فرارو لینگلینگ وی، خبرنگار ارشد مسائل چین در روزنامه وال استریت ژورنال

در دوره نخست ریاست جمهوری دونالد ترامپ، رفتار متناقض و پیش بینی ناپذیر او تلفیقی از تهدیدهای تند و ابراز صمیمیت ناگهانی بارها موجب سردرگمی و دلخوری شی جین پینگ شد. با این حال، به نظر می رسد رهبر چین این بار رمز و منطق رفتار ترامپ را دریافته است.

بر اساس گفته های افراد نزدیک به تصمیم گیران پکن، شی جین پینگ دیگر به قواعد سنتی دیپلماسی چین پایبند نیست و نسخه ای تازه و مخصوصِ تعامل با ترامپ طراحی کرده است. او این بار با اعتماد به نفس و صراحت بیشتری وارد میدان شده و رویکرد جدیدش را بر پایه درکی دقیق از خودانگاره ترامپ بنا کرده است؛ تصویری از مردی که خود را یک معامله گر موفق و شیفته پیروزی های نمایشی می داند. در راستای این برداشت، پکن تصمیم گرفته است امتیازاتی در حوزه هایی ارائه کند که برای ترامپ اهمیت نمادین و بازتاب رسانه ای دارد تا حس پیروزی و موفقیت شخصی او را تقویت کند.

اما در سوی دیگر، هرگاه دولت ترامپ حمله ای سیاسی یا اقتصادی علیه چین آغاز کند، شی قصد دارد پاسخ هایی قاطع تر و شدیدتر نشان دهد. به گفته منابع نزدیک به دولت چین، هدف او تنها ایجاد اهرم فشار بر ترامپ نیست، بلکه نمایش قدرت، قاطعیت و غیرقابل پیش بینی بودن است؛ همان ویژگی هایی که ترامپ نیز به آن ها افتخار می کند. قرار است دو رهبر هفته آینده در کره جنوبی دیدار کنند.

در واقع، این تغییر در رویکرد شی نوعی بازآفرینی از همان سیاست فشار حداکثری است که ترامپ برای واداشتن دشمنان و حتی متحدانش به پذیرش خواسته هایش به کار می برد. افراد آگاه از فضای سیاست گذاری در پکن می گویند، برخلاف گذشته که واکنش چین به اقدامات تجاری آمریکا معمولاً محدود و متناسب بود، اکنون تدابیر تلافی جویانه عمداً سخت تر و تندتر طراحی می شوند تا پیامی صریح از عزم و اقتدار پکن به واشنگتن ارسال کنند.

در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ، سیاست های پرتنش او مدام چین را از تعادل خارج می کرد. این جمله را کِرت کمپبل، معاون پیشین وزارت خارجه در دولت بایدن و رییس کنونی اندیشکده گروه آسیا در واشنگتن می گوید. به گفته او، این بار شرایط متفاوت است: شی جین پینگ می خواست از پیش آماده باشد. او می داند ترامپ به دنبال رابطه ای مثبت با اوست، اما احترامش را فقط به قدرت می گذارد، نه به عقب نشینی یا امتیازدهی.

نمونه روشن این راهبرد جدید در اوایل ماه جاری میلادی آشکار شد، زمانی که واشنگتن و پکن در آستانه نهایی سازی نشست سران در کره جنوبی بودند. درست در لحظه ای که نشانه هایی از بهبود روابط دیده می شد، شی جین پینگ با اقدامی غافلگیرکننده صحنه دیپلماسی را لرزاند: او دستور داد دولتش به تازه ترین محدودیت های صادراتی آمریکا پاسخی کم سابقه و تند بدهد. در 9 اکتبر، وزارت بازرگانی چین اعلام کرد که محدودیت های گسترده ای بر صادرات مواد معدنی کمیاب اعمال می کند؛ تصمیمی که می تواند زنجیره تولید جهانی از تلفن همراه و لپ تاپ تا خودرو و موشک را دچار اختلال کند. چین در حال حاضر حدود 90 درصد از ظرفیت جهانی فرآوری عناصر نادر خاکی را در اختیار دارد.

به صورت رسمی، پکن این اقدام را واکنشی متقابل به مقررات جدید آمریکا دانست؛ مقرراتی که دامنه محدودیت های فروش فناوری را به شرکت هایی گسترش می دهد که دست کم نیمی از سهامشان متعلق به نهادهای چینی حاضر در فهرست سیاه واشنگتن باشد. اما منابع نزدیک به دولت چین می گویند هدف واقعی از این تصمیم فراتر از پاسخ گویی فنی بود. این اقدام، بخشی از تاکتیک حساب شده شی جین پینگ برای تقویت اهرم فشار پیش از دیدار با ترامپ به شمار می رود؛ دیداری که در آن، رییس جمهور آمریکا تمایل دارد درباره توافقی جامع در حوزه اقتصاد با چین وارد مذاکره شود.

به گفته منابع نزدیک به تصمیم گیران پکن، دکترین تازه شی جین پینگ بر این اصل بنا شده است که ایالات متحده باید ناگزیر با واقعیت قدرت چین کنار بیاید. در حوزه عناصر نادر خاکی، شی بر این باور است که کشورش برگ برنده ای بی رقیب در اختیار دارد که می تواند با اتکا به آن، امتیازات مهمی از واشنگتن مطالبه کند. جیمی گودریچ، کارشناس چین و فناوری در مؤسسه همکاری و مناقشه جهانی دانشگاه کالیفرنیا در سن دیگو، در این باره می گوید: پکن معتقد است اکنون در موقعیت حداکثری برای اعمال فشار قرار دارد و از استفاده از این اهرم هیچ واهمه ای ندارد.

با وجود این، تحلیلگران هشدار می دهند که رویکرد تهاجمی شی ممکن است پیامدهای معکوسی به دنبال داشته باشد. اقدامات سخت گیرانه و پرریسک او به بازهای سیاسی در واشنگتن فرصت داده است تا بر ضرورت کاهش وابستگی اقتصادی آمریکا به چین پافشاری کنند. هم زمان، متحدان ایالات متحده در اروپا و آسیا که صنایعشان وابستگی بالایی به این مواد معدنی دارد از رفتار تند و غیرقابل پیش بینی پکن نگران شده اند؛ نگرانی ای که این تصور را تقویت می کند که چین به بازیگری بی ثبات تر در نظام بین الملل تبدیل شده است.

در واکنش به این تحولات، ایالات متحده و استرالیا همین هفته اعلام کردند که قصد دارند 3 میلیارد دلار در بخش مواد معدنی حیاتی سرمایه گذاری کنند تا سلطه چین بر این حوزه را کاهش دهند. نشانه های اولیه اجرای راهبرد تازه شی در ماه آوریل ظاهر شد، هنگامی که ترامپ تعرفه های جهانی موسوم به روز رهایی را اعمال کرد. چین، که همچنان زیر فشار محدودیت های دوران بایدن قرار داشت، آسیب شدیدی دید و تعرفه های آمریکا بر کالاهای چینی تا 145 درصد افزایش یافت. پاسخ پکن سریع و حساب شده بود: صادرات آهنرباهای نادر خاکی به شرکت های آمریکایی را متوقف کرد؛ اقدامی که به تعطیلی موقت چند کارخانه خودروسازی در ایالات متحده انجامید و نشان داد چین آماده است از قدرت اقتصادی خود به عنوان ابزاری ژئوپلیتیک بهره بگیرد.

واکنش بازارهای مالی آمریکا به اقدامات چین برق آسا بود. ضدحمله پکن بلافاصله وال استریت را به لرزه انداخت، شاخص های سهام سقوط کردند و بازار اوراق قرضه دچار آشفتگی شد. هرچند چین پس از دستیابی به چند توافق محدود با واشنگتن به تدریج صادرات خود را از سر گرفت، اما همچنان کنترل سختگیرانه ای بر عرضه حفظ کرد.

برای شی جین پینگ، این بی ثباتی بازارها نشانه ای روشن از آسیب پذیری اقتصادی آمریکا بود. منابع نزدیک به تصمیم گیران چینی می گویند او پس از آن با جسارت بیشتری تصمیم گرفت از این برتری استفاده کند، با این فرض که ایالات متحده توان تحمل فشار اقتصادی بیشتر را ندارد. در دورهای اخیر گفت وگوهای تجاری، چین خواهان تسلیم کامل طرف آمریکایی شده است؛ از جمله لغو تمام تعرفه ها و مقررات محدودکننده صادرات، در حالی که مذاکره کنندگان آمریکایی هنوز حاضر به دادن هیچ امتیازی نشده اند.

در پکن بر این باورند که ترامپ ذاتاً یک معامله گر است نه سیاستمداری ایدئولوژیک. از همین رو، سیاست گذاران چینی گمان می برند می توانند از تمایل ذاتی او به توافق و نمایش موفقیت برای مهار چهره های ضدچینی در دولتش استفاده کنند. به تعبیر کِرت کمپبل، هدف ایجاد رویکردی نرم و سخت است: همزمان پاسخ به عطش ترامپ برای توافق و اِعمال فشاری اقتصادی که درد آن را حس کند. اِوَن مِدیروس، مقام پیشین شورای امنیت ملی آمریکا در دولت اوباما و استاد کنونی دانشگاه جورج تاون، در توضیح این سیاست می گوید: نزدیک نگه داشتن ترامپ، قلب راهبرد چینی هاست. آن ها می دانند او نه بازِ تندرو است و نه ایدئولوگ؛ بنابراین می خواهند بر غریزه معامله گرانه اش بازی کنند.

کوش دسای، سخنگوی کاخ سفید، تفسیرها درباره روحیه معامله گرانه رییس جمهور را رد کرده و تأکید دارد که وعده ترامپ، بازسازی صنایع و جوامع آمریکایی است. او گفته است: تنها معاملاتی که رییس جمهور ترامپ مایل به انجام آن است، معاملاتی هستند که این هدف را محقق کنند و آمریکا و مردمش را در اولویت قرار دهند.

در همین حال، پکن به طور موازی در تلاش است تا از مسیرهای غیررسمی دیپلماتیک و امنیتی عبور کند و پیام های خود را مستقیماً از طریق چهره های بانفوذ تجاری آمریکا از جمله جنسن هوانگ، مدیرعامل شرکت انویدیا به ترامپ منتقل کند. این رویکرد دقیق و حساب شده ترکیبی از فشار و دلجویی اکنون به ستون فقرات دیپلماسی جدید چین تبدیل شده است. در آستانه مذاکرات تجاری حساس ماه سپتامبر در مادرید، شی جین پینگ می دانست که برای رسیدن به هدف اصلی خود یعنی برگزاری دیدارهای مستقیم با ترامپ برای حل مسائل رودررو باید امتیازی ارائه کند. آن امتیاز، اپلیکیشن تیک تاک بود.

برای ترامپ، واداشتن چین به فروش این برنامه محبوب، پیروزی ای پوپولیستی در قالب دغدغه های امنیت ملی بود. اما برای شی جین پینگ، تیک تاک تنها یک مهره کم هزینه در صفحه شطرنج بزرگ تر محسوب می شد. منابع نزدیک به حلقه قدرت در پکن می گویند او در جلسات خصوصی از تیک تاک به عنوان افیون روحی یاد کرده و آن را قربانی آسانی می داند که می تواند مسیر گفت وگوهای مهم تر با واشنگتن را باز نگه دارد. در نتیجه، شی مقدمات سلسله ای از نشست های دوجانبه با ترامپ را فراهم کرده است. پس از دیدار هفته آینده در کره جنوبی، پکن امیدوار است سفر ترامپ به چین در اوایل سال آینده انجام شود و در نهایت، شی در اواخر سال 2026 به آمریکا سفر کند.

در صدر دستور کار شی، مسئله حساس تایوان قرار دارد. با توجه به نشانه هایی که از تمایل ترامپ به یک توافق اقتصادی تازه دیده می شود، رهبر چین قصد دارد از این دیدارها برای فشار بر او استفاده کند تا از سیاست سنتی ابهام راهبردی فراتر رود و آشکارا اعلام کند که ایالات متحده با استقلال تایوان مخالف است. در گامی دیگر از همین دیپلماسی معامله محور، پکن در آستانه نشست احتمالی سران، در حال بررسی خرید گسترده ای از دانه های سویا از آمریکاست؛ پیشنهادی که مستقیماً از سوی ترامپ مطرح شده است.

به گفته منابع آگاه در کاخ سفید، راهبرد جدید شی جین پینگ به تدریج در درون دولت آمریکا نفوذ کرده است؛ جایی که اعضای کابینه اکنون با احتیاط و دقت بیشتری تصمیم می گیرند چه توصیه هایی را به ترامپ منتقل کنند و چه مسائلی را از او پنهان نگه دارند. در سطوح پایین تر از کابینه نیز، چهره های ضدچینی سنتی از جمله پیتر ناوارو، مشاور دیرین ترامپ در حوزه تجارت به حاشیه رانده شده اند. با این حال، یکی از مقامات ارشد دولت می گوید هرچند حضور ناوارو در رسانه ها کم رنگ تر شده، او همچنان در سیاست گذاری های مربوط به چین نقش دارد.

نمونه ای از این مدیریت صداهای تندرو، پرونده لَندون هاید بود. بنا بر گزارش منابع مطلع، نامزدی او برای یکی از سمت های کلیدی در وزارت بازرگانی با هدف حفاظت از فناوری آمریکا بی هیچ توضیحی لغو شد. هاید که سابقه مأموریت دیپلماتیک در پکن و فعالیت در کمیته مجلس نمایندگان درباره چین را دارد، در جلسه تأیید صلاحیت خود در آوریل هشدار داده بود که تلاش های چین برای دستیابی به فناوری های نوظهور تهدیدی جدی علیه امنیت ملی و اقتصادی ایالات متحده است.

اما به گفته منابع نزدیک به کاخ سفید، همین مواضع رادیکال باعث شد برخی مقامات او را گزینه ای نامناسب بدانند. آنا کلی، سخنگوی کاخ سفید، گفت: لندون هاید صدایی ارزشمند در دولت است و همچنان در شورای امنیت ملی بر اجرای سیاست آسیایی ترامپ با محوریت شعار اول آمریکا متمرکز خواهد بود. هاید از اظهارنظر در این باره خودداری کرده است. با کنار رفتن سایر مقاماتی که خواهان سیاستی سخت تر در قبال چین بودند، کارشناسان امنیتی و فناوری هشدار داده اند که خلایی در سیاست گذاری ایجاد شده است ؛ خلایی که اکنون با چهره هایی پر می شود که بیش از مهار پکن، به گسترش روابط اقتصادی با آن تمایل دارند. پیامدهای کاهش نفوذ چهره های تندرو در سیاست چین، تنها چند هفته پیش از نشست آلاسکای ترامپ با ولادیمیر پوتین، آشکار شد که این نشانه ای از بازتر شدن میدان برای بازیگران اقتصادی و فناوری در شکل دهی به سیاست خارجی آمریکا می باشد.