تورم، واژه ای است که سال هاست در گفت وگوهای روزمره، تحلیل های اقتصادی و تصمیم های سیاسی تکرار می شود؛ اما کمتر درباره ی ماهیت اخلاقی و اجتماعی آن بحثی جدی صورت گرفته است.

دکتر فرهاد نیلی، اقتصاددان و پژوهشگر برجسته، در گفت وگو اخیرش با سروش صحت در برنامه اکنون ، نگاهی متفاوت به این پدیده دارد. به باور او، تورم فقط یک مسئله ی اقتصادی نیست؛ یک زنجیره ی بی اعتمادی، بی عدالتی و بی اخلاقی است. به همین دلیل، تورم را باید شر مطلق دانست.

دکتر نیلی در ابتدای گفت وگو با تأکید بر اینکه اعتماد، ستون فقرات هر اقتصاد سالم است گفت: وقتی تورم بالا می رود، این ستون فرو می ریزد. چون مردم دیگر نمی دانند ارزش پول شان فردا چقدر خواهد بود. معامله گر، کارگر، سرمایه گذار و حتی دولت، همه در فضای بی اعتمادی تصمیم می گیرند. هیچ قراردادی در هوای بی ثبات دوام نمی آورد.

به گفته او، تورم یعنی بی اعتباری وعده ها. اگر کسی امروز قول می دهد که فردا کالایی را با قیمت معینی بفروشد، اما تورم در این فاصله همه چیز را تغییر دهد، نه او به قولش پایبند می ماند و نه خریدار به او اعتماد می کند. این شکستن اعتماد، به تعبیر نیلی، سمی است که از اقتصاد شروع می شود و به اخلاق اجتماعی سرایت می کند.

در بخش دیگری از گفت وگو، دکتر نیلی بر ماهیت ناعادلانه ی تورم تأکید کرد: تورم، بی رحمانه ترین نوع مالیات است؛ چون فقرا را بیشتر از ثروتمندان تنبیه می کند. کسی که دارایی اش پول نقد است، هر روز فقیرتر می شود، و کسی که دارایی واقعی دارد، هر روز ثروتمندتر. تورم، از جیب بی قدرت ها می دزدد و به حساب قدرتمندها و دارندگان دارایی می ریزد.

او توضیح داد که در اقتصادهای تورمی، حتی کار کردن هم از معنا می افتد: کسی که کار می کند و حقوق ثابت می گیرد، همیشه بازنده است. چون قبل از اینکه حقوقش به دستش برسد، ارزش آن نصف شده است. وقتی تورم بالا می رود، جامعه به این نتیجه می رسد که تلاش و پس انداز بی فایده است. و این یعنی نابودی نظم اخلاقی اقتصاد.

نیلی با نگاه آینده محور هم به این پدیده پرداخت: تورم مثل مه غلیظی است که افق را از دید ما پنهان می کند. سیاست گذار نمی تواند برای بلندمدت تصمیم بگیرد، سرمایه گذار نمی داند فردا چه خواهد شد، و خانواده ها نمی توانند برنامه ریزی کنند. وقتی هیچ کس به آینده اعتماد ندارد، هیچ کس برای آینده کار نمی کند.

او افزود: تورم، پروژه ی ساختن فردا را متوقف می کند. جامعه ای که درگیر تورم مزمن است، فقط در امروز زندگی می کند — آن هم با اضطراب. اما ملت هایی پیشرفت کرده اند که توانسته اند افق را شفاف ببینند و برایش هزینه بدهند.

به باور نیلی، حتی سیاست گذاران هم قربانی تورم اند: وقتی تورم بالا می رود، دولت ها ناچار می شوند تصمیم های کوتاه مدت بگیرند تا نارضایتی را کنترل کنند. این تصمیم های مقطعی، خود به عامل تورم تبدیل می شوند. نتیجه، چرخه ای از اشتباه و واکنش است که از آن گریزی نیست.

در بخش دیگری از گفت وگو، نیلی تورم را از زاویه ی اخلاق اقتصادی تبیین کرد و گفت: اقتصاد فقط مجموعه ای از عدد و فرمول نیست؛ بخشی از زیست اخلاقی جامعه است. در جامعه ای که تورم مزمن وجود دارد، دروغ گفتن و پنهان کاری به عادت تبدیل می شود. چون هیچ کس نمی داند قیمت واقعی چیست، همه سعی می کنند دیگری را فریب دهند تا ضرر نکنند. این یعنی فروپاشی اخلاق بازار.

او ادامه داد: تورم، همان قدر که سرمایه را نابود می کند، اخلاق را هم از بین می برد. هیچ جامعه ای با بی اعتمادی، دروغ و بی ثباتی نمی تواند رشد کند. در نتیجه، تورم نه فقط شر اقتصادی، بلکه شر اجتماعی و اخلاقی است.

دکتر نیلی در پایان، ریشه ی تورم را در تصمیم های حکمرانی دانست و گفت: تورم، حاصل اتفاق نیست؛ نتیجه ی تصمیم است. اگر دولت ها بیش از توان اقتصاد خرج کنند، یا برای تأمین منابع به چاپ پول متوسل شوند، عملاً تورم را انتخاب کرده اند. اما باید بدانند تورم، سیاستی است که در کوتاه مدت راحتی می آورد و در بلندمدت ویرانی.

او با اشاره به تجربه ی جهانی افزود: هیچ کشوری با تورم بالا توسعه پیدا نکرده است. رشد پایدار فقط در اقتصادهای باثبات اتفاق می افتد. اگر سیاست گذار بخواهد میان رضایت کوتاه مدت و آینده ی بلندمدت یکی را انتخاب کند، باید شجاعت انتخابِ سخت را داشته باشد. چون در نهایت، مهم ترین پروژه ی ملی هر کشوری، ساختن فردایی بدون تورم است.

از نگاه دکتر فرهاد نیلی، تورم صرفاً یک عدد اقتصادی نیست، بلکه یک بیماری اجتماعی و اخلاقی است؛ پدیده ای که اعتماد را می فرساید، عدالت را از بین می برد، آینده را تار می کند و اخلاق عمومی را تخریب می سازد. به همین دلیل است که او می گوید: تورم، شر مطلق است. چون هیچ خیری از دل آن بیرون نمی آید؛ نه برای اقتصاد، نه برای سیاست و نه برای انسان.

گزیده از عصرایران