رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در دانشگاه پلی تکنیک فدرال لوزان EPFL درباره نقش دیپلماسی هسته ای، چالش های جهانی و فعالیت های آژانس سخنرانی و به سوالات حاضران پاسخ داد.

به گزارش ایسنا، گروسی در این نشست گفت که علاقه جهانی به انرژی هسته ای در حال افزایش است و به جز آلمان که به طور کامل از انرژی هسته ای خارج شده، سایر کشورها یا همچنان از این انرژی استفاده می کنند یا در حال بازنگری سیاست های خود هستند و تردیدهایشان نسبت به آن کاهش یافته است.

مدیرکل آژانس همچنین تأکید کرد فناوری هسته ای تنها به تولید انرژی محدود نمی شود و می تواند در درمان سرطان، مدیریت آب و حفاظت از محیط زیست از جمله کاهش آلودگی پلاستیکی نقش مهمی داشته باشد؛ حوزه هایی که به ویژه برای کشورهای در حال توسعه اهمیت دارد.

او با اشاره به بحران های سیاسی و خطر گسترش سلاح های هسته ای، از جمله وضعیت نیروگاه زاپوریژیا در اوکراین، تأکید کرد نقش آژانس در چنین موقعیت هایی حضور و نظارت فعال به ویژه در کشورهایی مانند ایران است که به ادعای او نگرانی هایی درباره برنامه هسته ای آن ها وجود دارد.

مدیرکل آژانس در ادامه سخنرانی خود به حملات تجاوزکارانه انجام شده علیه تأسیسات هسته ای ایران توسط آمریکا و رژیم صهیونیستی اشاره کرد و گفت: در ژوئن گذشته، شاهد حملاتی به تأسیسات هسته ای ایران بودیم. این اتفاق به شکلی تقریباً باورنکردنی بود.

توافق برجام که توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی نظارت می شد و محدودیت هایی بر برنامه هسته ای ایران اعمال می کرد، به تدریج کنار گذاشته شد. توضیح کامل آنچه رخ داده زمان زیادی می برد، اما به طور کلی شما از این موضوع آگاه هستید. این مسیر به تدریج رها شد و مسئولیت این موضوع بین طرفین مشترک است و می تواند موضوع بحث باشد. اما در نتیجه، یک درگیری کوتاه و خشونت آمیز رخ داد.

گروسی همچنین گفت: اکنون ما در حال تلاش برای بازسازی اعتماد با ایران هستیم، زیرا بدون اعتماد که از طریق رژیم بازرسی های دقیق ایجاد می شود، امکان بازگشت به اعتماد وجود ندارد. باید بازرسی ها انجام شود وگرنه اعتماد بازسازی نمی شود و خطر باقی ماندن مسئله به صورت نیمه باز می تواند به استفاده دوباره از زور در این درگیری ها منجر شود.

ما از طریق دیپلماسی آرام و پشت پرده در حال کار روی این موضوع هستیم. در دنیایی که همه چیز در معرض دید است، گفت وگوهای غیررسمی، کانال های مخفی و مذاکرات محرمانه نقش مهمی دارند و برای جلوگیری از تشدید درگیری ها و گسترش خشونت در منطقه ای که همین حالا هم از خشونت رنج می برد، ضروری هستند.

در ادامه، مجری برنامه از رییس دیدبان هسته ای سازمان ملل متحد پرسید که اسراییل هرگز معاهده ان پی تی را امضا نکرده و بازرسی آژانس از تاسیسات آن ممنوع است. آیا این عادلانه است؟ که گروسی گفت: نمی گویم ممنوع است. آژانس اختیار و اجازه رفتن به آنجا را ندارد!

مدیرکل آژانس بین المللی درباره تهدیدات وضعیت هسته ای اسراییل برای منطقه شروع به توجیه کرد و گفت: جهان هسته ای ما بر اساس معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (ان پی تی) شکل گرفته است. وقتی من در سال 1961 به دنیا آمدم، هنوز این معاهده وجود نداشت. در آن زمان، جان اف. کندی (رییس جمهور پیشین آمریکا) هشدار داده بود که اگر اوضاع به همین شکل پیش برود، ممکن است 20 تا 25 کشور به تسلیحات هسته ای دست پیدا کنند.

تصور کنید جهانی با این تعداد کشور مسلح به سلاح هسته ای چه وضعیتی داشت. به همین دلیل، در آن زمان، اتحاد جماهیر شوروی، ایالات متحده و دیگر کشورهای کلیدی تصمیم گرفتند که باید این روند را کنترل کنند، چون بیش از حد خطرناک بود. این تصمیم منجر به ایجاد معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای شد. طبق این معاهده، پنج کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل (که در آن زمان سلاح هسته ای داشتند) به عنوان قدرت های هسته ای شناخته شدند و دیگر کشورها به طور داوطلبانه متعهد شدند که سلاح هسته ای تولید نکنند. در ازای این تعهد، آن ها به فناوری هسته ای صلح آمیز دسترسی پیدا می کردند و تحت بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار می گرفتند.

او با یادآوری اینکه تا امروز، چهار کشور (سه کشور و رژیم صهیونیستی) از این معاهده خارج مانده اند یا آن را نپذیرفته اند ، گفت: این کشورها را نام می برم و سریع متوجه می شوید چرا این تصمیم را گرفتند. نمی گویم کارشان درست بوده یا نه، اما دلایلشان روشن است: هند، پاکستان، اسراییل و کره شمالی. حالا به سؤالم برمی گردیم: آیا این وضعیت عادلانه است؟

برخی می گویند خیر، چون ما ایران را بازرسی می کنیم اما اسراییل را نه. این انتقاد از این زاویه مطرح می شود که چرا برخی کشورها بازرسی می شوند و برخی نه. اسراییل به صراحت اعلام کرده که عضو معاهده ان پی تی نیست و بنابراین بازرسی های مرتبط با برنامه راهبردی آن انجام نمی شود. ما فقط تأسیسات غیرراهبردی و غیرنظامی آن ها را بازرسی می کنیم. اسراییل سیاست ابهام هسته ای را دنبال می کند، یعنی نه تأیید می کند که سلاح هسته ای دارد و نه تکذیب می کند. به همین دلیل، ما به بخش های حساس برنامه آن ها دسترسی نداریم.

گروسی با طرح این پرسش که نظر شخصی من چیست؟ ، در نقش سخنگوی رژیم صهیونیستی ظاهر شد و گفت: من معتقد به جهانی بدون تسلیحات هسته ای هستم و فکر می کنم همه کشورها باید معاهده ان پی تی را امضا کنند. اما در عین حال، در دنیای واقعی زندگی می کنیم. اسراییل می گوید به دلیل تهدیدات وجودی که با آن مواجه است، نمی تواند از این سیاست دست بکشد.

توضیح این موضوع بر عهده خودشان است، نه من. اما وقتی کشوری وارد سیستم ان پی تی می شود، نباید از برنامه غیرنظامی به عنوان پوششی برای توسعه سلاح هسته ای استفاده کند. این دقیقاً کاری است که صدام حسین در عراق انجام داد. او ادعا می کرد برنامه اش غیرنظامی است، اما در خفا سلاح هسته ای توسعه می داد. در آن زمان، قبل از پروتکل الحاقی و سیستم های پیشرفته تر بازرسی، بازرسان آژانس فقط آزمایشگاه هایی را می دیدند که ظاهراً فعالیتی در آن ها نبود، در حالی که در اتاق بغلی، برنامه تسلیحاتی پیش می رفت. این یک فریبکاری کامل بود. به همین دلیل، سیستم بازرسی های بین المللی تقویت شد.

او با بیان اینکه این سؤال پیچیده ای است که مسائل عدالت و تعادل ژئوپلیتیکی را مطرح می کند ، گفت: اما ما در جهانی زندگی می کنیم که عادلانه نیست. کاری که می توانیم انجام دهیم، کاهش خطرات، مدیریت درگیری ها و حرکت به سمت ثبات بیشتر است. این رویکردی است که ما امروز دنبال می کنیم.

در بخش دیگری از این نشست و در پاسخ به سؤالی درباره نقش آژانس در حملات اخیر آمریکا به ایران، گروسی مدعی شد: ما یک سازمان صلح طلب هستیم. از لحظه ای که تصمیم به بمباران گرفته می شود، نقش ما به عنوان یک نهاد متعهد به صلح برجسته می شود. برخی ادعا می کنند که آژانس تا حدی مسئول این حملات است، زیرا ما گزارش هایی درباره برنامه هسته ای ایران منتشر کردیم. اما این بخشی از مأموریت ماست؛ ما موظف بودیم این گزارش ها را تهیه کنیم.

گروسی در ادامه گفت: می خواهم نکته ای را روشن کنم. درباره آخرین گزارشی که کمی قبل از حملات منتشر کردم، حرف و حدیث های زیادی وجود داشت؛ گویی که این گزارش ها آخرین میخ به تابوت و یا جرقه ای برای شروع درگیری بودند. اما مثل همیشه، کسانی که این ادعاها را مطرح می کنند، معمولاً گزارش ها را نخوانده اند یا درک درستی از آن ها ندارند. اگر این افراد زحمت مطالعه گزارش ها را به خودشان داده بودند، می دیدند که من در آن گزارش صراحتاً گفتم ایران سلاح هسته ای ندارد و برنامه ای اختصاصی برای ساخت سلاح هسته ای هم ندارد. البته، سؤالاتی هم درباره شفافیت برنامه ایران مطرح کردم و به کمبودهایی اشاره کردم.

او با ادعای اینکه نقش ما در این موقعیت، پیشگیری و بازسازی اعتماد است ، افزود: من این را فقط اینجا در دانشگاه نمی گویم؛ این را در واشنگتن و هر جای دیگری که لازم بوده، گفته ام. تنها راه حل پایدار، یک راه حل دیپلماتیک است. آنچه اتفاق افتاده، اتفاق افتاده و نمی توان تاریخ را بازنویسی کرد. اما کاملاً واضح است که ایران ظرفیت های هسته ای دارد و این ظرفیت ها همچنان وجود دارند، هرچند زیرساخت هایی در حملات تخریب شده اند. اما همان طور که شما بهتر از من می دانید، دانش علمی را نمی توان نابود کرد.

مدیرکل آژانس در پایان تصریح کرد: اگر ایران تصمیم بگیرد ظرفیت های غنی سازی اورانیوم یا دیگر فعالیت های هسته ای خود را بازسازی کند، این کار برای کشوری با عزم جدی مثل ایران غیرممکن نیست. یا حتی ممکن است ایران مسیری شبیه کره شمالی را انتخاب کند و بگوید ما دیگر با معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای و آژانس کاری نداریم.

به همین دلیل، مهم است که ما تلاش کنیم اعتماد را بازسازی کنیم. خوشبختانه، می بینم که در ایالات متحده هم اراده ای برای این کار وجود دارد. ما با آقای ویتکاف و دیگران همکاری زیادی داریم تا عناصر یک توافق جدید را کنار هم بگذاریم و اوضاع را کمی تثبیت کنیم. این نقشی است که ما تا به حال داشته ایم و امیدوارم در آینده هم بتوانیم آن را ادامه دهیم.