در روزهای اخیر، انتشار بخشی از گفت وگوی فریبا نادری در یک برنامه اینترنتیِ پربازدید که معمولا بخش هایی از آن در فضای اینستاگرام و توییتر وایرال می شوند، بحث برانگیز شده و واکنش عموما منفی کاربران شبکه های اجتماعی را در پی داشته است؛ همانجایی که نادری با لحنی که سعی می کرد شبیه به شوخی باشد درباره رابطه و دوستی اش با نرگس محمدی بازیگر می گوید: من از اون پولدار ادایی ها هستم، ولی اختلاف طبقاتی در دوستی برایم مهم نیست، ما زعفرانیه هستیم و آن ها پایین تر از میدان ونک، برای ما زعفرانیه نشنین ها، ونک، پایین محسوب می شود. این لحن که البته با پرسش های مجری برنامه، امیرحسین قیاسی سعی می شد تا وجه شوخی آن حفظ شود به وضوح مرزبندی بالاشهر و پایین شهر را پررنگ و به نوعی بالاشهرنشینی را یک ارزش معرفی می کند. این جملات که شاید در بستر گفت وگوهای خودمانی به نظر بی اهمیت برسد، اما در فضای مجازی به سرعت به نشانه ای از خودبرتربینی و فخرفروشی این بازیگر تبدیل شد و در عرض چند ساعت بازتاب گسترده ای در شبکه های اجتماعی پیدا کرد.

به گزارش ایسنا، تهران جایی است که خیابان ها و محله ها، فراتر از کارکرد شهری و اینکه صرفا معبری برای رفت وآمد باشند، حامل معناهای اجتماعی اند. در این شهر، نام هر محله تنها یک نشانه برای آدرس دادن نیست، بلکه گاهی بیانگر وضعیت اقتصادی، سبک زندگی و حتی نوع ارتباطات اجتماعی افراد ساکن در آن محله است. از زعفرانیه و الهیه گرفته تا ونک، صادقیه یا نظام آباد، نام هر منطقه در ذهن شهروندان بارِ ارزشی خاصی دارد؛ نوعی سلسله مراتب نانوشته که مرزهای طبقات اجتماعی را ترسیم می کند. به همین دلیل است که اشاره به محله های شمالی یا جنوبی تهران، بویژه از سوی یک بازیگر، صرفاً توصیف محل سکونتش نیست؛ بلکه به نوعی بیان موقعیت اجتماعی محسوب می شود. چنین حرف هایی، حتی اگر در قالب شوخی هم بیان شوند، واکنش جمعی خواهند داشت چه برسد به آنکه خانم بازیگر در طول گفت وگوی یک ساعته اش بارها به بهانه های مختلف و با بیان جملات و خاطرات پراکنده بخواهد به قول خودش نشان دهد که از سطحی از رفاه برخوردار است.

در واقع جمله فریبا نادری فقط درباره زعفرانیه یا ونک نیست. او ناخواسته از زبانی استفاده کرده که در فرهنگ شهری امروز، نشانه ای از تمایز و برتری تلقی می شود. این لحن، بازتاب یک ذهنیت ریشه دار در بخش هایی از جامعه است که هنوز محل زندگی را با جایگاه اجتماعی افراد یکی می دانند.

وقتی یک بازیگر در برابر بینندگان، مرز میان خود و دیگران را با عنوان پایین شهر مشخص می کند، آنچه در ذهن مخاطب شکل می گیرد صرفاً توصیف محل سکونت نیست، بلکه تأیید یک نابرابری و اختلاف طبقاتی است که مایه فخرفروشی می شود.

اما واکنش شدید کاربران شبکه های اجتماعی به این جمله، صرفاً از سر مخالفت با یک بازیگر نبود. در واقع، جامعه امروز بیش از هر زمان دیگری نسبت به نشانه های تبعیض حساس شده است. مشکلات و تنگناهای اقتصادی و تجربه ملموس فاصله طبقاتی، باعث شده تا کوچک ترین نشانه از فخرفروشی حتی با لحنی شبیه به شوخی با واکنش منفی جمعی مواجه شود. در این ماجرا، نکته مهم سرعت و شدت واکنش ها بود. در دوره ای که شبکه های اجتماعی هر گفته ای را در چند ساعت به سوژه ای فراگیر تبدیل می کنند، بخش کوتاهی از گفت وگوی فریبا نادری کافی بود تا نام او به ترند روز برسد؛ ترندی که البته اصلا به نفع او نیست و به نوعی شهرت منفی برایش در پی داشت.

فریبا نادری که به تازگی با دریافت سیمرغ جشنواره فیلم فجر در مسیر دیده شدنِ دوباره قرار گرفته بود، حالا با موجی از انتقاد و واکنش منفی روبه روست؛ واکنش هایی که به خاطر لحن بیانِ او با طعنه و حتی خشم همراه است. موضوعی که نشان می دهد چهره های شناخته شده نباید نسبت به بار اجتماعی صحبت های خود بی تفاوت باشند.

از این منظر، جمله فریبا نادری بیش از آن که صرفاً یک اظهارنظر شخصی باشد، بازنمایی ذهنیتی است که در گویش عامیانه از آن با عنوان نوکیسگی یاد می شود؛ ذهنیتی که میل به تمایز و نمایش فاصله طبقاتی را در پسِ شوخی پنهان می کند. نادری در ادامه گفت وگو نیز ناخودآگاه به این برداشت دامن می زند؛ آن جا که می گوید: حالا که این ها را می گویم باز هم می گویند شوهرِ پولدار کرده و از این حرف ها می زند. سپس برای تلطیف گفته هایش، به سابقه خانوادگی اشاره می کند و می گوید مادربزرگش ساکن محله مولوی تهران بوده است، اما در پایان گفت وگو در پاسخ به شوخی مجری، با خنده می گوید: اگر در خانه زعفرانیه هم نمانم، می روم خانه پدرم در ونک! جمله ای که عملاً گفته های قبلی را دوباره تثبیت می کند و به مخاطب هشدار می دهد که با یک بچه بالا طرف است!

در جامعه ای که میان بالاشهر و پایین شهر هر روز شکاف اقتصادی و فرهنگی عمیق تر می شود، هر کلمه ای درباره این مرزها، حساسیت برانگیز است. واکنش ها به این اتفاق نشان داد که افکار عمومی نسبت به این نوع مرزگذاری بی تفاوت نیست و حتی ممکن است به سرعت به بحث و نقد جمعی برسد؛ نمونه آن، واکنش کاربرانی بود که علاوه بر نقد لحن و مفهوم صحبت های نادری، زندگی شخصی، گذشته و ازدواج قبلی او را هم محور انتقادات خود قرار دادند. این اتفاق نشان می دهد که وقتی سخنی نشان دهنده فخرفروشی و فاصله طبقاتی باشد، افکار عمومی نه فقط به جمله، بلکه به تمامی موضوعات مرتبط با آن فرد واکنش نشان می دهد؛ واکنشی که حتی گاهی با قضاوت نیز همراه می شود.

با این حال ماجرا همین جا تمام نمی شود؛ نادری در بخش دیگری از این گفت وگو با بیان خاطرات مختلف، خود را فردی عصبی، لجباز، مغرور و فحاش معرفی کرد. هرچند برخی کاربران این بخش از صحبت های او را نشانه ای از صداقت دانستند، اما در عرصه رسانه، هر صراحت شخصی لزوماً ارزش حرفه ای به همراه ندارد. برنامه ای با مخاطبان فراوان که عموم آن ها را نیز نسل زد (Z) تشکیل می دهد ظرفیت بازتاب گسترده هر گفته ای را دارد و هنگامی که فردی مشهور مقابل دوربین قرار می گیرد، بخشی از تصویر عمومی او در ذهن جامعه شکل می گیرد. در چنین فضایی، بیان چنین ویژگی هایی برای برخی مخاطبان می تواند به نشانه ای از رفتار قابل الگوبرداری تعبیر شود، حتی اگر قصد گوینده صرفاً صداقت بوده باشد.

آنچه واضح است اینکه در این مصاحبه، نادری نشان داد چندان به حدود گفتار در رسانه توجه ندارد. صحبت های او، حتی اگر با قصد صراحت یا صداقت بیان شده باشد، می تواند بازتاب گسترده ای در فضای عمومی داشته باشد و برداشت های متفاوتی ایجاد کند. در واقع این گفت وگو می تواند کلاس درسی برای سایر افراد مشهور باشد تا با دیدن آن، هم متوجه شوند رسانه های جمعی تا چه حد گستردگی دارند و هر سخنی می تواند فراتر از تصور، در افکار عمومی بازتاب پیدا کند و هم بیاموزند که چه حرفی را کجا و چگونه بزنند.