فرارو- با باز کردن برخی از کانال ها و پلتفرم های آنلاین، یا حتی گذر از سطح شهر و نگاه کردن به بیلبوردهای مترو، جمله ای به چشم می آید که جرقه یک رویاست: سفر قسطی!

به گزارش فرارو، با نابه سامانی های اقتصادی و افزایش هزینه های زندگی، سفرهای رویایی کم کم از سفر دور دنیا به اروپای دور، بعد به کشورهای همسایه و سپس به سفرهای داخلی و نهایتاً سفرهای کوتاه یک یا دو روزه در اطراف شهر تقلیل یافته اند و حالا قسطی شده اند؛ البته وقتی حتی خرید اقلام خوراکی اساسی مانند گوشت، برنج و لبنیات به شکل اقساطی انجام می شود، عجیب نیست که شرکت های گردشگری هم به فکر فروش سفر قسطی بیافتند. پیام تبلیغاتی الان برو، سال بعد پرداخت کن! این رویا را تداعی می کند که سفر رفتن غیرممکن نیست.

در این میان سفر چیزی فراتر از جابه جایی از نقطه ای به نقطه دیگر است؛ این تجربه ای است که به بازسازی روانی، کاهش استرس و ایجاد خاطرات مشترک کمک می کند. مسئله اما اینجاست که آیا برای چند روز سفر کوتاه، تحمل بار بدهی منطقی است و آیا این پیام به جامعه منتقل می شود که همه چیز فراهم است و با هر میزان درآمد می توان تجربیاتی لوکس داشت؟

علی رغم گفته ی یکی از چهره های دانشگاهی کشور که گفته بود: من هر روز در میدان تره بار زندگی را جاری می بینم؛ کمتر کشوری مانند ایران وجود دارد که مردمش با چهار کیسه پر از خرید به خانه برگردند و هر بار از پارک ها عبور می کنم بوی کباب در فضا پیچیده است ، واقعیت های اقتصادی جامعه چیز دیگری را نشان می دهد. با نگاهی به آمار تورم و قدرت خرید، می توان دریافت که وضعیت معیشتی مردم چندان مطلوب نیست.

جامعه ایران که تا چند سال پیش سفر را یکی از اصلی ترین برنامه های تعطیلات خود می دانست، امروز بیشتر به تفریح های ساده و کم هزینه مانند گذراندن یک روز در پارک ها بسنده می کند. روزنامه شرق نیز در اردیبهشت ماه امسال، تنها یک ماه پس از پیک سفرهای نوروزی، گزارش داد که در یک سال گذشته تنها 7 میلیون و 788 هزار خانوار ایرانی حداقل یک بار به سفر رفته اند ؛ آماری که نشان می دهد نزدیک به 70 درصد مردم، یعنی بیش از دو سوم جمعیت کشور، اصلاً سفری نداشته اند.

از سوی دیگر، رؤیاهای مردم برای سفر نیز مانند سفره هایشان کوچک تر شده است. ایرانی هایی که روزی آرزوی سفر به دور دنیا یا دیدن کشورهای اروپایی و همسایه را داشتند، حالا بیشتر به دنبال سفرهای یک روزه در اطراف شهر خود هستند. گزارش مرکز آمار ایران که در اسفند گذشته منتشر شد، بیان می کند سهم سفر در سبد هزینه خانوارها از 3 درصد در سال 1396 به تنها 1.6 درصد در سال 1401 کاهش یافته است.

از طرفی گزارش اتاق بازرگانی تهران نشان می دهد هر خانوار تهرانی در سال تنها قادر به صرف 5.5 میلیون تومان برای سفر و تفریح است که به زعم کارشناسان، این رقم حتی برای یک سفر یک روزه نیز کافی نیست. در نتیجه، با افزایش فشارهای اقتصادی، سفر به تدریج از برنامه های خانواده ها حذف شده و بسیاری از آژانس های گردشگری با کمبود مسافر روبه رو شده اند. همین وضعیت، زمینه ساز گسترش تبلیغات گسترده سفرهای قسطی در سطح شهر و بیلبوردها شده است. در این خصوص رییس هیأت مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی، گردشگری و زیارتی استان تهران هم گفت: وقتی مردم بودجه پرداخت یکجای هزینه سفر را ندارند، به سفر اقساطی رو می آورند.

اگرچه کوچک شدن رؤیای سفر روندی تدریجی بوده، اما یکی از نقاط عطف آن، جنگ 12 روزه بود. این رویداد باعث شد بسیاری از شرکت های گردشگری نیروهای خود را تعدیل کنند و در بازگرداندن هزینه مشتریان با مشکلات متعددی روبه رو شوند. روزنامه ای نوشته بود: بیش از 5600 پرواز در بازه زمانی 23 تا 31 خرداد لغو شد و حجم بالای درخواست های استرداد، اختلال در تراکنش های بانکی، مشکلات اینترنتی و نبود اطلاعات دقیق تماس مسافران، باعث شد فرآیند بازپرداخت با تأخیر انجام شود.

پس از آن نیز ترکش های جنگ بر پیکر صنعت گردشگری باقی ماند. در این میان، فروش سفرهای قسطی که پیش تر هم وجود داشت، با سرعت بیشتری گسترش یافت. به این ترتیب می توان گفت، سفر قسطی محصول مستقیم نابه سامانی های اقتصادی و فشار معیشتی جامعه امروز ایران است.

دو دختر جوان در مترو، در حالی که تحت تاثیر بنر تبلیغاتی یک شرکت مسافرتی قرار گرفته بودند دیالوگ قابل تاملی داشتند. یکی از آن ها گفت: با هزار بدبختی سه روز مرخصی بگیریم و به سفر برویم، بعد ده ماه قسط بدهیم؟ بر روی بنر نوشته الان برو سفر، سال بعد حساب کن انگار قرار است تا سال بعد معجزه ای برای جیب ما اتفاق بیافتد! دختر دیگر پاسخ داد: در عوض سه روز از همه چیز جدا می شویم، کمی به ذهن استراحت می دهیم و دوباره به گرفتاری هایمان باز می گردیم.

محسنات و تبعات سفر به شکل قسطی در شرایط کنونی ایران به شکل رقابتی عمل می کند. برای آژانس ها و شرکت های گردشگری، کاهش تقاضا به معنای از دست رفتن درآمد و بحران مالی است. یک شرکت گردشگری در گفت وگو با فرارو گفت: اگر پرداخت قسطی نبود، نیمی از مشتریان فعلی مان دیگر توان سفر نداشتند. در این وضعیت، ارائه گزینه سفر قسطی می تواند ابزاری تبلیغاتی برای جذب مشتریان باشد، وعده سفر راحت تر و دسترس پذیرتر.

اما برخی از اقتصاددانان از این طرح ها به عنوان تله بدهی یاد می کنند و هشدار می دهند که این طرح ها، نه تنها کمکی به بهبود اوضاع مالی خانوارها نمی کنند، بلکه با تحمیل اقساط جدید در کنار هزینه های سنگین زندگی، فشار مضاعفی را بر بودجه خانوار وارد می سازند. ارشک مسائلی که دانش آموخته اقتصاد و پژوهشگر حوزه گردشگری است، در این خصوص گفت: وقتی فرد در شرایط عادی توان پرداخت یک مبلغ را برای یک محصول ندارد، مسلما اگر برای 6 ماه یا یک سال، 20 درصد به آن مبلغ اضافه شود، تمایلی به خرید آن محصول در اینجا تور گردشگری- نخواهد داشت.

از طرفی ظهور فرهنگ خرید اعتباری و گسترش فروش اقساطی کالاها همچون موبایل، لوازم خانگی، خودرو و غیره بخشی از گرایش عمومی جامعه به تأمین فوری نیازها و پرداخت آن در آینده است. در این بستر، طبیعی است که خدمات تفریحی و گردشگری نیز به سمت چنین شیوه ای حرکت کنند.

بنابراین سفر قسطی گاهی به عنوان راهی برای بازگرداندن سفر به حق همگانی تبلیغ می شود، اما در عمل ممکن است به فریب مشتری منجر شود، چرا که شرایط مالی واقعی را پنهان می کند. این گسست یعنی سفر به عنوان کالایی لوکس تبلیغ می شود تا تقاضای بیشتری ایجاد شود، اما آنچه فروخته می شود اغلب وعده ای نیمه واقعی است. بنابراین سفر قسطی به نوعی محصول بازاریابی احساسی است به شکلی که در اختیار افرادی که توان جبران هزینه های حداقلی زندگی را ندارند، رویاهایی به واقعیت بپیوندد که شاید به صورت نقد هرگز عملی نبود.

اما سفر قسطی ابعاد مثبتی هم دارد؛ برای بسیاری از خانواده ها، این نوع سفر فرصتی فراهم می کند تا با وجود فشارهای اقتصادی، از تجربه سفر و استراحت ذهنی محروم نمانند. سفر، به ویژه در شرایط پرتنش و دشوار اقتصادی، نقشی کلیدی در حفظ سلامت روان، بهبود روابط خانوادگی و کاهش فرسودگی شغلی دارد. در این میان، پرداخت اقساطی می تواند نوعی پل مالی باشد که امکان دسترسی به این تجربه را برای قشر متوسط و حتی کم درآمدتر فراهم می کند.

یکی از آن دو دختر که در خصوص آن تبلیغ سفر گفت وگو می کردند در مورد آن گفت: سفر قسطی در ظاهر تلاشی است برای بازگرداندن رؤیای سفر به سبد زندگی خانوار ایرانی، اما در باطن بازتابی از شرایط اقتصادی ای است که در آن حتی تجربه های ساده انسانی، به تعهد مالی و اقساط ماهانه گره خورده اند.

دیگری نیز اشاره کرد: این پدیده نه فقط محصول هوشمندی بازاریابی آژانس های گردشگری، بلکه نتیجه مستقیم کاهش قدرت خرید، فشار روانی ناشی از تورم و تغییر الگوی مصرف در جامعه ای است که می خواهد زندگی عادی را حفظ کند، حتی اگر به بهای بدهی باشد. اما زمانی که هیچ راه حل جایگزینی وجود نداشته باشد به خودی خود تبدیل به یک راه حل منطقی می شود. در واقع احتمالا سال آینده با این مبلغی که به آژانس داده ایم، یک دست لباس هم نمی توانیم بخریم!