با استناد به داده های رسمی سازمان ثبت احوال کشور و افزایش میانگین سن ازدواج و گسترش پدیده مضیقه ازدواج برای دختران بالای 40 سال، امروز ازدواج در ایران دیگر یک تصمیم صرفاً سنتی نیست، بلکه به بازتابی از انتخاب های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تبدیل شده است که در آن الگوهای سنی و جنسیتی نیز دستخوش تغییر شده اند.

به گزارش ایران، بهمن عبدی، مدیرکل دفتر برنامه ریزی و توسعه اجتماعی جوانان وزارت ورزش و جوانان با اشاره به آخرین آمارهای ثبت احوال کشور می گوید: بر اساس داده های دقیق سال 1402، میانگین سن ازدواج اول برای آقایان 27 سال و برای خانم ها 23 سال بوده است. این در حالی است که در سال 1403 میانگین سن ازدواج اول برای مردان به 28.3 سال و برای زنان به 24.1 سال رسیده است. این آمار نشان می دهد که روند افزایش سن ازدواج همچنان ادامه دارد و این تغییر در بیشتر استان های کشور قابل مشاهده است.

او توضیح می دهد، میانگین سن ازدواج در استان های مختلف تفاوت چشمگیری دارد و تهران، البرز، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد در صدر جدول قرار دارند. در استان تهران میانگین سن ازدواج برای آقایان 30.6 سال است و در ایلام 30.3 سال، در البرز 30 و کهگیلویه و بویراحمد هم حدود 30.1 سال. در میان زنان نیز تهران با میانگین 27.1 سال بالاترین سن ازدواج را دارد و پس از آن البرز و ایلام با میانگین 26.4 سال قرار دارند.

به گفته عبدی، پایین ترین میانگین سن ازدواج در کشور مربوط به استان سیستان و بلوچستان است؛ جایی که دختران به طور میانگین در سن 20 سال و 8 ماه و پسران در 24.9 سال ازدواج می کنند. در مجموع، اختلاف میانگین سن ازدواج میان استان های مختلف کشور، بازتابی از شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی هر منطقه است. در کلانشهرها افزایش سطح تحصیلات، هزینه های زندگی و تغییر سبک زندگی باعث بالارفتن سن ازدواج شده است، اما در برخی مناطق محروم تر همچنان ازدواج در سنین پایین تر رخ می دهد.

مدیرکل دفتر برنامه ریزی و توسعه اجتماعی جوانان می افزاید، در سال 1404 هنوز پیمایش جدیدی انجام نشده است، اما داده های سال گذشته تصویر روشنی از تغییر الگوی سنی ازدواج در کشور ارائه می دهد. بر اساس این داده ها، بیشترین میزان ازدواج در میان گروه سنی 35 تا 39 سال ثبت شده است.

عبدی در این باره توضیح می دهد: در سال 1403 حدود 40هزار و 700 فقره ازدواج در گروه سنی 35 تا 39 سال انجام شده که از این میان 12هزار و 163 مورد مربوط به ازدواج زنان و مردان همسن در همین گروه سنی بوده است. این آمار نشان می دهد تمایل به ازدواج های همسن در جامعه افزایش پیدا کرده است.

او با اشاره به ثبت برخی ازدواج های خاص در داده های رسمی می گوید: در میان آمارها حتی یک مورد ازدواج زن 60 تا 64ساله با مردی در گروه سنی 30 تا 34ساله دیده می شود. همچنین 34 ازدواج میان زنان 50 تا 54ساله با مردان 30 تا 34ساله ثبت شده است. در گروه زنان 40 تا 44 ساله، 617 ازدواج با مردان 30 تا 34ساله انجام شده و 2651مورد نیز میان زنان 35 تا 39ساله با مردان رده سنی 30 تا 34ساله به ثبت رسیده است. این داده ها بیانگر آن است که الگوی سنی ازدواج در کشور در حال تغییر است.

عبدی به موضوعی اشاره می کند که آن را یکی از مهم ترین چالش های اجتماعی در زمینه ازدواج می داند و توضیح می دهد: در حال حاضر در بحث ازدواج، از پدیده ای با عنوان مضیقه ازدواج برای دختران بالای 40 سال صحبت می کنیم. ازدواج در واقع نوعی بازار است که در آن طرفین بر اساس تقاضای مشترک وارد تعامل می شوند. اما وقتی در این بازار توازن وجود نداشته باشد، بخشی از جامعه با مضیقه مواجه می شود. طبق داده های ما، در کشور حدود سه میلیون زن بالای 40 سال وجود دارد که به تجرد قطعی رسیده اند. این زنان به دلیل کاهش تعداد مردان همسن مجرد، شانس ازدواج با همسالان خود را از دست داده اند.

او توضیح می دهد: با نگاهی به آمار ازدواج در این گروه سنی می بینیم که دختران 45 تا 49ساله در سال گذشته در 576 مورد با مردان 55 تا 64ساله ازدواج کرده اند. همچنین مجموع ازدواج های زنان 40 تا 49ساله با مردان بالای 60 سال، 1977 مورد بوده است. این آمارها نشان می دهد که وقتی خانم ها به سن خاصی می رسند، فرصت ازدواجشان با افراد همسن یا حتی نزدیک به سن خود به شدت کاهش پیدا می کند.

عبدی با اشاره به نسبت جمعیتی زنان و مردان نیز تأکید می کند که این نابرابری از دل آمار بیرون می آید: بر اساس داده های جمعیتی، تعداد دختران 13 تا 40 سال نسبت به پسران 15 تا 40 سال کمتر است. به همین دلیل، در گروه های سنی پایین تر مردان گزینه های بیشتری برای ازدواج دارند و همین موضوع باعث می شود بخشی از زنان در سنین بالاتر در مضیقه ازدواج قرار گیرند.

او یادآور می شود که تغییر نگرش های اجتماعی، موجب تحول در الگوهای انتخاب همسر شده است: امروز دیگر معیار سن به تنهایی تعیین کننده نیست. در گذشته سنت این بود که مردان با زنان کوچک تر از خود ازدواج کنند، اما حالا شاهد افزایش ازدواج هایی هستیم که در آن زنان از مردان بزرگ ترند. به عنوان نمونه، در سال گذشته 6421 ازدواج میان زنان 30 تا 34ساله با مردان 25 تا 29ساله انجام شده است. همچنین 1862 مورد ازدواج میان زنان 35 تا 39ساله و مردان 25 تا 29ساله و 521 مورد میان زنان 45 تا 49ساله و مردان 25 تا 29ساله ثبت شده است.

مدیرکل دفتر برنامه ریزی و توسعه اجتماعی می گوید: در کل، مردان 25 تا 29ساله در مجموع 8948 ازدواج با زنانی بزرگ تر از خود داشته اند که رقم قابل توجهی است. حتی در گروه زنان 50 تا 54 سال و مردان 25 تا 29 سال نیز 17 ازدواج به ثبت رسیده است. این آمارها نشان می دهد که معیارهای انتخاب همسر نسبت به گذشته تغییر کرده و نگاه برابر نسبت به زنان، استقلال مالی و فکری آن ها و حق انتخاب آزادانه تر، موجب شده سن دیگر عامل مطلق در ازدواج نباشد.

عبدی در تبیین ریشه های این تحولات می گوید: در جوامع سنتی، باروری و تعداد فرزندان یکی از مهم ترین ارزش ها در ازدواج بود و به همین دلیل تمایل به ازدواج با دختران کم سن بیشتر بود تا فرصت باروری طولانی تر باشد. اما امروز دیدگاه ها نسبت به فرزندآوری تغییر کرده است. بسیاری از زوج ها به جای تعداد فرزندان، به کیفیت زندگی و ثبات اقتصادی اهمیت می دهند. در نتیجه سن ازدواج زنان افزایش یافته و نگرش جامعه نسبت به تفاوت سنی در ازدواج ها انعطاف پذیرتر شده است.

بر اساس آمارها، ازدواج مردان با گروه سنی پایین تر از زنان هم افزایش یافته است موضوعی که تا چندین سال پیش به عنوان تابو در کشور از آن یاد می شد.

او به کاهش انگ زنی اجتماعی نسبت به ازدواج های نامتعارف اشاره می کند و می گوید: تا چند سال پیش ازدواج زنی با مردی کوچک تر از خود با نگاه منفی همراه بود، اما امروز جامعه در حال عبور از این باورهاست. ما با نسلی مواجه هستیم که ارزش های فردی و استقلال شخصی را در اولویت قرار می دهد. همین موضوع باعث شده تنوع در الگوهای ازدواج افزایش یابد.

عبدی بر افزایش ازدواج های همسن تأکید می کند و آن را نشانه ای از توازن در انتخاب ها می داند و می گوید: در حال حاضر بیشترین فراوانی ازدواج مربوط به زنان و مردانی است که در گروه سنی 35 تا 39 سال قرار دارند. در سال 1403 تعداد 40 هزار و 700 فقره ازدواج در این گروه داشتیم که از این تعداد 12 هزار و 163 ازدواج میان همسالان در این رده سنی ثبت شده است. این موضوع نشان می دهد تمایل به ازدواج همسن در جامعه تقویت شده و فاصله های سنی زیاد کمتر شده است.

به گفته او، در عین حال که برخی دختران بالای 40 سال به دلیل شرایط جمعیتی در مضیقه ازدواج قرار گرفته اند، اما در سوی دیگر نیز گروهی از پسران جوان تر تمایل بیشتری به ازدواج با زنان بزرگ تر از خود پیدا کرده اند. این پدیده بخشی از تحولات فرهنگی جامعه است. دختران بالای 40 سال امروز مخاطبانی در سنین پایین تر دارند و این موضوع اگرچه در گذشته با نگاه منفی مواجه می شد، اما اکنون بیشتر به عنوان یک واقعیت اجتماعی پذیرفته شده است.

عبدی تأکید می کند: آنچه از مجموعه این آمارها برداشت می شود، این است که ازدواج در ایران دیگر تابع یک الگوی سنتی ثابت نیست. عوامل اقتصادی، فرهنگی، شغلی و تحصیلی در تصمیم به ازدواج و انتخاب همسر نقش پررنگ تری پیدا کرده اند. از سوی دیگر، بالارفتن سطح تحصیلات، اشتغال زنان و استقلال مالی آن ها نیز موجب شده زنان انتخاب گرتر شوند و همین امر میانگین سن ازدواج را افزایش داده است.