جنگنده F-35 Lightning II شاید در نگاه اول محصولی آمریکایی به نظر برسد اما بررسی دقیق تر نشان می دهد که این هواپیمای پنهانکار چندملیتی ترین پروژه نظامی جهان است.

حدود 42 درصد از زنجیره تولید F-35 مربوط به قطعات و زیرسامانه هایی است که در خارج از آمریکا ساخته می شوند.

این توزیع جهانی شامل شبکه ای گسترده از تأمین کنندگان بین المللی است که در کشورهای گوناگون پخش شده است. بر اساس داده های منتشرشده در پایگاه EurAsian Times ، این شبکه تولید، بخشی از سیاست همکاری صنعتی آمریکا با متحدانش است. هر کشور سهمی از تولید دارد، اما کنترل کامل فناوری، نرم افزار و کدهای محرمانه همچنان در اختیار شرکت Lockheed Martin و وزارت دفاع ایالات متحده باقی مانده است.

واگذاری تولید به کشورهای مختلف دلایل اقتصادی و راهبردی دارد که تعدادی از آن ها در زیر فهرست شده است.

این ساختار باعث شده برنامه F-35 به جای یک پروژه ملی، به شبکه ای بین المللی از کارخانه ها، تامین کنندگان و مراکز تحقیقاتی تبدیل شود.

با وجود این مشارکت گسترده، کنترل واقعی همچنان در واشنگتن متمرکز است. تمام نرم افزارها، کدهای حیاتی و سیستم های داده ای توسط شرکت های آمریکایی طراحی و رمزگذاری می شوند. هیچ کشوری حتی متحدان نزدیک به کدهای اصلی پرواز یا سامانه جنگ الکترونیکی دسترسی کامل ندارد.

این موضوع برای خریداران F-35 چالشی مهم است و حتی گمانه زنی هایی وجود دارد که در صورت بروز اختلاف سیاسی، ایالات متحده می تواند با مسدود کردن دسترسی به به روزرسانی نرم افزارها یا قطعات کلیدی، عملاً ناوگان هوایی آن کشور را زمین گیر کند.

در این میان توزیع جهانی تولید، اگرچه مزایای اقتصادی دارد، اما در زمان بحران می تواند آسیب پذیر باشد. در شرایط درگیری یا تحریم، تأمین قطعات یدکی از کشورهای دیگر دشوار می شود و توان رزمی کاربران را کاهش می دهد.

به عنوان نمونه، در دوران همه گیری کرونا یا درگیری اوکراین، تأخیر در تولید برخی قطعات اروپایی سبب کندی تحویل سفارش های F-35 شد. کارشناسان نظامی هشدار می دهند که این وابستگی گسترده، توان پایداری زنجیره تامین را در شرایط جنگی تضعیف می کند.

در نهایت از نظر صنعتی، F-35 یک محصول جهانی است، اما از دید راهبردی و فناوری، هنوز کاملاً تحت کنترل آمریکا قرار دارد. ایالات متحده با این مدل همکاری چندملیتی، نه تنها هزینه های توسعه را میان متحدان تقسیم کرده، بلکه نفوذ نظامی و سیاسی خود را نیز در سراسر جهان گسترش داده است.