برای خرید لوازم خانه رفتیم یکی از رویاهایم از لیست پر کشید و رفت. حالا با تمام پولی که برای جهیزیه داشتیم چند قلم مهم را خریده ایم و مثلا حتی تلویزیون نداریم.

بنابراین، واقعیت این است که تصویر ارائه شده این باور را ایجاد می کند که خانواده ها در بدو زندگی مشترک خانه خود را با جهیزیه های لوکس تجهیز می کنند، در حالی که این امر بیشتر ناشی از فشار رسانه ای است تا انتخاب زوج های جدید.

از سوی دیگر، ممکن است برخی افراد استدلال کنند که جوانان می توانند با حداقلی ها زندگی مشترک خود را آغاز کنند، اما مشکل این است که حداقلی های نسل گذشته نسبتاً ارزان و قابل دسترس بودند، در حالی که حداقلی های امروز در ایران گران و برای تهیه دشوار هستند. برای مثال، سندی 100ساله نشان می دهد قندان و توتون حداقلی های آن دوران بودند و تهیه آن ها آسان بود، اما امروز حداقل های لازم، از جمله قاشق و چنگال، هزینه بر شده اند و نمی توان بدون آن ها زندگی مشترک را شروع کرد. افشین در این مورد گفت: وقتی برای خرید لوازم پلاستیکی رفتیم و تعداد معدود لوازمی که برای تمیزکاری خانه نیاز داشتیم را تهیه کردیم نزدیک به ده میلیون هزینه شد. این مبلغ نصف حقوق خانمم بود.

به این ترتیب، تجمل گرایی واقعی زمانی رخ می دهد که خرید وسایل لوکس و اضافی جای وسایل ضروری را بگیرد. فشار فعلی بر جوانان در تهیه جهیزیه بیش از هر چیز ناشی از شرایط اقتصادی و فشار رسانه ای است. از طرفی خرید جهیزیه تجملاتی مختص به طبقه ای خاص از جامعه شده است که این به تنهایی برای جامعه مخاطره انگیز است. ناصر فکوهی در این زمینه هشدار می دهد: مصرف بالا روشن است تنها به وسیله گروه خاصی از افراد یک جامعه می تواند انجام شود؛ یعنی به عبارت دیگر سلسله مراتبی شدن مصرف، سبب سلسله مراتبی شدن موقعیت شهروندی در آن کشور می شود و این امر باعث از میان رفتن انسجام ملی و شکننده شدن آن کشور در برابر یورش های بیرونی یا درونی می شود.

افشین، 39 ساله، گفت: بیست سال است که خانواده و اقوام مدام می پرسند چرا ازدواج نمی کنی؟ آن ها می گویند ما هم از صفر شروع کردیم و زندگی مان را ساختیم. مادرم همیشه تعریف می کند که با یک دست رخت خواب و چند ظرف ساده به خانه پدرم آمد. اما این حرف ها برای دهه سی است، نه امروز.

حرف های افشین، تصویری از شکاف نسلی در درک مفهوم شروع زندگی را نشان می دهد. در گذشته، خانه ای بدون یخچال یا ماشین لباسشویی، خانواده را با خلا مواجه نمی کرد اما امروز چنین چیزی منطبق با سبک زندگی مدرن نیست. دنیای جدید با ریتمی تندتر حرکت می کند. وقتی در جامعه زن و مرد هر دو شاغل اند و زمان شستن لباس با دست یا نگهداری مواد غذایی بدون یخچال وجود ندارد نمی توان توقع داشت زندگی مشترک را بدون یخچال آغاز کرد.

بنابراین جدای از بحث تغییر ذائقه و میل به تجمل، مسئله امکانات امروزی در مقایسه امکانات گذشته مطرح است در عصر حاضر بخشی از امکاناتی که برای نسل های گذشته تجمل به حساب می آیند تبدیل به حداقل های بقا و نظم زندگی شده اند. همان طور که جامعه شناسان اشاره می کنند، انسان مدرن، به ابزارهای رفاهی وابسته است، چون ساختار زندگی اش بدون آن ها از هم می پاشد. آنتونی گیدنز، جامعه شناس بریتانیایی نیز در مقالات خود اشاره می کند: عصر مدرن، هم فرصت ساز و هم ریسک زاست: انتظارات زندگی بالا رفته اما عدم قطعیت ها نیز افزایش یافته اند؛ وقتی جوانی از خرید یک یخچال مطمئن نیست، انگیزه اش برای پذیرش ریسک های آغاز زندگی مشترک به شدت افت می کند.

از طرفی در دهه های گذشته، نسبت درآمد به هزینه های زندگی سازگارتر بود. اما در شرایط فعلی، نوسان ارز، تورم سنگین و نبود چشم انداز روشن اقتصادی، حتی خرید ابتدایی ترین وسایل را به رؤیا تبدیل کرده است. طی 8 سال اخیر درحالی که درآمد خانوارها حدود 12.5 برابر شده، اما طی این مدت قیمت اقلام سفره خانوار به طور میانگین بیش از 20 برابر شده اند. بنابراین مقایسه نسل ها در این زمینه، بدون توجه به تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی، تصویری ناعادلانه از جوانان امروز ارائه می دهد.