اشتباه یک روزنامه فرانسوی موجب شد که جایزه نوبل شکل بگیرد. اگر آلفرد نوبل امروز زنده شود شاید از تغییر فلسفه مهمترین بخش جایزه خودش تعجب کند. روزی که نوبل تیتر این روزنامه را دید که نوشته: مرگِ سوداگر مرگ! متوجه شد که روزنامه خبر مرگ برادرش را با او اشتباه گرفته است، ولی در ضمن متوجه این نکته مهم تر شد که جامعه چه نگاهی به او دارد؟

به گزارش هم میهن، او اختراعات زیادی داشت، که مهم ترین آنها چندین اختراع مرتبط با انفجار و دینامیت بود. او این اختراعات را برای معدن، راه سازی و صنعت ساخت انجام داده بود ولی به لحاظ ارزش خبری، با اهمیت ترین کاربرد آن در جنگ و کشتار دیگران شد، لذا او را سوداگر مرگ نامیدند. همان جا تصمیم گرفت که ثروت فراوان خود را وقف جایزه به کسانی کند که بیشترین خدمت را به بشریت و صلح و رفاه آنان کرده اند.

از این رو 5 جایزه را تعیین کرد؛ برای فیزیک و شیمی و فیزیولوژی یا پزشکی؛ به کسانی جایزه داده شود که مهمترین کشف یا اختراع را کرده باشند. همچنین در ادبیات به کسی که برجسته ترین اثر را در جهت آرمان گرایانه خلق کرده باشند و بالاخره در حوزه صلح به کسی که بهترین یا بیشترین کوشش را برای برادری ملت ها، انحلال یا کاهش ارتش ها و برگزاری و ترویج کنگره های صلح انجام داده باشند.

بعدها اقتصاد را هم دیگران به آن اضافه کردند. اگر خوب نگاه کنیم فلسفه اصلی این جایزه همان کوشش برای صلح است. اگر برای سنجش خدمات پزشکان و فیزیک دانان و شیمی دانان معیارهای عینی وجود دارد، ولی سنجش بهترین افراد برای ادبیات به ویژه صلح قدری پیچیده می شود. به همین علت است که بیشترین نقدها به جایزه های داده شده در این حوزه بوده است؛ چه جایزه ای که به کیسینجر دادند و چه آن را که به اوباما دادند.

اوباما آن اندازه می فهمید که خودش را در آن مقطع لایق جایزه ندانسته بود. ولی در دو دهه اخیر این جایزه بیشتر در خدمت نوعی از مبارزه سیاسی قرار گرفته است. بحث این نیست که چنین مبارزاتی خوب است یا بد؟ بحث اصلی آنجاست که سیاست بسیار سیال و پیچیده است. حتی صلح هم همینطور است. نمونه آن آنگ سان سوچی است که با گرفتن جایزه صلح تبدیل به وزنه ای جلوی نظامیان میانمار شد. ولی همو در کنار نژادپرستان میانماری قرار گرفت تا جنایتی وحشتناک را علیه اقلیت بنگلادشی رقم بزند و آبروی جایزه ای را برد که اجازه پس گرفتنش را هم ندارند.

این اشتباه ناشی از تقلیل کوشش برای صلح به مبارزه سیاسی است؛ به طوری که حتی جنگیدن با کمک خارجیان را هم شامل می شود. نگاهی که ظرفیت بالایی برای ستیزه جویی و خشونت دارد. آخرین آن دادن این جایزه به خانم ماچادو رهبر اپوزیسیون ونزوئلا است. نفی رژیم ها مترادف با تأیید هیچ اپوزیسیونی نیست. آنان باید از طریق ایجابیات خود را اثبات کنند و نه از نفی حکومت هایی که با آنها مبارزه می کنند.اگر سالها طول کشید تا آنگ سان سوچی ضمیر خود را نشان دهد خانم ماچادو یک لحظه هم تأمل نکرد و جایزه را به ضمیر واقعی اش یعنی دونالد ترامپ اهدا کرد و این ضربه سنگینی به کمیته جایزه صلح نوبل بود.

صلح طلبی بسیار فراتر از مبارزه جویی است. به ویژه صلح طلبان باید نزد طرفداران خود به اصول صلح طلبی ملتزم باشند. اگر قرار بود گاندی و ماندلا هم مثل خانم سوچی دنباله روی مطالبات مردم ستیز و نژادپرستانه آحاد جامعه باشند امروز میراث وحشتناکی از خود بجا گذاشته بودند. جایزه صلح نوبل را برای آینده افراد نمی دهند.

اوباما هنوز در کاخ سفید مستقر نشده بود که جایزه را گرفت، سپس تحت پوشش مبارزه با تروریسم، بیشترین حجم حملات را علیه افراد و زنان و کودکان خانواده های بی گناه در افغانستان و سایر نقاط دنیا انجام داد. سوچی نیز همینطور است. عده ای نیز مبارزه می کنند تا جایزه نوبل را بگیرند و هنگامی که گرفتند، می روند دنبال زندگی در خارج و رسالت خود را فراموش می کنند.

جایزه صلح برای اینها همه چیز است در حالی که برای ماندلا هیچی نیست. برای نوبل افتخار است که او را برنده جایزه خود دانسته است. این گونه جایزه دادن به صلح، آن را به مذبح جنگ و ابتذال می برد و این جایزه ابزاری برای ستیز و جنگ می شود. اصل اساسی متمایز کردن مرز ظریف میان مبارزه و صلح طلبی است؛ مبارزانی که واقعاً صلح طلب باشند در تاریخ اندک هستند.