عباس عبدی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: چندی پیش درباره افزایش تعداد اعدام ها در ایران نوشتم، فیلم هایی که از اعتراضات در زندان کرج منتشر شد و اکنون گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد در این باره انگیزه دوباره ای ایجاد کرد تا خطاب به مسوولان دستگاه قضایی تحلیل خودم را بنویسم. آنتونیو گوترش در تازه ترین گزارش خود به مجمع عمومی، از افزایش شمار اعدام ها در ایران به شدت انتقاد کرده و مدعی شده که آمار صدور و اجرای احکام اعدام در ایران در ماه های اخیر به شدت افزایش یافته و خواستار توقف فوری همه احکام اعدام و تعلیق احکام صادره شده است.

وی در گزارش خود به نکات دیگری هم پرداخته که در این یادداشت فقط به مساله اعدام می پردازم. من ترجیح می دهم که نقد مسائل ایران را فارغ از مخالفت های خارجی بنویسم. البته ما در جهانی زندگی می کنیم که نمی توانیم و نباید نسبت به داوری دیگران به ویژه نهادهای رسمی بین المللی و افکار عمومی مردم جهان بی تفاوت باشیم، چون خودمان هم درباره رفتار دیگران داوری داریم، ولی معتقدم که اگر چیزی نادرست است باید آن را با منطق درونی خود نقد کنیم و اگر چیزی را درست می دانیم نیز همین گونه تایید کنیم. با این حال فراموش نکنیم که گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد از اهمیت بسیاری برخوردار است و باید مورد توجه جدی قرار گیرد. در این یادداشت فارغ از این نکته به مساله می پردازم. همه می دانیم که دستگاه قضایی در احکام صادره قصاص، کوشش می کند که رضایت خانواده مقتول را کسب کند تا محکوم قصاص نشود. این اقدامی پسندیده است.

منطق آن نیز روشن است. اعدام لزوما به کاهش قتل کمکی نمی کند. باتوجه به اهمیت و زیاد بودن نرخ قتل در ایالات متحده و نیز ایالتی بودن قوانین و حذف و بازگشت مجازات اعدام در برخی ایالت ها مطالعات زیادی درباره اثر بازدارندگی اعدام در آمار قتل انجام شده است و اکثریت قاطع این پژوهش ها نشان می دهند شواهد قانع کننده ای وجود ندارد که مجازات اعدام اثر بازدارنده ای نسبت به حبس ابد یا سایر مجازات های سنگین بر فراوانی قتل عمد داشته باشد. در ایالت هایی که اعدام لغو شده، نرخ قتل بعد از لغو اعدام افزایش نیافته و در مواردی حتی کاهش یافته است. در ایالت هایی که قانون مجازات اعدام بازگردانده شده، تغییر معناداری در نرخ قتل نسبت به دوره پیش از آن دیده نشده است. در دهه اخیر، میانگین نرخ قتل در ایالت های دارای اعدام حدود 5 تا 6 در هر 100 هزار نفر بوده، درحالی که در ایالت های بدون اعدام میانگین حدود 3 تا 4 در هر 100 هزار نفر است. یعنی ایالت های بدون اعدام در مجموع قتل کمتری دارند. سطح فقر و آموزش بر نرخ قتل تاثیر بیشتری از بود یا نبود اعدام دارند.

کشورهایی مانند کانادا، بریتانیا، فرانسه و آلمان نیز پس از لغو اعدام شاهد افزایش نرخ قتل نبودند. از سوی دیگر کشورهایی که اعدام اجرا می شود، گاهی نرخ قتل بالاتری دارند. این تفاوت ها را در میان استان های ایران هم می توان آزمون کرد. اکنون که دستگاه قضایی برای جلب رضایت اولیای دم کوشش پسندیده ای می کند، پس چرا هنگامی که نوبت به خودش می رسد، مدعی العموم سختگیر می شود؟ مگر جرم و جنایت چقدر زیاد شده که به همان نسبت اعدام ها هم بیشتر شود؟ تازه پیش از این هم خیلی زیاد بود. واقعیت این است که اول بودن کشور در جهان از نظر اعدام ها اصلا پیام خوبی ندارد. اگر واقعا گمان می کنید که اعدام بازدارندگی دارد، پس بهتر است دادگاه های آنان را علنی پخش کنید حتی مراسم اعدام ها را با ذکر جزییات نمایش دهید تا دیگران درس بگیرند و آمار آن را با جزییات منتشر کنید.

شاید گفته شود که اعدام در قانون است و باید اجرا شود. به نظرم این پاسخ درستی نیست. زیرا اگر بخواهند مُرِّ قانون را اجرا کنند، شاید تعداد اعدامی ها به ویژه در مواد مخدر خیلی خیلی بیشتر شوند. پس راه برای کاهش وجود دارد، به ویژه آنکه هیچ خبری از تشدید کیفیت یا کمیت این جرم منتشر نشده است. پس افزایش اعدام ها محصول سیاست های سختگیرانه تر است. نکته مهم تر اینکه افزایش اعدام ها جامعه را خشن می کند. این به سود حکومت نیست. خشونتِ قانونی، رفتاری خنثی نیست و می تواند دایره خشونت را در جامعه گسترش دهد. اثرات این خشونت را در اخبار اتفاقات ناخوشایندی از کتک زدن دانش آموزان مدارس به خوبی می بینیم. یا در آمار بالای نزاع شاهدیم. روزانه در ایران نزدیک به 2 هزار نزاع منجر به مراجعه به پلیس و سپس پزشکی قانونی می شود که این رقم بسیار بالاتر از تعداد واقعی نزاع های رخ داده است. جوامع خشن در مسیر توسعه و آرامش گام برنمی دارند. تعداد مشکلاتی که حل آنها مستلزم قدری از خشونت باشد، بسیار اندک است. خشونت کوتاه ترین راه برای رسیدن به هدف است ولی بی راهه ترین نیز هست به سرعت فرد را از هدف دور می کند، زمانی متوجه این حقیقت می شود که خیلی دیر است.

مجازات های خشن مانند اعدام حتی اگر در کوتاه مدت حس انتقام یا نظم را برانگیزند؛ در بلندمدت اثرات منفی بر فضای عمومی جامعه دارند. هنگامی که دولت جان ستانی را مشروع می کند، مرز میان خشونت قانونی و غیرقانونی در ذهن مردم سست می شود. جامعه به خشونت عادت می کند و حساسیت اخلاقی اش نسبت به جان انسان کاهش می یابد. به علاوه دیدن یا آگاهی از رخداد اعدام ها (به ویژه علنی) حس همدلی، شفقت و کرامت انسانی را در ناخودآگاه جمعی تضعیف می کند. همچنین مجازات های خشن می توانند احساس امنیت صوری بدهند، ولی در واقع سطح اضطراب و احساس ناامنی را بالا می برند، چون یادآور حضور مداوم خشونتند. در جوامعی که اعدام ابزار سیاسی یا نمایشی می شود، قانون به تنها شیوه نمایش اقتدار تبدیل می گردد و نه عدالت. همچنین هنگامی که مرگ به عنوان پاسخ نهایی به جرم پذیرفته شود، انگیزه برای اصلاح، درمان و بازپروری مجرم کاهش می یابد. نگاه براندازی سیاسی و ناامیدی از اصلاح هم که متأثر از همین رویکرد و منطق است تقویت می شود. اثرات بسیار زیان باری که اعدام بر بازماندگان و خانواده های آنان برجا می گذارد را باید جداگانه تحلیل کرد. همچنین هر خطای قضایی در صدور حکم اعدام (که در هر نظامی ممکن است رخ دهد) بی اعتمادی شدید نسبت به کل دستگاه عدالت را پدید می آورد، چون اشتباه در اعدام برگشت ناپذیر است.